Εγκλεισμός στη μεταδιαδικτυακή εποχή

Τα τελευταία τρία χρόνια βρεθήκαμε σε εγκλεισμό, σε απομόνωση και σε απόσταση διά νόμου. Ακόμα και ο θάνατος υπάκουσε στους κανόνες της «κοινωνικής αποστασιοποίησης», καθώς ο κοινωνικός δεσμός μεταλλάχθηκε και η κατάσταση εξαίρεσης χρησιμοποιήθηκε ως κανονικό πρότυπο διακυβέρνησης.

Ποιο είναι το αποτύπωμα της εμπειρίας της νέας κανονικότητας και των αυτοπεριορισμών; Ποιες είναι οι δικαιο-πολιτικές και ψυχο-κοινωνικές συνιστώσες του εγκλεισμού ως κοινωνικής/πολιτικής πρακτικής, αλλά και ως συμβολικής και φαντασιακής οριοθέτησης που διαθέτει σημαντικό ρόλο τόσο στην ευρύτερη θεσμική λειτουργία όσο και στην κατασκευή ταυτοτήτων (συλλογικών και υποκειμενικών); Πώς λειτουργεί ο εγκλεισμός –τόσο ως χειροπιαστή πρακτική όσο και ως ρυθμιστικό πλέγμα– στον έλεγχο και την πειθάρχηση της κοινωνικής ζωής;

Αυτά ήταν μερικά από τα ερωτήματα που απασχόλησαν κάποιες από τις πέντε ημερίδες που πραγματοποιήθηκαν στο πρότζεκτ «Εγκλεισμοί» στο «Δρομοκαΐτειο» με τη συμμετοχή 48 καλλιτεχνών.

Το πρότζεκτ συνέπεσε χρονικά με την παρουσίαση του βιβλίου του Θόδωρου Μεγαλοοικονόμου «Δρομοκαΐτειο - Λέρος - Δαφνί. Ο ένας τοίχος μετά τον άλλο», για τη λεγόμενη ψυχιατρική μεταρρύθμιση, την εναλλακτική και κριτική ψυχιατρική και την ψυχική υγεία στη χώρα μας, όπου οι εγκλεισμοί είναι ακόμα και σήμερα πολλαπλοί: στρατόπεδα συγκέντρωσης, άσυλα, φυλακές, νοσοκομεία, δομές προνοιακές, δομές πειθάρχησης, τιμωρίας και αποκλεισμού… Ολοι ξέρουμε πως στις πειθαρχικές κοινωνίες προτάσσεται ο έλεγχος και ο εγκλεισμός των σωμάτων. Γιατί εμείς συναινούμε σε περισσότερους περιορισμούς;

Εχουμε ξεχάσει όσα συνέβησαν κάποτε με τους λεπρούς, με τους ασθενείς που διαγνώστηκαν με σύφιλη, με τους αντιφρονούντες και τι συμβαίνει ακόμα και σήμερα με τους ψυχικά ασθενείς ή με τους πρόσφυγες; Για να μη μιλήσουμε για όλα αυτά που συμβαίνουν διαχρονικά με τους φυλακισμένους στα σωφρονιστικά ιδρύματα…

Ατελείωτα ερωτήματα κατακλύζουν τον νου ιδίως τώρα που το παιχνίδι της βιοπολιτικής διεξάγεται περισσότερο από ποτέ πάνω στα σώματά μας. Ή μήπως όχι; Ο Μισέλ Φουκό είχε αναλύσει από τον 19ο αιώνα την άσκηση εξουσίας που δεν επικεντρώνεται στη διαχείριση και κατεύθυνση των ατομικών συμπεριφορών αλλά και στον έλεγχο της βιολογικής ζωής. Η θεωρία του συνεχίζει να μας βοηθά στην κατανόηση της σύγχρονης πραγματικότητας, τώρα που το βιοπολιτικό δικαίωμα στη ζωή μπαίνει περισσότερο από ποτέ κάτω από τα καταπιταλιστικά συμφέροντα.

Ποιες είναι λοιπόν οι απηχήσεις εγκλεισμού, από την αναλογική στην ψηφιακή εποχή; Πώς αποτυπώνονται οι μεταβολές της κυριαρχίας του βιοϊατρικού παραδείγματος;

Οι 48 καλλιτέχνες του πρότζεκτ συμμετείχαν με έργα που διαλέγονται και συγκρούονται σε τρεις χώρους ιστορικής σημασίας του «Δρομοκαΐτειου»: στον «Αγιο Ισίδωρο», το «Δάφτσειο» και το παλιό τυπογραφείο. Στις πέντε ημερίδες συμμετείχαν περίπου εβδομήντα πανεπιστημιακοί, ερευνητές και συγγραφείς που διερεύνησαν τους πραγματικούς και συμβολικούς περιορισμούς του σύγχρονου ανθρώπου μέσα από τα επιστημονικά πεδία, όπως είναι αυτά της ψυχανάλυσης, της φιλοσοφίας, της ιστορίας, της λογοτεχνίας και της πολιτικής θεωρίας.

Η τέχνη μέσα στον χώρο εγκλεισμού λειτουργεί αναπόδραστα ως όχημα της δημιουργικής συνδιαλλαγής τού μέσα και του έξω κόσμου. Το πρότζεκτ είναι μια ευκαιρία να εξετάσουμε τους οικειοθελείς εγκλεισμούς, οι οποίοι στην πραγματικότητα, σχεδόν πάντα, είναι επιβεβλημένοι και να επαναστοχαστούμε πάνω στο αποτύπωμα του εγκλεισμού στην καλλιτεχνική ζωή στην Ελλάδα και στην εκπαίδευση, πάνω στον εγκλεισμό στην εποχή του ελέγχου, από τις φυλακές, τα άσυλα και τα στρατόπεδα προσφύγων μέχρι τον ψηφιακό εγκλεισμό.

Ναι, η βιοπολιτική ελέγχει τη ζωή και τις βιολογικές λειτουργίες μας. Αλλά μήπως εμείς μπορούμε να ελέγξουμε τη βιοπολιτική; Το πρότζεκτ «Εγκλεισμοί» οφείλει να μας αφυπνίσει.

Ή μάλλον οφείλουμε όλοι ως έγκλειστα σώματα της μεταδιαδικτυακής εποχής να «αφυπνιστούμε» από την τέχνη και τη σκέψη που παρήγαγαν καλλιτέχνες και στοχαστές μέσα στο «Δρομοκαΐτειο», στο περιθώριο μιας πειθαρχικής κοινωνίας – όπου προτάσσεται ο έλεγχος και ο εγκλεισμός των σωμάτων.