«Το γέλιο είναι ελευθερία»

Μπορεί το γέλιο να αλλάξει τον κόσμο; Αναρωτιέται κανείς παρατηρώντας τον τίτλο του τελευταίου ντοκιμαντέρ της Αννέτας Παπαθανασίου «Γελώντας στο Αφγανιστάν», που ακούγεται οξύμωρος και πράγματι είναι. Η σκηνοθέτις επισκέφτηκε πριν από 16 χρόνια τη χώρα και έχει αποτυπώσει τις εμπειρίες της σε τρεις ταινίες.

Με αφορμή την πιο πρόσφατη που πρόκειται να προβληθεί στον «Δαναό» από τις 21 Σεπτεμβρίου, μοιράζεται μαζί μας τις ιστορίες που έζησε στον μαρτυρικό για τους κατοίκους του τόπο αλλά και τις σκέψεις της για το ντοκιμαντέρ για τον Καρίμ Ασίρ, τον μικρόσωμο νεαρό Αφγανό που έδινε στην Καμπούλ παραστάσεις με μοναδικό όπλο το γέλιο και μέσα από τα ασπρόμαυρα βουβά βίντεο που δημιουργούσε, χρησιμοποιώντας τη μορφή του Τσάρλι Τσάπλιν, παρουσίαζε τη ζωή και τη γενικότερη κατάσταση που επικρατεί στο Αφγανιστάν, επιχειρώντας έτσι, με την παντομίμα και το χιούμορ, να αλλάξει τον κόσμο. Αυτό κόστισε μια «επιστολή θανάτου» για τον ίδιο και την οικογένειά του, όταν στις 15 Αυγούστου του 2021 οι Ταλιμπάν εισέβαλαν στην Καμπούλ. «Ορκιζόμαστε στον Θεό, αν εμφανιστείτε ξανά στα δυτικά μέσα ενημέρωσης ως άπιστος και “Τσάρλι Τσάπλιν”, οι Μουτζαχεντίν του Ισλαμικού Εμιράτου θα σκοτώσουν εσάς και την οικογένειά σας. Θα έχετε την τύχη του άπιστου “Khasa” (σ.σ. Αφγανός κωμικός που δολοφονήθηκε)», ανέφερε μεταξύ άλλων η επιστολή.

Πέρα από την απίστευτη ιστορία του «Αφγανού Τσάπλιν», όπως είναι παγκοσμίως γνωστός ο Καρίμ, και την περιπέτεια διαφυγής του από το καθεστώς που τον απειλεί, το επίδικο παραμένει η επικινδυνότητα του γέλιου για τις απολυταρχικές εξουσίες -και τις θρησκευτικές βέβαια- για τις οποίες συχνά αποτελεί απειλή που πρέπει να εξαφανιστεί...

Η Αννέτα Παπαθανασίου πρωτοπήγε στο Αφγανιστάν το 2007 για να ψάξει μαζί με τον έτερο πραγματικό της ήρωα, τον Καντίρ, τον οποίο είχε γνωρίσει στην Ελλάδα, τους εξαφανισμένους γονείς του. Η έρευνά τους αποτυπώθηκε στο φιλμ «Καντίρ: ένας Αφγανός Οδυσσέας».

«Με ενδιέφερε να μάθω για την ιστορία της χώρας και αγάπησα τους ανθρώπους της. Συνέχισα να έχω επικοινωνία μαζί τους και όταν έμαθα ότι υπάρχει θέατρο, εντυπωσιάστηκα και θέλησα να μάθω περισσότερα και να δείξω ότι η χώρα δεν συνδέεται μόνο με την τρομοκρατία και τον πόλεμο. Σήμερα βέβαια είναι προβληματική η κατάσταση, αλλά τότε αναπτυσσόταν τρομερά η τέχνη και οι νέοι ενδιαφέρονταν πολύ γι’ αυτήν» μας λέει η ηθοποιός και σκηνοθέτις.

Επέστρεψε αργότερα στη χώρα για να κάνει σεμινάρια αρχαίου ελληνικού θεάτρου στο Πανεπιστήμιο της Καμπούλ. Την εμπειρία αποτύπωσε στην επόμενη ταινία της «Παίζοντας με τη φωτιά», που αφορά τις μόλις 8 γυναίκες ηθοποιούς σε σύνολο 200 φοιτητών που τόλμησαν να παρακολουθήσουν εκείνα τα σεμινάρια.

Η ίδια δεν φοβόταν: «Αν σκέφτεσαι τον φόβο, δεν πας. Η μόνη μου αγωνία ήταν μη συμβεί κάτι στο συνεργείο που ήταν μαζί μου. Η αλήθεια είναι ότι προσπαθούσαμε με κάθε τρόπο να είμαστε αόρατοι, να μην είμαστε εκτεθειμένοι. Οι μεγαλύτεροι κίνδυνοι για τους ξένους ήταν δύο: να σε απαγάγουν για λύτρα ή να βρεθείς τη λάθος στιγμή στο λάθος σημείο - εκεί που μπορεί να σκάσει μια βόμβα...».

Τι τη θλίβει έχοντας παρακολουθήσει την πορεία της χώρας αυτά τα χρόνια; «Είναι άσχημη η κατάσταση με τους Ταλιμπάν για τις γυναίκες, τους νέους, την τέχνη και την εκπαίδευση. Οι γυναίκες δεν επιτρέπεται να πάνε πουθενά, ούτε λόγος για σχολείο ή πανεπιστήμιο. Σχεδόν όλες οι τέχνες απαγορεύονται, για θέατρο ούτε κουβέντα, κι αν παίξουν κάτι, δεν μπορούν να συμμετάσχουν γυναίκες...».

Η ιστορία του Καρίμ, που έγινε γνωστός μέσα από συνεντεύξεις σε διεθνή μέσα όσο γύριζε ταινίες στο Αφγανιστάν, είναι ενδεικτική των συνθηκών που επικρατούν σήμερα. Μας έφερε στον νου την τραυματική στιγμή της αποχώρησης των αμερικανικών δυνάμεων, όταν όλοι οι Αφγανοί που συνέδραμαν τις διεθνείς δυνάμεις έμειναν πίσω με κίνδυνο για τη ζωή τους.

● Ποιος είναι ο Καρίμ;

Ο Καρίμ έγινε πολύ γνωστός ως ο «Αφγανός Τσάρλι Τσάπλιν», έχοντας γυρίσει ένα βίντεο που συγκέντρωσε πάνω από τέσσερα εκατομμύρια προβολές. Εδωσε συνεντεύξεις στο BBC World, στο πρακτορείο Ρόιτερς, σε ασιατικά και κινεζικά κανάλια. Και γι’ αυτό ακριβώς θέλουν να τον σκοτώσουν - επειδή μίλησε σε δυτικά κανάλια και υποδύθηκε έναν δυτικό χαρακτήρα.

● Πώς ήρθε στην Ελλάδα;

Το υπουργείο Εξωτερικών είχε αποφασίσει να φέρει στην Ελλάδα τους μεταφραστές του Ελληνικού Στρατού... Κάναμε μεγάλη προσπάθεια να ενημερώσουμε όσους οργάνωναν την αποστολή για τον Καρίμ (είχαμε ήδη σύμβαση με την ΕΡΤ και το Κέντρο Κινηματογράφου είχε υπογράψει για τη συνεργασία του στο ντοκιμαντέρ). Δεν ήμουν μόνο εγώ, βοήθησε όλος ο κόσμος - το Σωματείο Ηθοποιών, η Ενωση Ελληνικού Ντοκιμαντέρ, ακόμη και η Διεθνής Ενωση Κουκλοθέατρου (UNIMA) κινητοποιήθηκε. Ετσι, συμπεριλήφθηκε στη λίστα εκκένωσης με τη γυναίκα του και το μικρό παιδί του. Η διαδικασία διάσωσης ήταν πολύ δύσκολη, αλλά μετά από 75 ημέρες μαρτυρικής αγωνίας τα καταφέραμε. Μακάρι να μπορούσαμε να σώσουμε περισσότερο κόσμο...

● Βρήκε τελικά άσυλο στη Γερμανία...

Εκεί συνεχίζει να εξασκεί την τέχνη του ευελπιστώντας να πραγματοποιήσει το όνειρό του και να μπορέσει κάποτε να επιστρέψει στην πατρίδα του. Μέχρι να αλλάξει η κατάσταση, δίνει παραστάσεις ώστε να εμψυχώνει τους συμπατριώτες του και να διατηρεί ζωντανή τη μνήμη της τέχνης στο Αφγανιστάν...

● Τόσο πολύ το φοβούνται το γέλιο;

Το δυνατό γέλιο θεωρείται ότι ξεφεύγει από τους κανόνες. Το γέλιο είναι ελευθερία. Το χιούμορ είναι ένα διαφορετικό όπλο κριτικής και αυτό το φοβούνται όλες οι εξουσίες. Η γελοιοποίηση της εξουσίας τούς τρομάζει... Είναι φοβερό να ακούγονται σήμερα δηλώσεις αξιωματούχων ότι δεν είναι ηθικό το γέλιο...

📍 «Γελώντας στο Αφγανιστάν» Από τις 21 Σεπτεμβρίου στον «Δαναό». Καθημερινά σχεδόν μετά τις προβολές θα ακολουθεί μια σχετική συζήτηση, ενώ στην έναρξη των προβολών θα παρευρεθεί και ο ίδιος ο «Τσάπλιν του Αφγανιστάν»