Πολιτικός αυτισμός και κακοποίηση ευάλωτων

Κάθε αλλαγή συντελείται πρώτα στο συμβολικό πεδίο, δηλαδή στη γλώσσα. Η γλώσσα επομένως διαμορφώνει τις κοινωνικές συνθήκες. Κάποιοι άνθρωποι δεν έχουν στη διάθεσή τους τη γλώσσα ως εργαλείο. Ο πρόσφυγας δεν έχει τις λέξεις. Ο αυτιστικός δεν έχει τον τρόπο. Ο ευάλωτος δεν μπορεί πάντα να μιλήσει. Ποιος τους δίνει φωνή; Ποιος τους τη στερεί; Πώς βλέπουμε τον ευάλωτο στις μετανεωτερικές κοινωνίες; Ποια είναι η κοινωνική αναπαράσταση για τον αυτιστικό έφηβο;

Ας μιλήσουμε λοιπόν για την ευαλωτότητα και τη σχέση της με την πολιτική, την κοινωνία, τη γλώσσα και την τέχνη. Στην «Εκάβη, όχι Εκάβη» του Τιάγκο Ροντρίγκες, η ηρωίδα, μητέρα ενός αυτιστικού αγοριού, είναι μια ηθοποιός που ενσαρκώνει την Εκάβη στις πρόβες ενός θιάσου. Η ειδησεογραφική επικαιρότητα διαπλέκεται με την αρχαία τραγωδία. Το παιδί της ηρωίδας έχει υποστεί κακοποίηση στο δημόσιο ίδρυμα όπου φιλοξενείται και οι υπεύθυνοι προσπαθούν να συγκαλύψουν την υπόθεση. Δεν είναι κάτι δύσκολο ούτε σπάνιο καθώς οι άνθρωποι στο φάσμα του αυτισμού δεν μπορούν να γνωστοποιήσουν εύκολα την κατάστασή τους, ούτε μπορούν εύκολα να εισακουστούν. Οπως κάθε ευάλωτος. Τα άτομα στο φάσμα του αυτισμού διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο κακοποίησης τόσο λόγω της επιθυμίας τους να γίνουν κοινωνικά αποδεκτά όσο και γιατί επικοινωνούν και αλληλεπιδρούν με τους άλλους με μη οικείους τρόπους. Οι δράστες και όσοι τους συγκαλύπτουν γνωρίζουν πως αυτά τα παιδιά ή ενήλικες δεν διαθέτουν συχνά καν τη γλωσσική ικανότητα για να τους καταγγείλουν. Μια εργαζόμενη μετανάστρια όμως σε επισφαλείς συνθήκες εργασίας βρήκε τις λέξεις για να καταγγείλει την κακοποίηση για τα «δικά σας παιδιά που θα έπρεπε εσείς να προστατέψετε» όπως λέει στον εισαγγελέα.

Η «Εκάβη» του Τιάγκο Ροντρίγκες δίνει φωνή στον αυτιστικό, δίνει φωνή στον πρόσφυγα και αναδεικνύει όσα και όσους τους τη στερούν σε κοινωνικό και θεσμικό επίπεδο. Η ηρωίδα αγωνίζεται να διεκδικήσει δικαίωση για τον γιο της, τον Οτις, ενώ το λογοπαίγνιο με το όνομα του αυτιστικού παιδιού Οτις -που παραπέμπει στο autisme (o αυτισμός στα γαλλικά)- αναδεικνύει τη διαπλοκή των ταυτοτήτων μας με τη γλώσσα και τις λέξεις.

Γνωρίζουμε πως το θέατρο ως συλλογικό βίωμα ενώνει σπαραγμένα σώματα και συναισθήματα και πως η σκηνική τέχνη είναι φάρμακο και λύτρωση για το πένθος και την οδύνη της ψυχής. Ο Τιάγκο Ροντρίγκες χρησιμοποιεί τη σκύλα ως σύμβολο και στη δική του Εκάβη». Τα σκυλιά δεν μπορούν να μιλήσουν όπως και οι άνθρωποι με ευαλωτότητα δεν μπορούν να εισακουστούν. Ετσι και η γλώσσα των ζώων δεν φτάνει στα αυτιά μας, με αποτέλεσμα όταν κακοποιούνται, η ευθύνη των λέξεων να μας ανήκει.

Ο κυρίαρχος λόγος διαχρονικά ενάντια σε όσους δεν ανήκουν στην ηγεμονική τάξη ή φυλή, δηλαδή στους μετανάστες, στους ανθρώπους με αναπηρία, στα ζώα, σε όλους εκείνους που δεν έχουν τις λέξεις να μιλήσουν ή τη φωνή να φωνάξουν. Ούτως ή άλλως όλα αρχίζουν και τελειώνουν στη γλωσσική διεπίδραση σε κάθε πεδίο ή κοινωνία. Οι έννοιες των λέξεων εξάλλου -σύμφωνα με την Dale Spender- καθορίστηκαν μέσα στον χώρο και τον χρόνο από τα άτομα που κατείχαν θέσεις εξουσίας ή την ίδια την εξουσία. Οι κανόνες και οι νόρμες διαμορφώθηκαν συνεπώς μέσα στον χώρο και στον χρόνο από το «ισχυρό φύλο», την «ισχυρή φυλή» και την «ισχυρή τάξη». Η κακοποίηση του ευάλωτου, η αδυναμία της γλωσσικής επικοινωνίας, η ενοχή της σιωπής είναι κυρίαρχα καθ’ όλη τη διάρκεια του έργου. Οπως και η ιαματική δύναμη της θεατρικής τέχνης. «Η δική μου “Εκάβη” μιλά για την κακοποίηση των ευάλωτων» λέει ο Τιάγκο Ροντρίκγες. Πώς θα δώσουμε φωνή στους ευάλωτους, σε αυτούς που δεν μιλούν τη γλώσσα μας, σε αυτούς που δεν τους βγαίνουν σωστά οι λέξεις;

Τον νου μου διατρέχουν οι κακοποιήσεις αυτιστικών παιδιών που είδαν το φως της ελληνικής επικαιρότητας πρόσφατα και τα θύματα των Τεμπών περιτυλιγμένα σε μια ένοχη σιωπή.

Η γλώσσα και η απουσία της νομιμοποιούν την αδικία, την κακοποίηση, τον φόνο. Η «Εκάβη, όχι Εκάβη» του Τιάγκο Ροντρίγκες σπάει ταμπού και μας φέρνει αντιμέτωπους ως κοινωνία με την ευθύνη μας απέναντι στους ανθρώπους που δεν διαθέτουν τη γλώσσα ως εργαλείο, δεν έχουν φωνή που μπορεί να εισακουστεί, δεν έχουν τις λέξεις για να μιλήσουν. Η Comedie Francaise βρίσκει τις λέξεις και τις φωνάζει στην Επίδαυρο. Ο μύθος της τραγωδίας μοιάζει με την πραγματικότητα της Νάντιας. Αυτό είναι το όνομα της μητέρας του αυτιστικού εφήβου.

Νάντια στα ρωσικά σημαίνει ελπίδα. Ο Οτις, το αυτιστικό παιδί, σώθηκε και θα σώσει κι άλλα πλάσματα με ευαλωτότητα. Το θέατρο είναι ίαση και γέφυρα. Ο αυτισμός είναι πολιτικός.