Μέσα της δεκαετίας του 1980, ζεστό μεσημέρι του Οκτωβρίου, και χτυπάει το τηλέφωνό μου στην εφημερίδα «Η Αυγή», στην οποία εργάζομαι εδώ και δυο-τρία χρόνια. Η Κατερίνα Σχινά, με την οποία είμαστε στενοί φίλοι μέχρι και τις ημέρες μας -επί μία ολόκληρη ζωή-, μου λέει να ανέβω όσο γρηγορότερα γίνεται στη Βουκουρεστίου, όπου λειτουργούν από καιρό τα γραφεία του περιοδικού «Το Τέταρτο», που έχει ιδρύσει και διευθύνει ο Μάνος Χατζιδάκις. Αδύνατον να βρω την υπομονή να περιμένω λεωφορείο ή ταξί για να πάω από την Αγίου Κωνσταντίνου στη Βουκουρεστίου. Το κόβω με τα πόδια και φτάνω λαχανιασμένος στο περιοδικό. Περνώντας από έναν προθάλαμο όπου υπάρχουν τρία γραφεία (αργότερα θα ανακάλυπτα πως ανήκαν στην Ειρήνη Λεβίδη, στον Πολυδεύκη Παπαδόπουλο και στην Κατερίνα), περνώ στον φαρδύ και άνετο χώρο του διευθυντή και συναντώ μπροστά μου τον ζωντανό θρύλο που ονομάζεται Χατζιδάκις.
Είναι η εποχή κατά την οποία έχει φουντώσει ο αυριανισμός. Ο Χατζιδάκις αποτελεί λατρεμένο στόχο της Αυριανής, και σίγουρα δεν είναι ο μόνος. Την ίδια περίοδο ο Χατζιδάκις έχει έρθει κοντά με τον πολιτιστικό χώρο του ΚΚΕ Εσωτερικού. Εχει ψαρέψει το όνομά μου μεταξύ των νεαρών συντακτών της «Αυγής» γιατί υπογράφω συχνά-πυκνά άρθρα κατά του χειρισμού πολιτιστικών θεμάτων τα οποία απασχολούν τον «Ριζοσπάστη». Υπό την πολιτική καθοδήγηση και με την ψυχική στήριξη του αρχισυντάκτη μου -και επίσης αιώνιου φίλου μου- Τέλη Σαμαντά (πολύ αργότερα ανέλαβε ο ίδιος «Το Τέταρτο»), οι απαντήσεις έχουν ένα σθένος το οποίο σίγουρα δεν πήγαζε τότε από τον χαρακτήρα μου. Ακούω κατάπληκτος τον Χατζιδάκι να μου λέει πως του αρέσει η μαχητικότητα της πένας μου και πως θέλει να με προσλάβει στο «Τέταρτο» για να συνεχιστούν οι μάχες και από εκεί. Του απαντώ συνεσταλμένα (στην πραγματικότητα είμαι πανικόβλητος) πως η κύρια δουλειά μου στην «Αυγή» είναι η κριτική της λογοτεχνίας και με ρωτάει χαμογελαστά: «Και γιατί το ένα να αποκλείει το άλλο και στο «Τέταρτο»;».
Ο Χατζιδάκις εκπροσωπούσε ένα καθαρά φιλελεύθερο πνεύμα, συμβατό με τον ανομολόγητο (λόγω της κομμουνιστικής του προϊστορίας) φιλελευθερισμό του ΚΚΕ Εσωτερικού και ιδιαιτέρως με την ως εξ ορισμού ανοιχτή διάθεση της πολιτιστικής «Αυγής». Και παρά το γεγονός πως τα προηγούμενα είναι διατυπωμένα με τον νου και με τη γλώσσα της σημερινής ωριμότητας, ο Χατζιδάκις διηύθυνε το περιοδικό και συνεργάστηκε με τους νεαρούς συνεργάτες του (ανήκαμε όλοι στην ίδια πάνω-κάτω γενιά) ακριβώς σε ένα τέτοιο φιλελεύθερο πνεύμα. Ημασταν παιδαρέλια (ο ίδιος θεωρούσα τον εαυτό μου προϊόν της σπάνιας ευλογίας της Ανανεωτικής Αριστεράς), συχνά τζάμπα τολμητίες, αυθαίρετοι, αναιδείς, επηρμένοι και, φυσικά, απόλυτοι, αλλά δεν αμφισβητήσαμε ποτέ την ελευθερία και την ανεκτικότητά του, που αποτελούσαν και τις απαραβίαστες εγγυήσεις για την επαγγελματική μας επιβίωση. Δεν ξεχνώ τις υψηλότονες διαφωνίες του με τον Γιώργο Κοροπούλη και τον Στάθη Τσαγκαρουσιάνο (αρχισυντάκτης μας ήταν ο Τάκης Θεοδωρόπουλος και η καλλιτεχνική επιμέλεια ήταν του Δημήτρη Καλοκύρη, που διαδέχθηκε τον Χατζιδάκι στη διεύθυνση του περιοδικού μαζί με τον Αχιλλέα Κυριακίδη). Διαφωνίες και συγκρούσεις οι οποίες κατέληγαν πάντοτε σε ούζα και χάχανα στου Zonar’s ή στη «Μεγάλη Βρεταννία», με την παιγνιώδη, σταθερά ανθυπομειδιούσα και παγίως ήρεμη συντροφιά του Νίκου Γκάτσου. Το γέλιο, η καταλλαγή του αλκοόλ, αλλά και η καλλιτεχνική έξαψη παρηγορούσαν σωτήρια τις άγουρες ψυχές μας.
Ο Χατζιδάκις δημιούργησε ένα μοναδικό για τη δεκαετία του 1980 περιοδικό, ένα περιοδικό για όλες τις τέχνες (λογοτεχνία, κινηματογράφο, μουσική και εικαστικά), με πρωτοφανείς στήλες και ευρύ φάσμα καλλιτεχνών και συγγραφέων (από όλες τις τότε εν ενεργεία γενιές) που έγραφαν στις σελίδες του ή διοργάνωναν μεταξύ τους συζητήσεις με θέματα αιχμής των ενδιαφερόντων τους. Ποτέ ο Χατζιδάκις δεν είπε όχι σε προτάσεις που επιζητούσαν να ανοίξει ο δρόμος για τις νέες τάσεις και για τις νέες καλλιτεχνικές πρωτοπορίες, ποτέ δεν κοίταξε με μισό μάτι ή δεν δυσανασχέτησε ακόμα και με πράγματα που δεν του ήταν γνωστά, ουδέποτε αρνήθηκε ιδέες που έκαναν για πρώτη φορά την εμφάνισή τους, επιζητώντας την παρουσία τους στη δημόσια σφαίρα.
Δούλεψα στο «Τέταρτο» ακόμα και όταν απολύθηκα από το Πολεμικό Ναυτικό, μέχρι την ώρα που ξεκίνησε η πανωλεθρία της «Γραμμής» και του Κοσκωτά. Παρά τις συχνές αλλαγές διευθυντών, αρχισυντακτών, συντακτών και συνεργατών, το φιλελεύθερο και πρωτοποριακό πνεύμα του Χατζιδάκι, τουλάχιστον όπως το παρακολούθησα σε όλο το μήκος ζωής του «Τέταρτου», δεν πέταξε ποτέ μακριά από τον τόπο της γέννησής του.
Γιατί στον τόπο αυτόν γεννήθηκε ένα πνεύμα, το πνεύμα του Μάνου Χατζιδάκι, που επιζητούσε να ξεχωρίσει, να προβάλει και να προωθήσει όχι μόνο τις καλύτερες ποιότητες των ελληνικών τεχνών της δεκαετίας του 1980 μα και τα πιο ανήσυχα, τα πιο ψαγμένα και τα πιο πρωτοποριακά στοιχεία τους.
*Γεννήθηκε το 1959. Εργάζεται ως δημοσιογράφος του βιβλίου στο Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων και είναι κριτικός λογοτεχνίας στην εφημερίδα «Το Βήμα της Κυριακής»
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας