Μόνο απογοήτευση η κυβερνητική πολιτική

Τα χρόνια της πανδημίας επιτάχυναν την εγκατάλειψη των μονάδων του δημόσιου τομέα καθώς οι αντικαταστάσεις των αφυπηρετούντων ήταν ελάχιστες και κυρίως με επικουρικό προσωπικό, πολιτική που συνεχίζεται ως σήμερα και επιχειρείται μάλιστα η ενοχοποίηση του ΑΣΕΠ («Εφ.Συν.», 13.6.2024). Από το 2020 όλες οι νέες μονάδες και πολλές επιλεκτικές δράσεις χωρίς συνολικό σχεδιασμό και αξιολόγηση ανατίθενται σχεδόν κατά αποκλειστικότητα σε ΜΚΟ/ΝΠΙΔ. Η ανάγκη σχεδιασμού του συνόλου των υπηρεσιών, συνέργειας δημόσιων και ΝΠΙΔ υπηρεσιών γίνεται επιτακτική. Η διατήρηση στο υπ. Υγείας της ίδιας ηγεσίας κάνει απαραίτητη την κριτική της ώς τώρα πορείας του επιφορτισμένου με την ψυχική υγεία Δημ. Βαρτζόπουλου, κυρίως του Σχέδιου Νόμου του για τη συνολική αναδιοργάνωση των Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας και των Υπηρεσιών για τις Εξαρτήσεις από ουσίες, που γνωρίζουμε από διαρροές. Σχέδιο νόμου που χαρακτηρίζεται από υπερσυγκεντρωτισμό, μείζονες ανακατατάξεις τόσο στη λειτουργία όσο και τον συντονισμό του συνόλου των υπηρεσιών και προβλέπει μια νεοπαγή σχετική διεύθυνση σε κάθε ΥΠΕ που θα δημιουργηθεί εκ του μηδενός για να το πραγματοποιήσει.

Στις δεκαετίες του 1980-2000, μιλώντας για Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση εννοούσαμε την αποασυλοποίηση της ψυχιατρικής φροντίδας και τη σταδιακή αντικατάσταση της με την ολοκληρωμένη κοινοτική φροντίδα μέσα από αλλαγή του παραδείγματος της αντιμετώπισης του ασθενή από την κοινωνία και το σύστημα υγείας. Στην πράξη αυτό επιτεύχθηκε (εν μέρει) με τις μονάδες νοσηλείας στα γενικά νοσοκομεία, με στεγαστικές δομές ψυχο-κοινωνικής αποκατάστασης, με την ανάπτυξη υπηρεσιών πρόληψης και φροντίδας ενηλίκων και παιδιών μέσα στην κοινότητα, με θεσμικές αλλαγές στη διαδικασία της ακούσιας νοσηλείας, της εργασιακής απασχόλησης, της προστασίας των δικαιωμάτων των ψυχικά ασθενών και της τομεοποιημένης οργάνωσης και διοίκησης του συστήματος. Ζητούμενο ήταν πάντα η ανάπτυξη δικτύου ανάμεσα στις Μονάδες Ψυχικής Υγείας και το υπόλοιπο σύστημα υγείας και κοινωνικής φροντίδας, ώστε η διαδρομή των ληπτών των υπηρεσιών και των οικογενειών τους μέσα στο σύστημα να πάψει να είναι τυχαία, ασυνεχής, νοσοκομειοκεντρική και μη ισότιμη.

Από το 2008 με την οικονομική κρίση και τη μείωση των κονδυλίων της Ε.Ε. αυτή η πορεία έχασε τη δυναμική της. Κατά τα χρόνια 2015-19 επιχειρήθηκε η συνέχιση της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης κυρίως με εθνικούς πόρους αλλά και ΕΣΠΑ. Εγινε προσπάθεια, παρά τους δημοσιονομικούς περιορισμούς, να στελεχωθούν υπηρεσίες, να δημιουργηθούν νέου τύπου υπηρεσίες, να ενισχυθεί ο τομέας της φροντίδας των παιδιών και των εφήβων που ήταν ο φτωχός συγγενής του συστήματος και έγιναν θεσμικές αλλαγές στη διοίκηση με πυλώνες την αποκέντρωση, την τομεοποίηση και τη συμμετοχικότητα. Εκπονήθηκε σχέδιο δράσης (Τομεοποιημένος Σχεδιασμός) με κύριο κορμό τις δημόσιες υπηρεσίες, την τομεοποίηση των ψυχιατρικών υπηρεσιών όπως ορίζει ο νόμος 2716/1999 με σκεπτικό την κάλυψη των αναγκών των πολιτών και τη βελτίωση της προσβασιμότητάς τους. Αναρτήθηκε τον Ιούνιο του 2019 (https://www.moh.gov.gr/articles/health/domes-kai-draseis-gia-thn-ygeia/c312-psyxikh-ygeia/monades-psyxikhs-ygeias/5520-ekthesh-sxediasmos-anaptykshs-monadwn-psyxargws).

Από το 2019, στο όνομα της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης, επιχειρούνται επιταχυνόμενες αλλαγές μέσα από μια πολύ διαφορετική λογική με έντονα τα χαρακτηριστικά της απορρύθμισης και της ανατροπής.

Η πολιτική της τελευταίας πενταετίας

Για να ορίσουμε την πολιτική που ακολουθεί το υπουργείο Υγείας σήμερα οφείλουμε να ανατρέξουμε στις αποφάσεις της προηγούμενης αναπληρώτριας υπουργού Ζ. Ράπτη και το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Ψυχική Υγεία 2021-2030 (https://www.moh.gov.gr/articles/health/domes-kai-draseis-gia-thn-ygeia/c312-psyxikh-ygeia/c685-draseis/11499-ethniko-sxedio-drashs-gia-thn-psyxikh-ygeia ),τις επιλογές της κατά τη διετία της πανδημίας αλλά και να επισημάνουμε τις βασικές κατευθύνσεις του σχεδίου νόμου για την ψυχική υγεία του υφυπουργού Δ. Βαρτζόπουλου, όπως το γνωρίζουμε από τις διαρροές και που επιτείνουν την εντύπωση καταιγιστικών ανακατατάξεων με καθαρά διοικητική λογική.

Η περίοδος της Ζ. Ράπτη

Οφείλουμε να αναφέρουμε ότι ο σχεδιασμός της δεν έθεσε σε αμφισβήτηση την τομεοποίηση ως βασική οργανωτική αρχή. Ξεκίνησε τη γραμμή τηλεφωνικής στήριξης 10306 το 2020 εν μέσω πανδημίας για να γίνουν γρήγορα εμφανείς οι περιορισμένες δυνατότητές της, καθώς η κοινωνική στήριξη και η συνέχεια μετέπειτα της φροντίδας αφέθηκαν όπως και πολλά άλλα στην ατομική ευθύνη και τον αποδυναμωμένο δημόσιο τομέα που σήκωσε το κύριο βάρος της πανδημίας.

Ολες οι εγκρίσεις σκοπιμότητας νέων προγραμμάτων, περίπου 90 τον αριθμό με προϋπολογισμό περίπου 60 εκατομμύρια κατέληξαν σε ΑΜΚΕ, γνωστές ή νεοϊδρυόμενες. Αφορούσαν προγράμματα διαφόρων ειδών, όπως αποασυλοποίησης-στεγαστικών δομών, φροντίδας του αυτισμού, διαταραχών πρόσληψης τροφής, ψυχογηριατρικής φροντίδας, στήριξης του προσωπικού των υγειονομικών υπηρεσιών, των εργαζομένων, των φοιτητών, Κέντρα Ημέρας σε συνδυασμό με κινητή μονάδα παρέμβασης κατ’ οίκον, μονάδες έγκαιρης παρέμβασης στην ψύχωση. Οσα από αυτά έχουν ξεκινήσει βρίσκονται στην πρώτη φάση λειτουργίας τους και είναι δύσκολη η αξιολόγηση.

Καμία πρόοδος δεν υπήρξε στο θέμα της ψυχιατρικής νοσηλείας και τη διαδικασία της ακούσιας. Καμία νέα ψυχιατρική κλινική δεν λειτούργησε, ούτε οι δρομολογημένες το προηγούμενο διάστημα ενώ κάποιες έκλεισαν («Ιπποκράτειο») ή άνοιξαν στα χαρτιά (ΓΟΝΚ). Η υλοποίηση της αλλαγής στην μεταφορά των ασθενών για ακούσια εξέταση ή νοσηλεία έμεινε και αυτή στα χαρτιά. Σε αντίθεση με τον σχεδιασμό στις αρχές του 2019 για αγορά 10 ειδικά διαμορφωμένων οχημάτων του ΕΚΑΒ για τη μεταφορά των ασθενών και τη δημιουργία ομάδων παρέμβασης στην κρίση από επαγγελματίες Ψ.Υ. που θα συνόδευαν τους ασθενείς αυτούς (με αστυνομικούς και περιπολικά σε καθαρά επικουρικό ρόλο), επιχειρήθηκε η ανάθεση σε οκτώ ΑΜΚΕ της αγοράς οχημάτων και πρόσληψης του προσωπικού και η οποία απέτυχε λόγω έλλειψης ενδιαφέροντος.

Το 2021 με υπουργική απόφαση ενεργοποιήθηκε το άρθρο 101 του νόμου 2071/92 για την δυνατότητα ακούσιας νοσηλείας σε ιδιωτικές κλινικές. Η εν λόγω υπουργική απόφαση ανέθεσε την παρακολούθηση της προστασίας των δικαιωμάτων των ασθενών και τήρησης των κανόνων της ακούσιας νοσηλείας στην Ειδική Επιτροπή Δικαιωμάτων των ασθενών του ν. 2716/1999, μια εθελοντική επιτροπή με ελάχιστη γραμματειακή στήριξη, με ιστορικό θετικών παρεμβάσεων, και η οποία επιχείρησε με τεράστιες δυσκολίες να ασκήσει το έργο της ώς τον Μάιο 2022.

Μια σημαντική καινοτομία του ν. 4461 του 2017 (οργάνωση περιφερειακών διοικήσεων των τομέων ψυχικής υγείας) ήταν η δημιουργία Επιτροπών Δικαιωμάτων σε κάθε Υ.Πε., οι οποίες ουδέποτε συγκροτήθηκαν, όπως άλλωστε και οι Τομεακές Επιστημονικές Επιτροπές.

Η περίοδος του Δ. Βαρτζόπουλου

Θα αναφερθούμε σε δύο ενέργειες του υφυπουργού Δ. Βαρτζόπουλου ενδεικτικές του «νέου» τρόπου σκέψης.

■ Την 1.2.2024 με εγκύκλιο του το υπ. Υγείας όρισε κατά τη διαδικασία της ακούσιας εξέτασης και νοσηλείας στο σκέλος της μεταφοράς όπως ο αστυνομικός υπάλληλος που συνοδεύει τον φερόμενο ως ασθενή να αποδεσμεύεται αμέσως μετά την έναρξη της διαγνωστικής διαδικασίας. Μια απόφαση που τη χαρακτηρίζει πρωτοφανής προχειρότητα και άγνοια των συνθηκών λειτουργίας των νοσοκομείων, καθώς δημιουργεί προβλήματα ασφαλείας για τους ασθενείς και το προσωπικό και θέτει σε κίνδυνο τον βασικό στόχο της διαδικασίας που είναι η ταχεία και ασφαλής παροχή βοηθείας.

■ Στις 6.3.2024 ο υφυπουργός ενημερώνει τους εργαζόμενους στο ΕΚΕΨΥΕ για απόφασή του να ενσωματωθεί στο νομικό αυτό ΝΠΙΔ το ψυχιατρικό τμήμα των Φυλακών Κορυδαλλού. Αυτή η κίνηση αναδεικνύει την απουσία τόσο ολοκληρωμένου σχεδίου που να αφορά τον ρόλο του ΕΚΕΨΥΕ στην ανάπτυξη των υπηρεσιών κοινοτικής ψυχιατρικής φροντίδας όσο και γενικότερου σχεδιασμού που να αφορά τον ρόλο και τον συντονισμό όλων των φορέων ΝΠΔΔ και ΑΜΚΕ που δρουν στον χώρο της ψυχικής υγείας. Εδώ στο μείζον ζήτημα της λειτουργίας του ψυχιατρικού τμήματος των Φυλακών Κορυδαλλού όπως και στην ανάπτυξη των ψυχοϊατροδικαστικών υπηρεσιών αγνοούνται πλήρως προηγούμενα σχέδια, όπως το ολοκληρωμένο σχέδιο που είχε ήδη διαμορφωθεί από το 2018 για οργανική ενσωμάτωση του ψυχιατρείου του Κορυδαλλού σε νοσηλευτική ψυχιατρική δομή του ΕΣΥ.

Ολοκληρωτικές αλλαγές

Κεντρικό ζήτημα σήμερα είναι το σχέδιο του Δ. Βαρτζόπουλου για ολοκληρωτική αλλαγή στη διοίκηση των υπηρεσιών ψυχικής υγείας και αντιμετώπισης των εξαρτήσεων το οποίο γνωρίζουμε από διαρροές και περιλαμβάνει (αν τελικά κατατεθεί ως έχει και εφαρμοστεί) άκρως ανησυχητικά σημεία που οφείλουμε να επισημάνουμε:

■ Ιδρύεται ένα Εθνικό Δίκτυο Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας (ΕΔΥΨΥ), χωρίς να είναι σαφής η συγκρότησή του και η σχέση του με τα Περιφερειακά Δίκτυα Ψυχικής Υγείας σε κάθε Υ.Πε. Αναφέρεται ότι ανήκει στο ΕΣΥ. Ποια είναι όμως η σύνθεσή του, πού εδρεύει; Αυτό συντονίζει τις ΠεΔΥΨΥ; Πώς συνδέεται με το υπόλοιπο ΕΣΥ;

Aπό τη συνολική εικόνα των εισηγούμενων αλλαγών φαίνεται ότι έχουμε:

■ Την ουσιαστική κατάργηση της οργανωτικής αρχής της τομεοποίησης.

■ Τη δημιουργία ενός νέου, άγνωστου στη δημόσια διοίκηση, υπερσυγκεντρωτικού μοντέλου και γραφειοκρατικού κάθετου μηχανισμού διοίκησης των υπηρεσιών με ένα εντυπωσιακό κατάλογο αρμοδιοτήτων και μονάδων που συγκεντρώνονται σε κάθε Υ.Πε. στο πρόσωπο του υποδιοικητή, εμπνευσμένου από τη διοίκηση των νοσοκομείων.

■ Την προώθηση της θεσμικής θωράκισης του ιδιωτικού τομέα κερδοσκοπικού και μη και την περιθωριοποίηση του δημόσιου τομέα.

■ Την απουσία από τη διοίκηση των ληπτών υπηρεσιών και των οικογενειών τους.

■ Την ύπαρξη κενών σε ζητήματα οργάνωσης της χρηματοδότησης, μετάβασης της διοίκησης στον νέο τρόπο λειτουργίας και της λειτουργικής διασύνδεσης των μονάδων.

Αναλυτικά για το νέο σχέδιο νόμου του Δ. Βαρτζόπουλου

Στο άρθρο 11 περιγράφονται οι πολλαπλές αρμοδιότητες του δ/ντή κάθε Υ.Πε., όπως η γνωμοδότηση στον υπουργό Υγείας για το ύψος των επιχορηγήσεων, αλλά μένει ασαφής η διαχειριστική λειτουργία της κάθε μονάδας που υπάγεται στη ΔΥΠε, όπως και η διαδικασία έγκρισης ποσών μεγαλύτερων ή μικρότερων των 100.000 ευρώ που μπορεί να διαχειρίζεται η Υ.Πε. άμεσα. Δεν είναι σαφές αν η γνωμοδότηση του Επιστημονικού Συμβουλίου είναι υποχρεωτική. Κοντά στον διοικητή δημιουργείται μια Μόνιμη Επιτροπή Δαπανών η οποία στελεχώνεται, όπως και το Επιστημονικό Συμβούλιο, με εκλογές που προκηρύσσει ο διοικητής.

Κάθε ΠεΔΙΨΥ περιλαμβάνει διευθύνσεις, υποδιευθύνσεις και τμήματα. Γεννώνται ερωτήματα για την επαρκή στελέχωση και λειτουργικότητα αυτών των νέων υπηρεσιών στη δημόσια διοίκηση σε σχέση με το πλήθος των μονάδων που καλούνται να διοικήσουν, αλλά και την προέλευση της στελέχωσης αυτής (μετατάξεις και μετακινήσεις που θα αποδιοργανώσουν άλλες υπηρεσίες ή και υπαλλήλους με περιορισμένο χρόνο εργασίας). Πρόκειται για οργανόγραμμα ιδιαίτερα προβληματικό και συγκεντρωτικό, το οποίο προφανώς υπολογίζει και στηρίζεται στην υποτιθέμενη παντοδυναμία της πληροφορικής.

Να αναφέρουμε ιδιαίτερα τα άρθρα 3 και 18, τα οποία επιτρέπουν και στον κερδοσκοπικό ιδιωτικό τομέα να συνεργάζεται με ό,τι έχει απομείνει από το δημόσιο σύστημα και να δημιουργεί νέες δομές π.χ. κινητές μονάδες, μονάδες έγκαιρης παρέμβασης στην ψύχωση κ.ά.

Ειδικότερα, στις δημόσιες υπηρεσίες ψυχικής υγείας παιδιών-εφήβων το τοπίο σήμερα είναι δυσμενέστατο με βάση την παρούσα κατάσταση και τις εκτιμώμενες ανάγκες. Αναλυτικότερα, η παραίτηση έμπειρων στελεχών (ενδεικτικά αναφέρουμε ότι οι παιδοψυχίατροι έχουν μειωθεί κατά 30%), η απαξίωση και η εξάντληση των ήδη υπηρετούντων διάφορων ειδικοτήτων και η έλλειψη προσλήψεων στελεχιακού δυναμικού αποδυναμώνουν συνεχώς την ποιοτική και ποσοτική παροχή υπηρεσιών σε παιδιά-εφήβους και οικογένειες, όπως ακριβώς συμβαίνει και με τους ενηλίκους.

Η κατάσταση επιβαρύνεται δεδομένου ότι τμήματα νοσηλείας παιδιών και εφήβων είτε δεν μπορούν να λειτουργήσουν (Ασκληπιείο Βούλας, Δυτική Αττική) είτε έχουν αναστείλει τη λειτουργεία τους (Παναρκαδικό Νοσοκομείο, Πανεπιστημιακή Κλινική Ηρακλείου Κρήτης).

Η έλλειψη συνεργασίας με θεσμούς, δομές και υπηρεσίες που αφορούν το παιδί και τον έφηβο δεν μπορεί να εξασφαλιστεί στο προτεινόμενο σχέδιο νόμου Βαρτζόπουλου που χαρακτηρίζεται από υπερσυγκεντρωτισμό εξουσιών. Μια κουλτούρα συνεργειών στην πράξη αναπτύσσεται κυρίως σε δίκτυα επιπέδου τομέα με κοινοτικό προσανατολισμό και όχι σε υπερδίκτυα διάφορων δομών και υπηρεσιών (λαμβάνοντας υπόψιν την ετερογένεια και τους σκοπούς των δράσεων τους) που θα συντονίζονται από έναν υποδιοικητή υγειονομικής περιφέρειας δεδομένου ότι είναι ασαφές αν καταργείται ή όχι η γεωγραφική τομεοποίηση υπηρεσιών. Οσον αφορά τη μετανοσοκομειακή φροντίδα παιδιών και εφήβων σε δομές ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης, στο σχέδιο νόμου υπάρχει θεσμική ασάφεια για κάποιους ξενώνες εφήβων (π.χ. παραβατικών εφήβων) και δίνεται έμφαση στην καταστολή, στην τιμωρία, στον σωφρονισμό και όχι στην πρόληψη και στη θεραπευτική διαχείριση των προ-παραβατικών εφήβων. Οι ανακατανομές προσωπικού που απαιτούνται για την εφαρμογή του διοικητικού μοντέλου Βαρτζόπουλου θα αποστελεχώσουν και θα αποδομήσουν τα ΚΟΚΕΨΥΠΕ και τα τμήματα ενδονοσοκομειακής νοσηλείας – όπως άλλωστε το σύνολο των ψυχ. υπηρεσιών και επιπροσθέτως θα θέσουν προβλήματα στη λειτουργική διασύνδεση παιδοψυχιατρικών υπηρεσιών και των άλλων ιατρικών υπηρεσιών τόσο σε επίπεδο ΠΦΥ όσο και δευτεροβάθμιας φροντίδας υγείας παιδιών και εφήβων. Επίσης υπονομεύει και την συμμετοχή ψυχιάτρων και ψυχιάτρων παιδιών και εφήβων σε επιστημονικά και διοικητικά όργανα των νοσοκομείων.

Συνολική αποτίμηση της τελευταίας πενταετίας

Κοινά χαρακτηριστικά αυτής της πενταετούς πορείας είναι:

■ Η μηδαμινή ενίσχυση του δημόσιου τομέα, το πάγωμα κάθε δράσης για τη δημιουργία και λειτουργία δημόσιων δομών και ο ουσιαστικός αποκλεισμός των ΝΠΔΔ από ευρωπαϊκά προγράμματα. Διαφαίνεται ως κεντρική επιδίωξη η ουσιαστική συρρίκνωση των δημόσιων μονάδων και η κατάργηση της μονιμότητας στον δημόσιο τομέα σε λίγα χρόνια.

■ Ολα τα νέα προγράμματα δίνονται σε ΑΜΚΕ και ιδιαίτερα σήμερα οι πόροι του Τ.Α. και των ΕΣΠΑ κατευθύνονται στη δυνητική εκλογική πελατεία, δημιουργώντας υπόγειες σχέσεις και εξαρτήσεις.

■ Τα νέα προγράμματα δεν φαίνεται να ακολουθούν έναν συνολικό σχεδιασμό αλλά υπηρετούν επιλεκτικές δράσεις και ανειλημμένες υποχρεώσεις.

■ Δεν υπάρχει συνολικό, προκαταρκτικό σχέδιο εκτίμησης των αναγκών όπως και όργανα και σχέδιο συντονισμού λειτουργίας και συνέργειας των δημόσιων υπηρεσιών και των ΑΜΚΕ, κυρίως σε επίπεδο τομέα, αλλά και Υ.Πε.

Είναι σαφές ότι, την τελευταία πενταετία, είμαστε μπροστά σε μία επιχειρούμενη αλλαγή του παραδείγματος για την ψυχιατρική φροντίδα. Το κεντρικό σημείο της αλλαγής αυτής είναι η δημιουργία του πλαισίου που επιτρέπει το επιχειρηματικό κέρδος και έχει να κάνει με τη διαχείριση κονδυλίων σε ελεγχόμενες κατευθύνσεις προς τον ιδιωτικό τομέα, την αντιμετώπιση του ασθενή ως καταναλωτή υπηρεσιών, τη διαχείριση του προσωπικού ψυχικής υγείας με όρους ευκαιριακής κάλυψης αναγκών, αγνοώντας και υποβαθμίζοντας τις θεραπευτικές διαδικασίες. Ενα άλλο σημείο είναι η περιφρόνηση των δικαιωμάτων εργαζομένων και ασθενών και η επιλογή της «κατασταλτικής» λογικής ιδιαίτερα στην αντιμετώπιση των εφήβων και της κάθε είδους διαφορετικότητας αναγκών και απόψεων.

Το σχέδιο νόμου Βαρτζόπουλου είναι ψευδεπίγραφο μιας υποτιθέμενης ολοκλήρωσης της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης.

● Μέτωπο για την Ψυχική Υγεία και τις Εξαρτήσεις
(εργαζόμενοι στην ψυχική υγεία και τις εξαρτήσεις από τον χώρο της Αριστεράς)