«Ο κόσμος μπορεί να ζήσει χωρίς χρήματα, αλλά όχι χωρίς Τέχνη»

«Είμαι μουσικός. Είμαι συνθέτης. Λατρεύω το σινεμά. Θέλω εικόνα κι εμένα σε κάποια άκρη, να δημιουργώ ήχους». Αυτά λέμε με τον Αλεξάντρ Ντεσπλά, λίγες ημέρες πριν από την πρώτη συναυλία του στο Ηρώδειο, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών-Επιδαύρου. Ο ίδιος θα διευθύνει την Εθνική Συμφωνική Ορχήστρα της ΕΡΤ σε μια μουσική βραδιά που θα περιλαμβάνει τις σημαντικότερες συνθέσεις του για τον κινηματογράφο. «Είναι θαυμάσιο για μένα και μόνο επειδή θα είμαι σε αυτόν τον ιστορικό χώρο, κάτω από τον Παρθενώνα. Και θα είναι εκεί η μητέρα μου και όλοι οι συγγενείς μου. Η μητέρα μου είναι ενενήντα πέντε ετών, αλλά θα παραβρεθεί»... «Μα, τότε, να πάρουμε συνέντευξη και από τη μητέρα σας», του λέμε και συμφωνεί κατευθείαν!

● Αν επιστρέψουμε στην αρχή, τι μπορείτε να θυμηθείτε από τα παιδικά σας χρόνια για την Ελλάδα, τη Γαλλία, τη μουσική και τον κινηματογράφο;

Η μητέρα μου είναι Ελληνίδα και ο πατέρας μου Γάλλος. Συναντήθηκαν στην Αμερική, στο Μπέρκλεϊ, και εμείς (η αδερφή μου κι εγώ) μεγαλώσαμε στο Παρίσι. Η μητέρα μου, Καίτη Λαδοπούλου, είχε καταγωγή από τη Σμύρνη. Οσοι από την οικογένεια σώθηκαν από την καταστροφή, έφτασαν στον Βόλο και τελικά στο Παλαιό Φάληρο. Οπότε ναι, μπορείς να πεις ότι φέρω μέσα μου όχι μόνο την Ελλάδα αλλά και ένα συλλογικό ιστορικό τραύμα. Δεν θα επεκταθώ πάνω σε αυτό, αλλά πατρίδα δεν είναι μόνο το χώμα ή το DNA (παρεμπιπτόντως έχω κάνει και είμαι πάνω από 50% Ελληνας), δεν είναι μόνο οι κοινοί τόποι, αλλά και οι κοινοί πόνοι... Αυτοί μεταφέρονται και μέσω της μουσικής.

Ετσι, στο σπίτι μας, η μουσική έπαιζε όλη την ώρα. Ο πατέρας μου άκουγε κυρίως τζαζ και μουσική προερχόμενη από τον μη δυτικό κόσμο, αυτό που αποκαλούμε world music. Η μητέρα μου άκουγε κλασική και ελληνική μουσική, οπότε η παιδική μας ηλικία είναι γεμάτη πολύχρωμους ήχους. Η αδερφή μου ξεκίνησε να μαθαίνει πιάνο κι εγώ τη μιμήθηκα, αλλά πολύ γρήγορα πέρασα στην τρομπέτα, καθώς μ’ άρεσε η τζαζ, και αργότερα στο φλάουτο... Οσο για το σινεμά, από όταν θυμάμαι την πρώτη μου επαφή μαζί του έως τα τώρα, ήταν και είναι ένας μαγικός κόσμος. Τόσο αληθινός και τόσο γεμάτος μαγεία ταυτόχρονα – ήταν σχεδόν απολύτως αδύνατον να ξεφύγω από εκείνον. Ωστόσο, δεν έφτασα εύκολα στο Χόλιγουντ. Είχα ήδη γράψει πολλή μουσική για φιλμ και μικρού μήκους ταινίες στην Ευρώπη.

● Ποιους Ελληνες συνθέτες είχατε ακούσει και εκτιμήσει;

Υπήρχαν στο σπίτι δίσκοι των Χατζιδάκι, Θεοδωράκη, Ξαρχάκου, του Τσιτσάνη. Είχαμε αγάπη στον Ιάννη Ξενάκη και όλες σχεδόν τις παρτιτούρες για πιάνο του Θεοδωράκη. Με το ρεμπέτικο γνωρίστηκα αργότερα, το ανακάλυψα μόνος μου, δεν ήταν μέσα στις μουσικές επιλογές της μητέρας μου... Ωστόσο ακούγαμε και δημοτική μουσική και φυσικά θυμάμαι ακόμα τα νανουρίσματα της μητέρας μου, τα οποία σιγοψιθύριζε σαν έκανε δουλειές στο σπίτι, ακόμα κι όταν μεγαλώσαμε. Η Ελλάδα με όλες τις μουσικές της ήταν πάντα παρούσα στη ζωή μου όσο και η μητέρα μου. Πλέον, καθώς έρχομαι συχνά στην Ελλάδα και για διακοπές, έχω την ευκαιρία να ακούω και αρκετή δημοτική μουσική, όπως τα νησιώτικα αλλά και τα ηπειρώτικα που αγαπώ πολύ (αγαπώ τον Πετρολούκα Χαλκιά).

● Εσείς μιλάτε ελληνικά;

Λιγάκι ναι (στα ελληνικά). Οι γονείς μου μιλούσαν αρκετές γλώσσες, αλλά συνεννοούνταν μεταξύ τους κυρίως στα αγγλικά. Για να μάθεις ελληνικά στο Παρίσι πρέπει να πας σε ειδικό δάσκαλο ή σε ειδικό σχολείο, το οποίο ήταν μακριά και ήταν δύσκολο. Ακούγαμε κάποια ελληνικά στο σπίτι, αλλά όχι ως μητρική γλώσσα. Επίσης οι γονείς μας ήθελαν να μεγαλώσουμε ως κομμάτι της Γαλλίας και όχι ως κάτι διαφορετικό. Ωστόσο, νιώθω και είμαι και Ελληνας.

● Το λέτε σε κάθε ευκαιρία αυτό είναι η αλήθεια.

Εννοείται το λέω! Ολα στην Ελλάδα μού είναι τόσο οικεία, νιώθω σαν να είμαι στο σπίτι μου, νιώθω πολύ άνετα στην Ελλάδα, δεν τη θεωρώ ξένη χώρα. Νιώθω ότι είναι πατρίδα μου, όσο και η Γαλλία όπου γεννήθηκα και μεγάλωσα. Το ίδιο ισχύει και για τη μουσική. Η Ελλάδα είναι εγώ. Η μουσική είναι μέσα μου όσο και η Ελλάδα.

● Πόσο σας άλλαξε όλη αυτή η αναγνώριση του έργου σας, τα Οσκαρ και οι υπόλοιπες διακρίσεις;

Αναφέρθηκα στη μητέρα μου όταν έλαβα το δεύτερο Οσκαρ. Εκλεινε τα 90 της χρόνια τότε και ήταν για μένα μία απίστευτη συγκυρία. Η ίδια ήταν πολύ γενναία, εργαζόταν σκληρά. Κατά τη δεκαετία του 1950 οι γονείς μου ζούσαν στην Καλιφόρνια, κατά τη διάρκεια της πιο ωραίας εποχής της Αμερικής. Ηταν λίγα χρόνια μετά το τέλος του πολέμου, όλα ξεκινούσαν από την αρχή. Οπότε, όταν πήρα στα χέρια μου το Οσκαρ, ήταν σαν μια επιστροφή σε εκείνη την εποχή των γονιών μου. Μια επιστροφή στον «χαμένο παράδεισο» των γονιών μου τότε. Σε μια εποχή, δηλαδή, όπου όλα ήταν δυνατά και αν εργαζόσουν σκληρά, τότε δεν υπήρχε περίπτωση να αποτύχεις. Από τη μητέρα μου έμαθα την αξία τού να εργάζεσαι με πάθος πάνω σε αυτό που αγαπάς και πιστεύεις... Εξακολουθώ να δουλεύω σκληρά, κάθε μέρα, όλες τις ημέρες, γιατί έτσι έχω μάθει να κάνω αλλά και γιατί πρέπει να φαίνεται ότι αξίζω τις διακρίσεις που έχω λάβει. Δεν υπάρχει άλλος δρόμος για μένα.

● Ποιο είναι το βασικό σας μέλημα όταν δουλεύετε σε μια μουσική σύνθεση;

Δύο είναι αυτά που δεν βγάζω ποτέ από το μυαλό μου: κατ’ αρχάς, το να ταιριάζει η μουσική με την ταινία, με το τι θέλει να δείξει ο σκηνοθέτης, φέρνοντάς του όμως και νέα στοιχεία, ώστε να υπάρχει το στοιχείο της έκπληξης. Πάντοτε δουλεύω μαζί με τον σκηνοθέτη: θέλω να δω το όραμά του, τον ακούω προσεκτικά, καθώς αυτό πρέπει να υπηρετήσω, προσθέτοντας φυσικά και τις δικές μου ιδέες που εύχομαι να τις βρει ενδιαφέρουσες. Στο τέλος, πάντως, η μουσική πρέπει να μπορεί να σταθεί και αυτόνομα.

Πατρίδα δεν είναι μόνο το χώμα ή το DNA, δεν είναι μόνο οι κοινοί τόποι, αλλά και οι κοινοί πόνοι... Αυτοί μεταφέρονται και μέσω της μουσικής

Είναι αυτόνομη, υπό την έννοια πως πρέπει να είναι δυνατή αρκετά και δεμένη αρκετά, ώστε να μπορεί να σταθεί μόνη της και από μόνη της. Μόνο τότε μπορεί να υπηρετήσει σωστά το φιλμ. Το δεύτερο μέλημά μου είναι οι ίδιοι οι μουσικοί: σαν είμαι στο στούντιο, μπροστά τους, μπροστά από την ορχήστρα, θέλω να νιώθουν τη μουσική που παίζουν. Θέλω να ευχαριστιούνται αυτό που κάνουν, να χαίρονται τις νότες που παίζουν. Θέλω, δηλαδή, να δημιουργείται μια μουσική συνωμοσία, μια μουσική ενότητα μέσω των ίδιων των μουσικών. Αυτό για μένα είναι πολύ σημαντικό σε κάθε τι που κάνω.

● Απ’ όσα αντιλαμβάνομαι, δεν συνθέτετε απλά μουσική, δημιουργείτε μια κοινότητα συναισθημάτων γύρω από αυτό. Εχω καταλάβει σωστά;

Μα, δεν γίνεται διαφορετικά! Πάντα έχω υπόψη ότι είμαι μέρος ενός ευρύτερου συνόλου. Δεν υπάρχει «εγώ» στη δημιουργία. Τι νόημα έχει να δημιουργείς αν δεν ψάχνεις την επικοινωνία; Είναι γελοίο να πιστέψεις πως είσαι μόνο εσύ και κανείς άλλος. Θα αισθανόμουν πραγματικά γελοίος αν πίστευα πως μπορώ να υπάρξω καλλιτεχνικά μόνος μου – εγώ και η ιδιοφυΐα μου! Το φαντάζεσαι να σας έλεγα κάτι τέτοιο; Ακούγεται γελοίο ακόμα κι όταν το περιγράφω ως κάτι γελοίο. Η μουσική είναι γλώσσα, άρα τρόπος επικοινωνίας. Αν είναι να μιλάς μόνο με τον εαυτό σου, τότε δεν χρειάζεσαι γλώσσα. Εναν καθρέφτη χρειάζεσαι μόνο.

● Λαμβάνοντας υπόψη ότι κατά τη διάρκεια της παγκόσμιας κρίσης της περασμένης δεκαετίας παράχθηκε νέα μουσική, μπορούμε να πούμε ότι υπάρχει κάποια πολιτική χροιά στη μουσική σύνθεση, αλλά και στην ακρόαση της μουσικής; Αποτελεί η ακρόαση και τα συναισθήματα που γεννιούνται με αυτή μια επαναστατική πράξη;

Είναι απολύτως έτσι. Και αλληγορικά/μεταφορικά αλλά και πραγματικά. Οταν έγραψα μουσική για το «Ενήλικοι στο δωμάτιο» του Κώστα Γαβρά, ήταν ένα πολιτικό φιλμ. Οταν αποφάσισα να ηχογραφήσω μουσική για γαλλικά φιλμ στη Γαλλία, επέλεξα να έχω Γάλλους μουσικούς –κι ας στοίχιζε αυτό παραπάνω στην παραγωγή–, ακριβώς γιατί ήθελα οι Γάλλοι μουσικοί να αναγνωριστούν παγκοσμίως ως πολύ καλοί μουσικοί. Από κει και πέρα, ό,τι κι αν κάνουμε είναι πολιτικό: από το πώς περπατάμε στον δρόμο μέχρι το τι ψηφίζουμε, και φυσικά τι μουσική ακούμε ή γράφουμε και με ποιον τρόπο επιλέγουμε να το κάνουμε αυτό, αλλά και με ποιους. Τα πάντα είναι πολιτική στη ζωή.

● Στην Ελλάδα, εξαιτίας κομματικών αποφάσεων της κυβέρνησης της Ν.Δ., κλείνει ένας από τους πλέον ιστορικούς κινηματογράφους στο κέντρο της Αθήνας, ο οποίος λειτουργεί πάνω από 100 χρόνια, και απειλούνται και άλλοι. Πώς το βλέπετε αυτό;

Με σοκάρει αυτό που λέτε. Δεν το γνώριζα! Στη Γαλλία οι κινηματογραφικές αίθουσες προστατεύονται. Φυσικά έχουν κλείσει κάποιες, αλλά εδώ και δεκαετίες. Εκπλήσσομαι γιατί εδώ γεννήθηκε το θέατρο, που συγκεντρώνει μαζί πολλούς ανθρώπους, ταυτόχρονα στο ίδιο μέρος για να παρακολουθήσουν το ίδιο έργο. Το να εξαλείφεται αυτό, θεωρώ ότι είναι λανθασμένο. Οι κινηματογραφικές αίθουσες θα έπρεπε να προστατεύονται.

● Είναι λανθασμένο ή είναι και κάτι επιπλέον; Μήπως συνιστά έγκλημα κατά του πολιτισμού αλλά και της καθημερινής ζωής του πολίτη;

Οπως ανάφερα, στη Γαλλία οι αίθουσες προστατεύονται, δεν μπορείς να τις καταστρέψεις. Υπάρχουν όμως χώρες που έγινε αυτό το «έγκλημα» που περιγράφετε, κατέστρεψαν τις αίθουσες και η συνέχεια ήταν δραματική για τον πολιτισμό και την κινηματογραφική παραγωγή (όπως έγινε στην Ιταλία). Δείτε το γαλλικό σινεμά: δεκάδες ταινίες παράγονται και προβάλλονται κάθε χρόνο… Μου φαίνεται αδιανόητο να κλείνουν κινηματογραφικές αίθουσες, ειδικά στην Ελλάδα που είναι η κοιτίδα του πολιτισμού. Δεν είναι όλα κέρδος και οικονομικά – ο κόσμος (εννοώ όλος ο κόσμος ταυτόχρονα) μπορεί να ζήσει χωρίς χρήματα, αλλά όχι χωρίς Τέχνη.

● Πώς θα συμπληρώνατε τη φράση που ξεκινά: Χωρίς τη μουσική...

…δεν μπορώ να ανασάνω.

● Χωρίς τον κινηματογράφο...

...θα ήμουν άνεργος (γελάει).

Η συνέντευξη ολοκληρώνεται και ο ίδιος μας χαιρετάει στα ελληνικά: «Ευχαριστώ πολύ και να ’στε καλά!»