«Η ζωή είναι δύσκολη και προσπαθώ να την κάνω τέχνη»

Πρωτοεμφανίστηκε στο θέατρο το 1972 όταν ερμήνευσε τον ρόλο της Μαριάνθης στην παράσταση «Φαύστα» του Μποστ και συνέχισε με ρόλους σε έργα Τσέχοφ, Λόρκα, Σέξπιρ, Ιονέσκο έως Ζoρζ Φεντό και Παντελή Χορν, ενώ έχει συνεργαστεί με καλλιτέχνες από τον Μίμη Κουγιουμτζή έως τον Τζίμη Πανούση. Τα τελευταία χρόνια, για λόγους που εξηγεί με τεράστια σαφήνεια στη συνέντευξή μας και αφορούν την πολιτική του υπουργείου Πολιτισμού, έχει δημιουργήσει τον δικό της χώρο, το «Μαγαζάκι της Τ3χνης» στη Νοταρά, στο κέντρο της Αθήνας, όπου κάνει τα θεατρικά της εργαστήρια, καθώς και τις παραστάσεις της, ανοιχτές για όλους, με τεράστια επιτυχία. Πριν από λίγες εβδομάδες, κυκλοφόρησε και το νέο της βιβλίο, η πρώτη της ποιητική συλλογή, «Σαράντα ποιήματα».

● Μόλις κυκλοφόρησε η πρώτη σας ποιητική συλλογή. Πριν πάμε εκεί, θυμάστε το πρώτο σας βιβλίο;

Με το γράψιμο ανακατευόμουν ανέκαθεν. Το 2012 δέχτηκα μια σοβαρή πρόταση από την τότε «Ελευθεροτυπία» να αναλάβω στήλη με τίτλο «Η ματιά της Σοφίας» που μου άλλαξε τη ζωή. Το αμέσως πιο σημαντικό ήταν που δέχτηκα πρόταση από τις Εκδόσεις Καστανιώτη να βγάλω το πρώτο μου λογοτεχνικό βιβλίο το 2014 με αυτά τα κείμενα. Το «Με μια σκάλα στο φεγγάρι» κυκλοφορεί ακόμη.

● Τις προάλλες είδα κάτι που δεν το πίστευα: μία κοπέλα νέα βγήκε από το μετρό και συνέχιζε να διαβάζει το βιβλίο της καθώς προχωρούσε. Με την υπερχρήση της τεχνολογίας, τα κινητά έχουν αντικαταστήσει το βιβλίο, αν όχι το διάβασμα. Πώς το βλέπετε αυτό;

Πάντα θα υπάρχουν αυτοί που διαβάζουν βιβλία και εκείνοι που διαβάζουν την περίληψη. Οι φοιτητές που μελετάνε και οι άλλοι που παίρνουν τα θέματα από τον κομματικό τους σύλλογο. Αυτό δεν τελειώνει ποτέ. Υπάρχει βέβαια ένας φόβος τα παιδιά να μη μπορούν να συγκεντρωθούν για να διαβάσουν ένα βιβλίο ή να ξεχάσουν και να γράφουν ακόμη, αλλά ας μην προτρέχουμε. Ετσι φοβόμασταν κάποτε και για την τηλεόραση, τον κινηματογράφο, το ραδιόφωνο. Οσο για το διαδίκτυο, νομίζω πως είναι ένα εργαλείο με απεριόριστες δυνατότητες. Στο χέρι μας είναι να το χρησιμοποιήσουμε σωστά, προς όφελός μας. Εξάλλου τα παιδιά που ψάχνονται θα τον βρουν τον δρόμο τους, τα άλλα πάλι που δεν διαβάζουν οφείλουμε να τ’ αγαπάμε και να τα βοηθήσουμε από νωρίς στο σχολείο, να βρούμε τις δεξιότητές τους. Εμείς, οι μεγαλύτεροι, είμαστε υπεύθυνοι για όλα.

● Υπάρχει κάποιο βιβλίο που δεν λες να τελειώσεις; Και κάποιο που δεν έχεις γράψει ακόμα και θέλεις;

Οπωσδήποτε ναι... Χρόνια με βασάνιζε ο «Οδυσσέας» του Τζέιμς Τζόις. Εφτασα να ζωγραφίζω χάρτες του Δουβλίνου για να παρακολουθήσω τις διαδρομές του μυαλού του κατά τη διάρκεια μια συνηθισμένης μέρας της Ιουνίου 1904. Κουράστηκα, κι έβαλα το βιβλίο πιο ψηλά στο ράφι... Τα τελευταία δυο χρόνια βασανίζομαι με το «Αβεσσαλώμ Αβεσσαλώμ» του Γουίλιαμ Φόκνερ. Οταν διαβάζω, νιώθω σαν να σκάβω σε ένα ορυχείο στα τυφλά και κάπου κάπου να πέφτει η αξίνα μου σε κάτι πολύτιμο, φωτεινό, κάτι που με συγκινεί βαθιά και με συναρπάζει. Κατά τ’ άλλα μού μπήκε η ιδέα να γράψω το πρώτο μου θεατρικό, παράλληλα με τα σεμινάρια θεατρικής παιδείας στο «Μαγαζάκι της Τ3χνης», πάνω στον Μπέκετ. Να προσπαθήσω να δώσω κάποια μορφή στο «μπεκετικό» τίποτα, να φτιάξω κάτι που να έχει ένα παρηγορητικό δημιουργικό νόημα, ν’ ανακαλύψω μια χαραμάδα διαφυγής στον λαβύρινθο της απελπισίας. Ενα «κάτι» που να έχει σχέση με το «ποιος στα αλήθεια είμαι και τι έγινα».

«Γράφω όπως αναπνέω, για να μείνω ζωντανή και μάχιμη για να πω επιπλέον κάτι, εκτός από αυτά που λέω μέσω του θεάτρου. Γράφω σαν ναυαγός αλλά και σαν σωσμένη»

● Πολλές φορές μεταφέρονται βιβλία στο θέατρο ή το σινεμά. Αν η ποιητική σου συλλογή γινόταν θεατρικό, τι θα ήταν;

Η ποιητική μου συλλογή θα μπορούσε να είναι θέατρο του παραλόγου με σουρεαλιστικές πινελιές, ποιητικός ρεαλισμός αλλά και μοντερνισμός του 20ού αιώνα. Εχω πολλές ασυνείδητες επιρροές, δεν γράφω πάνω σε καλούπια. Ενα θέατρο με κάποια ακόμη αθωότητα, τρυφερότητα και αγάπη, με οικολογικές νύξεις, με ειρωνεία και κυνικότητα. Ενα θέατρο με ήρωες αγωνιστές της ζωής, αλλά και απελπισμένους, συνδεδεμένους ακόμη με τη χαρά της δημιουργίας, που όμως δεν εγκαταλείπουν, δεν παραιτούνται και που πιστεύουν στα θαύματα. Δεν εγκλωβίστηκα ακόμη, ευτυχώς, στον λάκκο της καθημερινής ρουτίνας μέσα στο βουναλάκι από το καμένο χόρτο της Γουίνι στις «Ευτυχισμένες Μέρες» του Μπέκετ.

● Τελευταία έχει ανοίξει μία δημόσια συζήτηση για το κατά πόσον είναι «πολιτικά ορθοί» κάποιοι συγγραφείς, με αφορμή τη «Μεγάλη χίμαιρα» του Καραγάτση. Τι θέση παίρνεις απέναντι σε όλα αυτά;

Νομίζω πως είναι λάθος να ξαναδιαβάζουμε τα καλά έργα κάτω από αυτό το πρίσμα. Κινδυνεύουμε να βρούμε και ν’ αποκαλύψουμε την αγριότητα και τα φρικώδη εγκλήματα στην Ιλιάδα του Ομήρου, την ταπεινωτική θέση της γυναίκας, την εκδικητική μανία των θεών, την παράνοια των μύθων στους αρχαίους τραγικούς και το χειρότερο να ανακαλύψουμε πως είμαστε απόγονοι δολοφόνων, ξαναδιαβάζοντας την Παλαιά Διαθήκη.

● Η δική σου ποίηση από πού ξεπήδησε;

Ξεπήδησε από μέσα μου αυτονόητα και απλά όπως γίνονται τα αληθινά πράγματα και ήταν απελευθερωτικό. Γράφω ποίηση από παιδί όπως όλα τα μελαγχολικά, ερωτευμένα και απογοητευμένα νέα κορίτσια με τάσεις φυγής και με κάποιο χάρισμα. Μου πήρε καιρό να καταλάβω ότι όλα όσα κάνω έχουν στον πυρήνα τους την ποίηση. Η ζωή είναι δύσκολη και προσπαθώ να την κάνω τέχνη. Εκτιμώ και αγαπώ τους ποιητές και δεν φανταζόμουν ότι θα μπορούσα να τους φτάσω, αλλά μια μέρα όταν δυνάμωσε η βούλησή μου και ήρθα σε καλή επικοινωνία με τη συνείδησή μου και τη φύση (το τοπίο έξω, αλλά και τον εαυτό μου) ήρθαν και με βρήκαν κάποιοι στίχοι ευεργετικοί, καθώς ταξίδευα με το λεωφορείο για Θεσσαλονίκη. Δεν ήταν πρώτη φορά, αλλά πρώτη φορά δάκρυσα και τότε ένιωσα πως αυτό είναι ποίηση. Ηταν συνέπεια καλής σύνδεσης και ισορροπίας.

● Τα ποιήματα είναι ερωτικά, μαζί και κοινωνικοπολιτικά. Και γνήσια. «Να σέβεσαι τις δενδροφυτείες και εκείνον που μαζεύει λεφτά να βάλει παραθυρόφυλλα στο σπίτι του» ή «Η Ελλάδα στην επαρχία φτυαρίζει τη λάσπη. Στην πρωτεύουσα είναι πρωταγωνίστρια/ Μιας μυθοπλασίας» γράφετε... Ενώ ο στίχος δένει μέσα μας αβίαστα, πώς μπορεί να μετουσιωθεί σε καθημερινή δράση; Ποια θα ήταν αυτή; Και τι Ελλάδα θα είχαμε αν δρούσαμε με βάση την ποίηση;

Πιστεύω πως κάποιοι στίχοι μεγάλων ποιητών έγιναν αφορμές για σοβαρές αποφάσεις στη ζωή μας. Σε εποχές πολέμων και μεγάλων κινημάτων τα ποιήματα έγιναν τραγούδια που ξεσήκωναν τον λαό. Σήμερα μπορούν να δράσουν κάπως πιο μεμονωμένα αφού περάσαμε στη μοναξιά. Προσωπικά απευθύνομαι στους απλούς ανθρώπους αλλά όχι μόνο. Δεν γράφω πάντως για να παρακινήσω κάποιον να δράσει, αν και μπορεί και αυτό να γίνει αν κάποιος καταλάβει και αγαπήσει τον τρόπο μου. Γράφω όπως αναπνέω, για να μείνω ζωντανή και μάχιμη για να πω επιπλέον κάτι, εκτός από αυτά που λέω μέσω του θεάτρου. Γράφω σαν ναυαγός, αλλά και σαν σωσμένη. Γράφω για να μοιραστώ τα δικά μου. Πάντα μου άρεσε να μοιράζω: τα παιχνίδια μου, το ψωμί και το τυρί μου, ό,τι είχα. Τα ποιήματά μου είναι κομμάτια μου, τα έφτιαξα από μένα παρατηρώντας γύρω μου, μέσα μου, πίσω και μπρος, το μέλλον, κάτω και πάνω. Είναι καλλιτεχνική έκφραση και ελευθερία: είναι δικές μου «μυστικές» στιγμές όταν ενώνομαι με το «θείο».

«Το ΥΠΠΟΑ απορρίπτει τις προτάσεις μου με το κλισέ της “έλλειψης ανάπτυξης οράματος”. Είναι σιχαμένοι άνθρωποι»

● Ως ηθοποιός έχετε κάνει μεγάλες επιτυχίες και έχετε καθιερωθεί και στη κωμωδία και στο δράμα. Πλέον ανεβάζετε, με επίσης μεγάλη επιτυχία, τις δικές σας παραγωγές στο «Μαγαζάκι της Τ3χνης». Γιατί; Τι συνέβη; Δεν αρέσετε πια στο ΥΠΠΟΑ;

Το ΥΠΠΟΑ απορρίπτει τις προτάσεις μου με το κλισέ της «έλλειψης ανάπτυξης οράματος». Είναι σιχαμένοι άνθρωποι. Και στις επιτροπές, αυτοί που μας κρίνουν, χαλασμένοι. Είναι γνωστές και οι κουμπαριές και οι εξυπηρετήσεις τους. Λένε πως είμαστε πολλοί. Καλά κάνουμε! Και τα εκατομμύρια που «φαγώνονται» εδώ και κει στις σπατάλες είναι πολλά... Λένε πως είμαστε μεγάλοι: περιμένοντας τη σειρά μου ευγενικά, πενήντα χρόνια, μεγάλωσα φυσικά κι έχω δει μπροστά στα μάτια μου να γίνονται τέρατα. Δεν γνωρίζω ούτε έναν μέσα στο υπουργείο Πολιτισμού και είναι πενήντα μέτρα από το σπίτι μου! Αν είχε τη στοιχειώδη ευαισθησία, η υπουργός Πολιτισμού θα ερχόταν να δει με τα μάτια της ότι κάνω ακτιβισμό στο «Μαγαζάκι της Τ3χνης». Αλλά για να μην γκρινιάζω, πρέπει να πω ότι τελικά καλό μού κάνανε. Η αδικία τους με έκανε καλύτερη και πιο εφευρετική.

● Πώς βλέπετε τους νέους ηθοποιούς που βοηθάτε; Θέλουν να πάνε κατευθείαν Επίδαυρο; Πώς μπορεί να επιβιώσει ένας ηθοποιός σε αυτή τη χώρα;

Τα νέα παιδιά είναι προσγειωμένα και ενημερωμένα. Ερχονται «διαβασμένα», παρακολουθούν τη δουλειά μου κάθε χρόνο και με εμπιστεύονται. Ξέρουν ποιοι είναι και μέχρι πού τους παίρνει. Πάντως οι νέοι δεν θα ήταν άσχημα να ξεκινάνε στην Επίδαυρο. Το πώς θα πρέπει να ψάξουμε λιγάκι, όπως και το ποιοι θα πηγαίνουν. Τη σειρά προτεραιότητας. Και νομίζω πως πρώτα πρέπει να πηγαίνουν οι άποροι και όσοι δεν έχουν κανέναν πίσω τους.

● Εμείς, πώς μπορούμε να επιβιώσουμε... με την πολιτική ακροδεξιά κατάσταση από τη μια και ανθρώπους (ελάχιστους) σαν κι εσάς από την άλλη;

Φυσικά και μπορούμε -με προσοχή και σύνεση - να επιβιώσουμε, ν’ αντισταθούμε στις ακρότητες, να πολεμήσουμε τον φανατισμό, τη βία, την αγραμματοσύνη, την αγένεια και τον τσαμπουκά των ανόητων. Να προσπαθήσουμε να ζήσουμε απλά και να θεραπεύσουμε την ψυχή μας. Να δημιουργήσουμε μακριά από τον κενό μιμητισμό και τα είδωλα. Αλλά τώρα επείγει να κάνουμε κάτι πιο πρακτικό - κάτι για τις τιμές των ενοικίων, για παράδειγμα. Πώς θα υψώσουμε το ανάστημά μας όταν ζούμε σκυφτοί και στριμωγμένοι σε 10 και 20 τετραγωνικά; Οι φοιτητές και οι νέοι που ζουν μόνοι τους και οι εργάτες γενικότερα είναι θύματα της ανάγκης. Και όπως λένε οι παλιοί χρηματιστές: «Στο τέλος τη μεγάλη απόφαση την παίρνει μια γριά χοντρή πουτάνα που τη λένε συγκυρία».

ℹ️ Η πρώτη ποιητική συλλογή της Σοφίας Φιλιππίδου «Σαράντα ποιήματα» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Οδός Πανός». Στο θεατρικό της εργαστήριο, στο «Μαγαζάκι της Τ3χνης» (Ναύαρχου Νοταρά 60, Εξάρχεια, τηλ. 6932618009) φιλοξενεί και τις παραστάσεις της, με ελεύθερη συμμετοχή από τους θεατές. Περισσότερα στη σελίδα της στο facebook.