Zώντας σε έναν κόσμο που καίγεται

Πώς νιώθουν οι άνθρωποι που έχουν βιώσει το τραύμα της φωτιάς; Πώς θα επανέλθουν σε έναν φυσιολογικό τρόπο ζωής όσοι βίωσαν την καταστροφή, την απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου, απώλεια σπιτιού, που είδαν τις περιουσίες και τους κόπους μιας ζωής να καίγονται, που καλούνται να τα δημιουργήσουν όλα από το μηδέν;

Πώς θα επανέλθουμε όλοι εμείς που πλέον ζούμε με τον φόβο της πυρκαγιάς, με τον φόβο της φύσης, των ακραίων φαινομένων, με τον φόβο της επανάληψης της καταστροφής και με το αίσθημα έλλειψης υποστήριξης από την Πολιτεία;

Οσο η επίκληση της κραυγής του υποκειμένου της καταστροφής δεν εισακούγεται τόσο θα συνεχίζουμε να βιώνουμε το «τραύμα ενός έθνους», ένα τραύμα εδώ και χρόνια ανοιχτό. Και το τραυματικό στοιχείο δεν αφορά μόνο όσους ήταν παρόντες στον τόπο της καταστροφής άλλα και όσους εμπλέκονται υποκειμενικά, ο καθένας με διαφορετικό τρόπο.

Ζούμε πλέον σε έναν κόσμο που καίγεται ή μάλλον που αυτοκαταστρέφεται. Με την ενεργή συμμετοχή μας. Μετά το Μάτι, γράφαμε για τραύματα που μπορούν να χαρακτηριστούν όχι μόνο συλλογικά, αλλά ακόμα και διαγενεαλογικά. Τότε όπως και τώρα το βιολογικό στοιχείο αντανακλάται στο πολιτικό. Το αυτοάνοσο του βιοπολιτικού σώματος –έγραφε ο Ντεριντά– είναι η τρομοκρατία, εννοώντας πως πρόκειται για έναν εχθρό που δεν έρχεται από έξω, αλλά από μέσα. Υπάρχουν, ωστόσο, και άλλα αυτοάνοσα του βιοπολιτικού σώματος, όπως μια φυσική καταστροφή όπου πολιτικές ευθύνες τεράστιες, με ρίζες βαθιές μέσα στον χρόνο.

Πώς θα μπορούσαμε να ορίσουμε σε αυτή την περίπτωση το βιοπολιτικό υποκείμενο που βάζει εμπρηστικούς μηχανισμούς, το πολιτικό υποκείμενο που δεν παίρνει μέτρα για δασικές πυρκαγιές σε συνθήκες κλιματικής αλλαγής και που έχει αεροσκάφη πυρόσβεσης μεγάλης ηλικίας και φθοράς;

Βιώνουμε λοιπόν ξανά το τραύμα ενός έθνους. Και ο φόβος της επανάληψης σε όλα τα επίπεδα είναι παρών. Οπως παρών και ένας ανεπεξέργαστος θυμός, ο οποίος δεν γνωρίζουμε ακόμα πώς θα αποτυπωθεί.

Το βέβαιο είναι πως ο αντίκτυπος των πυρκαγιών στην ψυχική υγεία των πυροπαθών έχει εντοπιστεί τόσο στον ενήλικο όσο και στον ανήλικο πληθυσμό, με τα παιδιά και τους εφήβους να αντιμετωπίζουν επίσης υψηλότερα ποσοστά διαταραχών διάθεσης και άγχους μετά την πυρκαγιά σύμφωνα με την έκθεση «The impact of wildfires on mental health: a scoping review», από την Ψυχιατρική Κλινική του Πανεπιστημίου Alberta στον Καναδά.

Συγκεκριμένα, η έρευνα αναφέρει πως μετά την πυρκαγιά ο αριθμός των παιδιών με σημαντικά συμπτώματα μετατραυματικού στρες μπορεί να φτάσει το 92%. Πώς εκδηλώνεται; Στα παιδιά με αυξημένη ευερεθιστότητα και αλλαγές στη συγκέντρωση, στον ύπνο και στην ακαδημαϊκή απόδοση, ενώ στους ενήλικες με συμπτώματα κατάθλιψης και αγχωδών διαταραχών, εμφάνιση ψυχοσωματικών συμπτωμάτων και επιμονή χαοτικών συναισθημάτων.

Η εγκατάσταση ενός φόβου που γίνεται φοβία στον ψυχισμό των πυροπαθών είναι αναπόδραστη. Τα ψυχοτραυματικά γεγονότα από τις καταστροφικές πυρκαγιές δεν θα επουλωθούν από τη μια στιγμή στην άλλη. Αυτή τη φορά το τραύμα είναι συλλογικό και εγγράφεται στο ασυνείδητό μας, όπως τα πιο σημαντικά γεγονότα της ζωής μας, από τη γέννηση μέχρι τον θάνατο.

Το ψυχικό φορτίο είναι βαρύ και χρειάζεται ψυχοκοινωνική υποστήριξη διαρκείας. Αναζητείται, λοιπόν, «μηχανισμός υποστήριξης» και μέτρα δημόσιας υγείας, έτσι ώστε να αντιστραφούν οι επιπτώσεις του μετατραυματικού στρες και να ελαχιστοποιηθούν οι μακροχρόνιες επιπτώσεις τους.

Μόνο που διαχρονικά απουσιάζουν οι δομές ψυχικής υγείας ενσωματωμένες στην κοινότητα, οι υπηρεσίες ικανές να ανιχνεύσουν ψυχολογικές ή ψυχιατρικές δυσκολίες και να τις θεραπεύσουν. Οπως απουσίαζε κι αυτή τη φορά ένα δομημένο θεσμικό πλαίσιο για την πρόληψη-αντιμετώπιση των πυρκαγιών. Οπως τον χειμώνα απουσίαζε ένα δομημένο θεσμικό πλαίσιο για την αντιπλημμυρική προστασία.

Πώς θα ξεπεράσουμε το τραύμα της φωτιάς; Θα ζούμε με τον φόβο πως κάθε καλοκαίρι θα καιγόμαστε και κάθε χειμώνα θα πλημμυρίζουμε, πώς θα βρεθούμε σε καθεστώς ομηρίας στις παρυφές μιας επαρχιακής πόλης όπου ζούμε ή παραθερίζουμε, πως μια πυρκαγιά θα διασχίσει την Εθνική Οδό με αστραπιαία ταχύτητα ενόσω οδηγούμε, πως οι φλόγες θα αγγίξουν μια βιομηχανική περιοχή, τινάζοντας τα πάντα κυριολεκτικά στον αέρα; Κι έπειτα θα ζούμε με τα συμπτώματα του μετατραυματικού στρες μας, με την παρατεταμένη αγωνία θανάτου και με την αίσθηση πως έχουμε εγκαταλειφθεί στο έλεος των δικών μας μικροσκοπικών δυνάμεων;

Η σχέση πολιτικής εξουσίας και φυσικής καταστροφής επιβεβαιώθηκε για άλλη μια φορά. Η κρατική εξουσία ασκεί έλεγχο στη θνητότητα απροκάλυπτα και εμείς είμαστε στο ίδιο έργο θεατές.