«Υπάρχει μεθόδευση να στραφούμε ο ένας εναντίον του άλλου»

Δεν υπάρχει μεγαλύτερη απειλή από τον φασισμό. Και ο Αρης Μπινιάρης φαίνεται να το γνωρίζει καλά. Δεν έφτασε τυχαία στο «Σαλό, 120 μέρες στα Σόδομα», την αδυσώπητη αλληγορία του βάρβαρα δολοφονημένου Πιερ Πάολο Παζολίνι.

Προτού μεταφέρει στην Εναλλακτική Σκηνή της Λυρικής το σύμπαν όπου κυριαρχούν ο τρόμος, η καταστολή και η εξόντωση, τα στοιχεία κάθε απολυταρχικού καθεστώτος, ως μια υπενθύμιση ότι ο φασισμός ελλοχεύει στη βία, στον εξαναγκασμό, στην εξαθλίωση και στην αδικία, είχε αναμετρηθεί κάμποσες φορές με τον ολοκληρωτισμό στο καλλιτεχνικό του έργο. Από το «Υψωμα 731» μέχρι τη «Φάρμα των ζώων» και από την «Ανοδο του Αρτούρο Ούι» ώς τον δικό του «Προμηθέα Δεσμώτη» είναι σαν να υφαίνει έναν ιστό επιχειρώντας να παγιδέψει την απάνθρωπη απειλή για να καταδείξει τις επικίνδυνες όψεις της.

Στο τελευταίο εγχείρημά του εμπνέεται από την ταινία που βασισμένη στο ημιτελές μυθιστόρημα του Μαρκήσιου ντε Σαντ «Οι 120 μέρες των Σοδόμων», αποκαλύπτει τη φρίκη της απόλυτης εξουσίας του ανθρώπου πάνω στον άνθρωπο, την πιο συμβολική και ακραία φασιστική πρακτική που δεν στοχεύει στην απλή καθυπόταξη, δεν αντλεί απλά σαδιστική έως σεξουαλική ικανοποίηση από τον πλήρη εξευτελισμό του άλλου, αλλά επιθυμεί την πλήρη εξάλειψή του. Σε αυτόν τον εφιάλτη, που ο Ιταλός δημιουργός τοποθετεί χρονικά λίγο πριν από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, δεν υπάρχει καμία ελπίδα παρά μόνο ίσως το ιστορικό γεγονός ότι το τέρας του ναζισμού ηττήθηκε.

Ηταν 30 χρόνια από τη λήξη και το τραύμα του φρικαλέου πολέμου, το 1975, όταν ο Παζολίνι τόλμησε να παραδώσει ένα έργο, που ακόμη, σχεδόν μισό αιώνα αργότερα, προκαλεί αντιδράσεις αφού είναι απαγορευμένο σε πολλές χώρες. Εκτοτε και πριν από τη δολοφονία του ο δημιουργός, επεκτείνοντας την αλληγορία του ολοκληρωτισμού τον ταύτισε με τον καπιταλισμό σε μια συνέντευξή του: «Νομίζω ότι ο καταναλωτισμός χειραγωγεί και βιάζει τα σώματα όχι περισσότερο και όχι λιγότερο από τον ναζισμό. Η ταινία μου αντιπροσωπεύει αυτή τη δυσοίωνη σύμπτωση μεταξύ καταναλωτισμού και ναζισμού».

Σήμερα που το τέρας του νεοφασισμού αναδύεται από τον δυσώδη βούρκο του για να συντρίψει τους αδύνατους και να δηλητηριάσει με το μίσος της υποτιθέμενης ανωτερότητας όσους δεν χωρούν στο πάρτι της ευμάρειας, της κανονικότητας των αρίστων, ο Αρης Μπινιάρης εμπνέεται από την ταινία φέρνοντας στην Εναλλακτική Σκηνή, από τις 10 Φεβρουαρίου, την ομώνυμη μουσική παράσταση που μας ταξιδεύει στο κρατίδιο-μαριονέτα της ναζιστικής Γερμανίας στην Ιταλία, στη Δημοκρατία του Σαλό, όπου οι φασίστες αναλαμβάνουν τη «διαπαιδαγώγηση» των νέων. Δεν είναι άλλη από τη μετατροπή τους σε δούλους και την υποβολή τους σε ακραία σωματικά και ψυχικά βασανιστήρια, απογυμνώνοντας την αισθητική και φιλοσοφία του ολοκληρωτισμού.

Τρεις άντρες, ο Δούκας, ο Εξοχότατος και ο Υψηλότατος, αναλαμβάνουν και στη θεατρική εκδοχή τον αποτρόπαιο ρόλο των ακραία σαδομαζοχιστών «αναμορφωτών». Στη σκηνή τούς υποδύονται οι Ιερώνυμος Καλετσάνος, Γιάννης Κότσιφας, Κώστας Μπερικόπουλος.

● Πώς τοποθετείστε απέναντι στο έργο; τους ρωτήσαμε σε μια συζήτηση που ανέδειξε τους φόβους για τις φασιστικές πρακτικές που συνθέτουν την καθημερινότητά μας.

«Δεν ξέρω από πού να το πιάσω και τι να σας πω», μας λέει ο Κώστας Μπερικόπουλος αποκαλύπτοντας ότι όταν είχε πρωτοβγεί η ταινία την είδε με... κλειστά μάτια: «Οταν το πρότεινε ο Αρης από τη μια εντυπωσιάστηκα και από την άλλη αναρωτήθηκα “πώς θα γίνει αυτό;”. Φυσικά δεν μπαίνω στη λογική των καταπιεστών. Πιστεύω όμως ότι όλοι έχουμε μέσα μας κάποια τέτοια στοιχεία και απλά καταφέρνουμε να τα κουμαντάρουμε. Ετσι έχω καταφέρει κι εγώ να καταπιέσω τον φασίστα μέσα μου...».

Γιάννης Κότσιφας: Εχει κάτι που σε παγώνει αυτό το πράγμα. Δεν μπορείς να εισχωρήσεις, αν και είναι λίγο στην ανθρώπινη φύση, νομίζω... Θυμάμαι να έχω νιώσει κάτι ανάλογο με αυτό στο οποίο υποβάλλουμε τα νέα παιδιά στην παράσταση, όταν ήμουν μικρός και είχα πιάσει την πρώτη μου δουλειά και το αφεντικό είχε μια ανάλογη συμπεριφορά απέναντι στους εργαζόμενους. Ψυχολογική βία... Συνήλθα μόνο όταν σταμάτησα εκείνη τη δουλειά. Εμαθα αργότερα ότι ο άνθρωπος είχε μια ψυχική ασθένεια και νοσηλεύτηκε...

Ιερώνυμος Καλετσάνος: Προσπαθούσα να καταλάβω γιατί αυτοί οι άνθρωποι στο έργο έχουν μια τέτοια λύσσα, να φτάνουν τα πράγματα ακόμα πιο πολύ στα άκρα τους. Υπάρχει μια παράμετρος: το κτήνος πεθαίνει, βρισκόμαστε στο τέλος του φασισμού, και γι’ αυτό γίνεται ακόμα πιο επικίνδυνο. Βρίσκεται σε μια επιθανάτια λαιμαργία. Και ιστορικά λίγο πριν πέσει το Βερολίνο, οι εναπομείναντες στα μπούνκερς προέβαιναν σε κάθε λογής κτηνωδία που ξεπερνούσε κάθε φαντασία. Εκαναν τα πάντα γιατί ήξεραν ότι τελειώνουν... Εφτασαν στην απανθρωποίηση του εαυτού τους κι έκαναν τους άλλους να υποφέρουν. Αυτό με βοήθησε να καταλάβω ότι είναι περισσότερο οργανικό, σωματικό το πράγμα παρά ιδεολογικό- διανοητικό...

Κ.Μπ.: Ετσι τοποθετημένο δεν διαφέρει απ’ ό,τι βιώνουμε σήμερα. Από τους δρόμους μέχρι την Παλαιστίνη. Από τον στρατιώτη που βγάζει βίντεο όταν ανατινάζει ένα οικοδομικό τετράγωνο για να στείλει «χρόνια πολλά» στην κόρη του, μέχρι τους άλλους που αρπάζουν ανθρώπους με τις φαγάνες από τις μπουλντόζες και τους έχουν να σπαρταράνε στον αέρα. Αλλά ακόμα κι αυτό που βιώνουμε στην καθημερινότητά μας, όταν π.χ. κλείνει κάποιος τη ράμπα με το αυτοκίνητό του...

Ι.Κ.: ...και όταν του το λες το μόνο που τον νοιάζει είναι αν θα φάει κλήση, δεν καταλαβαίνει ότι έτσι δεν μπορεί να περάσει ένας πεζός, ένα καροτσάκι με ένα μωρό ή ένα άτομο ανάπηρο...

● Είναι η καθημερινή βία μια μορφή φασισμού; Εχει αλλάξει κάτι τα τελευταία χρόνια;

Κ.Μπ.: Ιδιαίτερα μετά την πανδημία και τον εγκλεισμό, βγαίνει ένας θυμός.

Ι.Κ.: Είχε προηγηθεί βέβαια και η κρίση.

● Ενώ τώρα με την ακρίβεια;

Ι.Κ.: Υπάρχει μια μεθόδευση να στραφούμε ο ένας εναντίον του άλλου και όχι ν’ αναζητήσουμε την αιτία.

● Διακρίνετε κάτι από αυτήν την απόλυτη εξουσία του ενός πάνω στον άλλο και στη βία των ανηλίκων;

Ι.Κ.: Κυρίως ως προς το ότι οι συνομήλικοι είναι απαθείς μάρτυρες που καταγράφουν. Το να πλακώσει ένας ανήλικος τον άλλο κάπου μέσα μου βγάζει μια παράλογη λογική. Το ότι ο διπλανός του το καταγράφει χωρίς να αντιδράει, αυτό με ξεπερνάει. Επιπλέον πολλές φορές αυτά τα βίαια περιστατικά φτάνουν στον εξευτελισμό, λαμβάνουν και σεξουαλικές προεκτάσεις κακοποίησης. Κι αυτό έχει θεριέψει πολύ και πάρα πολύ γρήγορα.

Κ.Μπ.: Τους βοηθάει και το μέσο πολύ...

Ι.Κ.: Είναι σκλάβοι του μέσου, έχει ξεφύγει το πράγμα, έχει γίνει ανεξέλεγκτο... Παιδιά παρκαρισμένα στις οθόνες, με αποτέλεσμα να βλέπουν πάρα πολλές εικόνες βίας. Σύμφωνα με μια έρευνα ένας 16χρονος σήμερα έχει δει 22.000 φόνους... Η εικονοποίησή του αναιρεί την τελεσίδικη ισχύ του.

● Στη σημερινή «κανονικοποίηση» της βίας πόσο σοκάρει το «Σαλό» με την αποτρόπαιη αλληγορία των βασανιστηρίων;

Ι.Κ.: Ενα μεγάλο μέρος των βασανιστηρίων έχουν μια λανθάνουσα σεξουαλική επιβολή. Δεν είναι το σεξ καθόλου το θέμα του, είναι το να μπορέσω να βγάλω την ανθρώπινη ιδιότητα από το θύμα μου, η απανθρωποποίηση. Και στη χούντα έκαναν φάλαγγα, έβγαζαν νύχια, έσβηναν τσιγάρα πάνω στα σώματα. Το κλομπ στον πρωκτό όμως είναι άλλο: δεν έχει να κάνει με τον πόνο, έχει να κάνει με την ταπείνωση και τον πλήρη εξευτελισμό. Αυτό ήταν το ζητούμενο.

● Υποδύεστε την απόλυτη, σαδιστική εξουσία. Πώς τη δικαιολογεί το έργο;

Γιάννης Κότσιφας: Υπάρχουν στοιχεία μανιφέστου που εξηγούν γιατί το κάνουμε, όπως για παράδειγμα ότι επειδή στη φύση υπάρχει ανισότητα, επειδή υπάρχει ο ισχυρός και ο ανίσχυρος, έτσι όσοι είναι από πάνω είναι σωστό να διορθώσουν όσους βρίσκονται από κάτω. Η απόλαυση της σύγκρισης πηγάζει μόνο μέσα από το θέαμα των δυστυχισμένων. Δηλαδή εμείς που είμαστε από πάνω απολαμβάνουμε το γεγονός επειδή υπάρχουν οι από κάτω. Πώς μπορώ να είμαι ευτυχισμένος αν όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι; Είναι τόσο πολιτικό... Και φυσικά έχει να κάνει και με τον καπιταλισμό.

Ι.Κ.: Κάτι ακόμη: όταν έχω απόλυτη εξουσία πάνω σε κάποιον μπορώ να τον αποκεφαλίσω και τελειώνει η υπόθεση. Αν όμως μπορώ να τον υποβάλω σε μια ολόκληρη βασανιστική διαδικασία η απόλαυση διαρκεί περισσότερο.

Κ.Μπ.: Μόνο ένας γιατρός μπορεί να μας εξηγήσει το πώς νιώθουν. Θεωρώ ότι υπάρχει κάπου μια ασθένεια που δεν ξέρω αν γιατρεύεται...

Ι.Κ.: Αυτή η αίσθηση υπεροχής έναντι των άλλων δεν είναι μόνο ο φασισμός αλλά και ο καπιταλισμός. Ο ίδιος ο Παζολίνι μίλησε για την εμπορευματοποίηση και την κατανάλωση. Σοκάρει η σκηνή που τρώνε κόπρανα. Γιατί, τι μας σερβίρουν κάθε μέρα; Κόπρανα δεν μας σερβίρουν και μας τα επιβάλλουν; Παντού, και στην ενημέρωση. Βλέπουμε ειδικές εκπομπές για αποτρόπαια εγκλήματα. Για να καθόμαστε σπίτι μας.

● Ανέκαθεν ο φόβος δεν ήταν αποτελεσματικό εργαλείο εξουσίας;

Κ.Μπ.: Και το πώς επιβάλλεις την παντοδυναμία σου. Λες στον άλλο να κλειστεί στο σπίτι, πως αν πάει μια βόλτα με την καλή του θα του βάλεις πρόστιμο κι εσύ πας εκδρομή και φωτογραφίζεσαι κιόλας. Και προβάλλεις την περιφρόνησή σου για τους υπόλοιπους...

Ι.Κ.: Είναι ένας τρόπος να συνηθίσουμε την υπακοή: αυτό δεν είχε ξεφύγει του Γεραπετρίτη όταν ρωτήθηκε γιατί μόνο εμείς και οι Κύπριοι υποχρεωνόμαστε να λέμε πότε και γιατί βγαίνουμε έξω; Δεν μπορώ να το ξεχάσω. Αυτός είναι ο βαθύτερος στόχος. Γι’ αυτό έπεσε και τόσο ξύλο στη Ν. Σμύρνη, γιατί κάποιοι δεν υπάκουσαν... Ο σαδισμός έγκειται και σε κάτι ακόμη- για να μην ξεχάσουμε τον άνθρωπο που ενώ ήταν αλλού προφυλακίστηκε τόσους μήνες άδικα επειδή τάχα έριξε τον αστυνομικό από τη μηχανή του. Το κάνουν επειδή μπορούν.

● Ακουσα αυτή τη χαροκαμένη από το έγκλημα στα Τέμπη μάνα που ζητούσε δικαιοσύνη. Θα μπορούσε να είναι αντίδοτο στον φασισμό η λογοδοσία της εξουσίας;

Γ.Κ.: Θεωρούμε φυσιολογικό ότι η εξουσία δεν λογοδοτεί πια...

Κ.Μπ.: Ποιος την άκουσε, ποιος ασχολήθηκε με την είδηση; Εκεί τρομάζω.

Ι.Κ.: Και τι φώναζαν στον υπουργό που παραιτήθηκε και επανεξελέγη όταν πήγε στις Σέρρες; «Τα βουνά δεν πέφτουν». Για κάποιον που έπρεπε να είναι στη φυλακή... Υπάρχει και αυτός ο πληθωρισμός αρνητικών ειδήσεων που παρουσιάζονται τόσο διογκωμένα ώστε να μουδιάζει ο κόσμος και να μην πληροφορείται ό,τι είναι σημαντικό. Και αυτό μια μορφή φασισμού είναι.

● Είναι επίκαιρη η φασιστική απειλή; Σε τι μπορεί να συμβάλει η παράσταση;

Κ.Μπ.: Πάντα ελλοχεύει ο κίνδυνος του φασισμού και βλέπουμε και μια παγκόσμια άνοδό του σαν να μην έχουμε μάθει από την Ιστορία, σαν να χρειάζεται να ξαναθυμηθούμε. Το ζούμε και με όσα συμβαίνουν στη Γάζα και αλλού. Τι να πρωτοθυμηθούμε;

Γ.Κ.: Προσφέρει ωστόσο το έργο μια γνώση, μια συνειδητοποίηση...

Ι.Κ.: Ο φασισμός δεν είναι ιδεολογία, αυτά είναι η θεωρητικοποίησή του. Είναι μια πάθηση να θέλεις να επιβάλεις τη δική σου τάξη και να κάνεις τον κόσμο ομοιόμορφο.

Γ.Κ.: Ακόμη και αυτοί που τάσσονται εναντίον του μερικές φορές με τον τρόπο που λειτουργούν είναι σαν να είναι το ίδιο: είναι τόσο απόλυτη η άποψή τους που φτάνουν και σε σημείο βιαιοπραγίας. Χρειάζεται να υπάρχει σεβασμός στον άλλο, ενσυναίσθηση και σίγουρα παιδεία.

Κ.Μπ.: Και αγάπη. Μέσα από την τέχνη αυτό επιχειρούμε να πλησιάσουμε για να το αναγνωρίσουμε.

—

♦ Σαλό, 120 ημέρες στα Σόδομα

Βασισμένο στην ομώνυμη ταινία του Πιερ Πάολο Παζολίνι.
Εναλλακτική Σκηνή ΕΛΣ στο ΚΠΙΣΝ.
Για 22 παραστάσεις 10/2 έως 10/3.
Κατάλληλο 18+

♦ Το εκρηκτικό Salò: The Concert

Αμέσως μετά την παράσταση στις 18, 25/2 και στις 3/3 θα γίνουν συναυλίες σε επιμέλεια Αρη Μπινιάρη, με τη συμμετοχή εννέα καλλιτεχνών της ελληνικής ραπ σκηνής