Ενθεογόνα ή ψυχεδελικά;

Τη συζήτηση την ξεκίνησε πέρυσι με ένα συμπόσιο η ΕΛΕΥΣΙΣ πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευρώπης: Ελευσίνια μυστήρια ήταν αυτά και δεν θα μπορούσε να αγνοηθεί ο «κυκεώνας», το ποτό που προσφερόταν τότε στην τελετή μύησης και θεωρείται ότι είχε ιδιότητες παρόμοιες με τις ουσίες που αποκαλούνται ψυχεδελικά*. Τη σκυτάλη πήρε φέτος η Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση, διοργανώνοντας, τον περασμένο Απρίλιο, τη συζήτηση «Τι συμβαίνει με τα ψυχεδελικά;», με εκπροσώπους τόσο της επιστημονικής κοινότητας από την Ελλάδα και το εξωτερικό όσο και της Ελληνικής Εταιρείας Ενθεογόνων. Μπορεί να επίκειται και το καλοκαιρινό γεγονός στη Μαλακάσα, όπου ο ιδιοφυής Πολωνός σκηνοθέτης Λούκας Τβαρκόφσκι παρουσιάζει το εξάωρο rave party - πειραματική παράσταση «Respublika» (13-15/6), με ένα έξτρα rave dj set το Σάββατο μετά την παράσταση. Ωστόσο, το ενδιαφέρον για τα ψυχεδελικά δεν είναι ευκαιριακό αλλά αντανακλά μια παγκόσμια αναθεώρηση για το θέμα, ως αποτέλεσμα της σχετικής επιστημονικής έρευνας.

Η προσέγγιση στο πλαίσιο της πλατφόρμας διαλόγου της Στέγης «Society Uncensored» φώτισε πολλές πτυχές τους, ενημερώνοντας για τις τρέχουσες εξελίξεις: από την αρχαιότητα και τις ιεροτελεστίες με ουσίες που πιστεύεται ότι είχαν ψυχεδελική επίδραση μέχρι τη δεκαετία του ‘60, οπότε μαζί με όλα τα χειραφετητικά κινήματα άνθισε και ο πειραματισμός με αυτές τις ουσίες που ο Νίξον θεώρησε πολύ επικίνδυνες, αποφασίζοντας την πλήρη απαγόρευσή τους, στην αναβίωσή τους πριν από λίγες δεκαετίες με τη ρέιβ κουλτούρα, μέχρι τη σημερινή παγκόσμια αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος γύρω από τα ψυχεδελικά, καθώς η ελεγχόμενη εφαρμογή τους σε ασθενείς φαίνεται να υπόσχεται λύσεις για βαριά πάσχοντες.

Τριπάκια, μεσκάλ, πεγιότλ, μανιτάρια από τα οποία προέρχεται η ψιλοκυβίνη, αγιαουάσκα, LSD, MDMA-έκστασι μπορεί να φέρνουν στο νου τη δεκαετία του ‘60 ή αυτή του ‘90, ωστόσο στη νέα χιλιετία το κίνημα Decriminalize Nature τα συστήνει ως ενθεογόνα, καθώς σχετίζονταν ανέκαθεν με την αναζήτηση του θείου, στις τελετές των αυτόχθονων της Λατινικής Αμερικής, την πνευματικότητα και τη διεύρυνση της αντίληψης. Αλλωστε, εκτός από τις εκκλησίες των Ινδιάνων, μία από τις εκκλησίες αγιαουάσκα που τη χρησιμοποιούν στα τελετουργικά τους ήδη αδειοδοτήθηκε στις ΗΠΑ.

Στη συζήτηση οι ομιλητές αναφέρθηκαν- μεταξύ άλλων- στην ανάγκη του ανθρώπου για διεύρυνση της συνειδητότητάς του, στις υπαρξιακές αναζητήσεις για το νόημα της ζωής και το ερώτημα που θέτει η χρήση τέτοιων ουσιών, «γιατί να ζούμε όπως ζούμε», αλλά και στους σύγχρονους μύθους: όπως π.χ. στο ότι η μικροδόση ψυχεδελικών που χρησιμοποιούν επιφανείς επιχειρηματίες και στελέχη στη Σίλικον Βάλει διεγείρει δήθεν τη δημιουργικότητά τους, κάτι που οι επιστημονικές έρευνες διαψεύδουν. Ο διάλογος εστίασε και στις προκλήσεις που ανοίγει η αναθέρμανση της επιστημονικής έρευνας, πρόσφατα, καθώς είναι μόλις μετά το 2000 που δόθηκε η δυνατότητα στην επιστημονική κοινότητα να συνεχίσει τις έρευνες για τις θεραπευτικές και ιατρικές εφαρμογές τους που είχαν «παγώσει» το 1977 ως συνέπεια της καθολικής απαγόρευσής τους.

Οι κλινικές μελέτες δείχνουν ορισμένες απ’ αυτές τις ουσίες να βοηθούν βαριά ασθενείς να αντιμετωπίσουν το αμετάκλητο και μοιραίο για τη ζωή τους γεγονός, δίνοντάς τους μια διαφορετική αντίληψη για την πορεία τους, που αφήνει ως επίγευση μια ευγνωμοσύνη, σύμφωνα με τον Αντονι Μπόσις, κλινικό ψυχολόγο, καθηγητή Ψυχιατρικής στην Ιατρική Σχολή του New York University, που παρενέβη στη συζήτηση μέσω βίντεο.

Ο Μπόσις διεξάγει κλινική έρευνα από το 2009 με ψιλοκυβίνη που χορηγεί σε ασθενείς με καρκίνο τελικού σταδίου:. «Αυτά τα φάρμακα (με την ψυχοτρόπο ουσία ψιλοκυβίνη), όταν λαμβάνονται σε ένα κατάλληλο και ασφαλές πλαίσιο, προσφέρουν ισχυρές εναλλακτικές συνειδησιακές καταστάσεις. Υπάρχει κάτι που ονομάζεται νοητική κατάσταση, όπου το άτομο αναφέρει ότι βίωσε μια εναλλακτική πραγματικότητα. (...) Πολλοί ένιωσαν μια βαθιά αίσθηση ευγνωμοσύνης, επειδή έζησαν αυτή τη ζωή. Είμαστε επιστήμονες, αλλά ακούμε τη λέξη “αγάπη” πολύ συχνά. Τέτοια πράγματα παρατηρούμε. Αν πεθαίνεις από καρκίνο ή από κάποια άλλη νόσο και το σώμα σου σύντομα θα σταματήσει να λειτουργεί, η ιδέα ότι “δεν είμαι απλώς ένα σώμα ότι ίσως να είμαι κάτι πιο μόνιμο από ένα σώμα, ότι ο εαυτός είναι κάτι πιο διαρκές από ένα σώμα”, είναι ένα δώρο.

Ο ντόρος που γίνεται είναι ένα πρόβλημα. Εμείς που ασχολούμαστε με την έρευνα διαχωρίζουμε αυτά που ξέρουμε, τη δημοσιότητα (ντόρο) από την έρευνα. Ξέρουμε ότι υπάρχουν πολλά υποσχόμενα αποτελέσματα και ενδιαφερόμαστε για την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητα. (...) Αυτές οι μυστικιστικές εμπειρίες που βιώνουν οι άνθρωποι δεν προκαλούνται μόνο από ψυχεδελικά. Οι άνθρωποι τις βιώνουν εκ φύσεως: επιζητούμε το νόημα, επιζητούμε τις εμπειρίες που μας οδηγούν στο νόημα...».

Ως μεταβατικές εμπειρίες, στις οποίες η ψυχή υπερβαίνει το σώμα και διευρύνεται η αντίληψη και η κατανόηση των πραγμάτων, το εξήγησαν οι επιστήμονες που έλαβαν μέρος στη συζήτηση, διευκρινίζοντας ωστόσο ότι αυτές οι θεραπείες δεν είναι εφαρμόσιμες σε όλους, καθώς οι ψυχοδραστικές ουσίες επενεργούν με διαφορετικό τρόπο σε κάθε άνθρωπο, ενώ αποτελούν ένα πολυδιάστατο εργαλείο, δύσκολο να κατηγοριοποιηθεί, με ενθαρρυντικά ωστόσο αποτελέσματα σε καταθλιπτικούς ασθενείς με συναισθηματικό, υπαρξιακό άγχος, ψυχικά τραύματα και αλκοολισμό.

Η αναζήτηση του ανθρώπου να διευρύνει τους ορίζοντές του αλλά και να βιώσει εκστατικές καταστάσεις δεν είναι κάτι καινούργιο και τα παραδείγματα προσφέρονται άφθονα από την ιστορία σε διάφορα γεωγραφικά σημεία του πλανήτη.

Για τον Αγγλο συγγραφέα και φιλόσοφο, καθηγητή στον Νιου Σκουλ για την κοινωνική έρευνα, Σάιμον Κρίτσλεϊ, ο οποίος μίλησε επίσης βιντεοσκοπημένος από τη Νέα Υόρκη, «το ενδιαφέρον για το σαμανισμό, το παραφυσικό και όλα αυτά τα περίεργα απόκρυφα πράγματα συνδέεται επίσης με την καταρρέουσα εμπιστοσύνη προς την παραδοσιακή θρησκεία». Γιατί τώρα; «Ο κόσμος μας είναι ένα φριχτό και αρρωστημένο μέρος και η έλλειψη εμπιστοσύνης στους θεσμούς μας στους πολιτικούς είναι μεγαλύτερη από ποτέ», απάντησε, συνδέοντας την ιστορία της μουσικής με την ιστορία των ναρκωτικών.

Γεγονός είναι πάντως ότι σε Ελβετία, ΗΠΑ, Καναδά και Αυστραλία έχει ξεκινήσει υπό ειδικές συνθήκες η ελεγχόμενη χορήγησή τους σε βαριά καταθλιπτικούς ασθενείς ή πάσχοντες από μετατραυματικό στρες, ενώ, όπως εκτίμησε η καθηγήτρια Φαρμακολογίας στην Ιατρική Σχολή του ΕΚΠΑ, Χριστίνα Δάλλα, είναι θέμα χρόνου και το πολύ σε μια δεκαετία θα ξεκινήσει η ελεγχόμενη εφαρμογή τους και στη χώρα μας.

Σύμβουλος ψυχικής και συστημικής εξέλιξης η Λάρα Ταμπακοπούλου, η μητέρα της οποίας συνδεόταν με τον Τίμοθι Λίρι -τον γκουρού των ψυχεδελικών- εξήγησε τον τρόπο εφαρμογής τους σε ασθενείς, είπε ότι βοηθούν στη θεραπεία των εξαρτήσεων από άλλες ουσίες και αποκάλυψε μια άγνωστη ιστορία: ότι ο συνιδρυτής των Ανώνυμων Αλκοολικών, Μπιλ Γουίλσον, «ανίατος αλκοολικός», είχε μια εμπειρία με ψυχεδελικά, στη διάρκεια της οποίας «είδε ότι ο εθισμός είναι μια πάθηση αποσύνδεσης και ότι, αν φέρει κοντά ανθρώπους να μοιραστούν το πρόβλημά τους, θα τους βοηθήσει. Ετσι ξεκίνησε τους Α.Α...».

Με στόχο την επιστημονική ενημέρωση και τη δημιουργία μιας κοινότητας ανθρώπων που τα έχουν δοκιμάσει ώστε να μπορούν να επεξεργαστούν παρεμφερείς εμπειρίες, ο Γιάννης Τακούσης, συνιδρυτής της Ελληνικής Εταιρείας Ενθεογόνων, έδωσε στοιχεία για τις χώρες που επιτρέπεται η χρήση μόνο για τελετές αυτόχθονων λαών, για αποκλειστικά θεραπευτική χρήση, και τις απόπειρες νομιμοποίησης σε Ευρώπη και ΗΠΑ. Αλλωστε, αρκετοί από τους γιατρούς και επιστήμονες που τοποθετήθηκαν για το θέμα είχαν, κατά δήλωσή τους, δοκιμάσει.

Ο Δημήτρης Παπαϊωάννου, creative director and music Ssecialist for & Beyond, διοργανωτής μουσικών γεγονότων και φεστιβάλ, μίλησε για την αναζήτηση της έκστασης με τη χρήση μουσικής και ουσιών, κάτι που ο ίδιος έχει συναντήσει ακόμη και στα πανηγύρια στην Ικαρία, τόπο καταγωγής, όπου θυμήθηκε τους συμμετέχοντες που έπιναν κρασί και χόρευαν, να φτάνουν σε μια εκστατική κατάσταση, μια διαδικασία που έχει κάτι το «αρχέγονο», όπως το χαρακτήρισε.

Για τη συλλογική εμπειρία ενός μεταβιομηχανικού τεχνοεπιστημονικού μέλλοντος κβαντικής μηχανικής και θεωριών του χάους, που ίσως είναι και παρόν, στα ερείπια του βιομηχανικού παραδείγματος και την αυγή της νέας κυβερνοπληροφοριακής εποχής, σαν ένα νεανικό ξέσπασμα μέσα από πολύωρα πάρτι με ήχους ηλεκτρονικής επαναλαμβανόμενης μουσικής, που επιδρούν στις νευρικές απολήξεις, όπως και τα ψυχοενεργά ναρκωτικά που καταναλώνονταν αλλάζοντας τις εγκεφαλικές συνάψεις και σαν εμπειρία ανάτασης που ίσως να μην έχουμε καταλάβει τι ήταν, περιέγραψε τα ρέιβ πάρτι των προηγούμενων δεκαετιών ο επίκουρος καθηγητής στο τμήμα Κοινωνιολογίας του ΕΚΠΑ, Λέανδρος Κυριακόπουλος.

Η Μαρία Σχίζα, υποψήφια ψυχαναλύτρια ΕΨΕ που ασχολείται με την απεξάρτηση, είπε ότι, ακόμη κι αν η λέξη ναρκωτικά δεν έχει κυριολεκτική σημασία, όταν μιλάμε για ψυχότροπες ουσίες, όπως και ο εθισμός που δεν εννοείται με τη στενή βιολογική έννοια, ωστόσο οι άνθρωποι «που συναντάμε δεν είναι εθισμένοι από μία ουσία και φτάνουν για βοήθεια όταν το ταξίδι της απόλαυσης βρίσκεται προς το τέλος του και έχει ξεκινήσει το ταξίδι της απελπισίας».

Στη συζήτηση, που συντόνισε ο δημοσιογράφος Σταύρος Διοσκουρίδης, ο Καναδός γιατρός Gabor Maté, ειδικός σε θέματα εθισμών και περιζήτητος εμπειρογνώμονας, μέσω βίντεο αναφέρθηκε στις δικές του εμπειρίες με ασθενείς για τη διαχείριση των ψυχικών τραυμάτων, κατάθλιψης και άγχους, περιγράφοντας τη δυνατότητα των ψυχεδελικών «να μετακινούν το όριο μεταξύ συνειδητού και ασυνείδητου, με αποτέλεσμα οι άνθρωποι να βιώνουν βαθύτερα αισθήματα, την οργή και τους φόβους τους αλλά και την αγάπη και τη σύνδεση με τους άλλους», καθώς «δεν είναι οι ουσίες αλλά οι προθέσεις των ανθρώπων», επισημαίνοντας και τους κινδύνους, αφού «η βαθύτερη κατανόηση του εαυτού, η πρόσβαση στα ενδότερα μπορεί να είναι βίαιη για κάποιους».

Και παρότι αναγνωρίζεται ότι μπορεί να έχει βοηθήσει πολύ κάποιους ανθρώπους με τρόπο που δεν το κατάφερε η συμβατική ψυχοθεραπεία, ωστόσο δεν είναι για όλους, χρειάζεται προσοχή, «ανοίγουμε το κουτί της Πανδώρας», όπως είπε χαρακτηριστικά η κ. Ταμπακοπούλου.

Ανάμεσα σε άλλα, οι συμμετέχοντες εξήγησαν την επίδραση της μουσικής, είδη της οποίας ενισχύουν την ψυχοακουστική εμπειρία, διατύπωσαν τη θέση ότι σήμερα η κατανάλωση ουσιών γίνεται για διασκέδαση χωρίς τους ιδεαλισμούς άλλων εποχών, χαρακτήρισαν «ναρκισσισμό» την ιδέα ότι επειδή παίρνεις κάτι νομίζεις ότι θα αλλάξεις τον κόσμο, κατέδειξαν την απουσία νοήματος στην υποχώρηση του συλλογικού έναντι της εξατομίκευσης και της ατομικής ευθύνης.

Το να επαφίεται η ψυχική ευφορία, ο αναστοχασμός και η δημιουργικότητα στην κατανάλωση ουσιών συνδέθηκε από τον κ. Κυριακόπουλο με την ψυχοοικονομία των φαρμακευτικών εταιρειών: «Εικάζω ότι ζούμε σε μια πανταχού παρούσα νεοφιλελεύθερη ιδεολογία, που επιδιώκει την εντατικοποίηση κάθε τύπου παραγωγής, ειδικά σε ό,τι αφορά το σώμα, τη σκέψη, τη φαντασία, τα συναισθήματα» είπε, ονοματίζοντας μια σειρά φαρμάκων για τη διαχείριση διαταραχών. Και διαπιστώνοντας ότι ο άνθρωπος και οι ανάγκες του έχουν κατατμηθεί σε «βιοπληροφοριακές ροές για τις ανάγκες μιας διαρκώς εντατικοποιούμενης παραγωγικότητας και επιταχυνόμενης καθημερινότητας», απαρίθμησε τους λόγους για «να διεκδικήσουμε αύξηση του ελεύθερου χρόνου, μείωση της παραγωγικότητας και επένδυση σε σχέσεις ανθεκτικότητας και διάρκειας».

Ανάμεσα στο κοινό ήταν και ο Ρόμπερτ Φόρτε, φίλος του Λίρι και ερευνητής ο ίδιος που ευχήθηκε το νέο κίνημα για τα ενθεογόνα να μάθει από τα λάθη του παρελθόντος και αναφέρθηκε στον φίλο του που τα συνέδεσε με το κίνημα της αντικουλτούρας και το αντιπολεμικό, με αποτέλεσμα την πλήρη απαγόρευσή τους.

Την ίδια σύνδεση έκανε και το βιντεοτρέιλερ της εκδήλωσης με μια άστοχη, κατά τη γνώμη μας, διατύπωση: «Αρκετές είναι και οι ροκ μπάντες που επηρεάζουν την κοινωνία στην εξερεύνηση των ψυχεδελικών και διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση των 60’s. Τα ψυχεδελικά επιδρούν στους νέους, οι οποίοι αντιλαμβάνονται μια άλλη πραγματικότητα και διαμαρτύρονται κατά του πολέμου στο Βιετνάμ. Τελικά, τα ψυχεδελικά αντιμετωπίζονται ως στοιχείο ελευθεριότητας και αντιπολεμικών ιδεών και η κυβέρνηση Νίξον τα κρίνει παράνομα. Τότε ανεβαίνει κατακόρυφα η χρήση άλλων ουσιών, όπως η ηρωίνη...».

Οι νέοι σε κάθε εποχή αντιλαμβάνονται και διεκδικούν μια άλλη πραγματικότητα. Το πρόβλημα είναι τι ουσίες έχουν καταναλώσει ολόκληρες κοινωνίες που ανέχονται τους πολέμους.

*https://www.efsyn.gr/tehnes/art-nea/405794_pos-tha-allaxoyme-myalo-mas-gia-na-allaxoyme-ton-kosmo