Το σινεμά, ανοιχτό παράθυρο

Η συμμετοχή των κρατουμένων σε εκπαιδευτικά προγράμματα κατά τη διάρκεια της ποινής τους, κατά τον «άχρονο χρόνο» που βιώνουν ως έγκλειστοι στις φυλακές της χώρας μας άνδρες, γυναίκες, ανήλικα παιδιά διαφορετικών εθνικοτήτων, είναι βασική προϋπόθεση για την επανένταξή τους στην κοινωνία και τη μη υποτροπή.

Οι έρευνες είναι αποκαλυπτικές, όπως λέει στις «Νησίδες» η εισαγγελέας Αρείου Πάγου, Ξένη Δημητρίου. «Η λύση που έχουμε ως κοινωνία για να διατηρήσουμε την ισορροπία και την ασφάλεια είναι να δείξουμε σ’ αυτούς τους ανθρώπους μια άλλη μορφή ζωής από αυτήν που έχουν ζήσει πριν μπουν σ’ αυτά τα τείχη. Επειτα απ’ αυτό έχουμε εξασφαλίσει τα πάντα. Ασφάλεια δεν είναι μόνο η καλή φύλαξη. Εννοείται ότι χρειάζεται κι αυτή, αλλά όχι σε βάρος της επανένταξης.

Η επανένταξη φέρνει τη μη υποτροπή. Σύμφωνα με έρευνες, η υποτροπή μειώνεται στο 75% για τους ανθρώπους που έχουν συμμετάσχει σε εκπαιδευτικά προγράμματα στις φυλακές. Στην Ιταλία δε, που έχει κάνει τεράστια άλματα σ’ αυτόν τον τομέα, οι έρευνες δείχνουν ότι μόνο το 5% των συμμετεχόντων σε εκπαιδευτικά προγράμματα υποτροπιάζει».

Η κυρία Δημητρίου υποστηρίζει με πάθος την κοινωνική επανένταξη των φυλακισμένων, εργάζεται προς αυτήν την κατεύθυνση και θεωρεί ότι η εκπαίδευση, η εργασία και η επικοινωνία με τον έξω κόσμο είναι οι βασικοί πυλώνες για την επίτευξη του στόχου. Δεν θα μπορούσε λοιπόν να απουσιάζει την περασμένη εβδομάδα από τη μικρή γιορτή που πραγματοποιήθηκε στις ανδρικές Φυλακές Κορυδαλλού («Εφ.Συν.», «Δύο ταινίες έγκλειστων δημιουργών σε πανελλήνια πρεμιέρα», 16/11/22).

Στην αίθουσα του Σχολείου Δεύτερης Ευκαιρίας του Κορυδαλλού προβλήθηκαν οι δύο καινούργιες μικρού μήκους ταινίες, το ντοκιμαντέρ «Οι γάτες του Κορυδαλλού» και η μυθοπλασίας «Τα πάντα ρει», οι οποίες υλοποιήθηκαν από κρατούμενους στο πλαίσιο του Εκπαιδευτικού Προγράμματος Κινηματογράφου ’21-’22 που ολοκληρώθηκε σε δύο εξάμηνα.

Το πρόγραμμα εισηγήθηκε στο υπουργείο Πολιτισμού ο σκηνοθέτης Αντώνης Κόκκινος το 2017, ο οποίος το υλοποιεί μαζί με τη μικρή ομάδα συνεργατών του, με τη χρηματοδότηση του ΥΠΠΟΑ και την υποστήριξη της διευθύντριας του Καταστήματος Κράτησης, Μαρίας Στέφη.

Στο περιθώριο της εκδήλωσης στις Φυλακές Κορυδαλλού, συνομιλήσαμε με την κυρία Δημητρίου η οποία ταξίδεψε (την εβδομάδα που μας πέρασε) στην Ιταλία όπου πραγματοποιείται το Διεθνές Συνέδριο για την Εκπαίδευση και την Τέχνη στις φυλακές. Οπως μας λέει η Εισαγγελέας του Αρείου Πάγου, η οποία υποστήριξε από την πρώτη στιγμή το κινηματογραφικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα «πραγματοποιείται υποδειγματικά από τον Αντώνη Κόκκινο και είναι σημαντικό ότι συνεχίζεται. Αλλά θα πω ότι πρώτα πρώτα χρειάζεται λίγο παραπάνω χρηματοδότηση. Βγάζει επαγγελματίες, δεν γεμίζει μόνο τον άχρονο χρόνο ενός έγκλειστου, αλλά του δίνει δεξιότητες που μπορεί να χρησιμοποιήσει στην αποφυλάκισή του για να έχει ένα εισόδημα. Χωρίς χρηματοδότηση όμως δεν γίνεται να υλοποιηθούν τέτοια προγράμματα. Μιλάμε για ελάχιστα ποσά, όχι για τραγικά κονδύλια.

Το πρόβλημα είναι ότι έχουμε πολύ μεγάλο πληθυσμό στις φυλακές και τα προγράμματα απευθύνονται σε ελάχιστα άτομα. Οι υπόλοιποι τι κάνουν; Αρα μιλάμε για κάτι πολύ μεγαλύτερο που θέλουμε να εφαρμοστεί στις ελληνικές φυλακές. Εχω τη χαρά να έχω διασυνδεθεί με τις φυλακές στην Ιταλία, οι οποίες είναι πολύ μπροστά στα προγράμματα επανένταξης. Υπάρχει τεράστια ποικιλία. Αλλωστε τα άτομα που είναι εδώ δεν είναι όλα ίδια. Αλλο μπορεί να προτιμήσει το θέατρο, το σινεμά, ή να πάει σχολείο, να προχωρήσει σε ανώτερες σπουδές, να εκπαιδευτεί σε ηλεκτρονικούς υπολογιστές κ.λπ.. Στην Ιταλία το έχουν αναγάγει σε σκοπό ζωής εδώ και χρόνια.

Αυτή την εβδομάδα [σ.σ. που μας πέρασε] διοργανώνεται Διεθνές Συνέδριο για την Εκπαίδευση και την Τέχνη στις φυλακές. Θα έχω την ευκαιρία να παρευρεθώ μαζί με το Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου και την καθηγήτρια κυρία Αλκηστη Κοντογιάννη που εκπονεί εδώ προγράμματα επανένταξης. Είναι μια καλή ευκαιρία να πάρουμε ιδέες που πολλές φορές δεν χρειάζονται δραχμή για να εφαρμοστούν. Μερικές πρωτοβουλίες είναι θέμα θέλησης δεν είναι θέμα πόρων, πάντα».

● Κρατούμενοι που έχουν συμμετάσχει σε εκπαιδευτικά προγράμματα έχουν ίσες ευκαιρίες όταν αποφυλακίζονται για να βρουν δουλειά;

Πρώτα πρώτα πρέπει να φέρουμε σε επαφή τον έξω κόσμο με τον μέσα και τον μέσα κόσμο με τον έξω, ώστε να φύγει το στίγμα από αυτούς τους ανθρώπους, να γίνουν δεκτοί. Πολλές φορές επιδότησε ο πρώην ΟΑΕΔ προγράμματα πρόσληψης αποφυλακισμένων. Κανείς δεν τολμούσε να τους πάρει στη δουλειά του εκτός από ελάχιστους επιχειρηματίες. Αρα χρειάζεται μια ευρύτερη ενημέρωση της κοινωνίας μας ώστε να γίνονται αποδεκτοί. Χρειάζεται οπωσδήποτε δουλειά μέσα στη φυλακή κατά την κράτηση, ώστε κατ’ αρχήν αυτοί οι άνθρωποι να αναγνωρίσουν τι έκαναν.

Δεν είναι εύκολο να αναγνωρίσεις μια πράξη που σου κόστισε την ελευθερία σου. Επίσης, χρειάζεται να τους εφοδιάσεις με δεξιότητες και να καλλιεργήσεις την κουλτούρα της εργασίας που πολλοί δεν έχουν μάθει. Και ταυτόχρονα χρειάζεται να γνωρίσουν μια άλλη κοινωνία, μια άλλη όψη της ζωής. Οι περισσότεροι δεν έχουν ζήσει στις καλύτερες συνθήκες για να φτάσουν στο έγκλημα. Είναι απαραίτητα όλα τα στάδια και φυσικά στην αποφυλάκισή τους οφείλουμε να τους βοηθήσουμε να βρουν μια δουλειά.

● Εχει σημειωθεί πρόοδος στη χώρα μας γύρω από την εκπαίδευση στις φυλακές;

Το ειδικό κατάστημα κράτησης των Νέων στον Αυλώνα πρωτοπορεί. Καλές προσπάθειες έχουν γίνει και στον Βόλο και στην Κασσαβέτεια όσον αφορά την εκπαίδευση των παιδιών. Ο υπεύθυνος του σχολείου Δεύτερης Ευκαιρίας Πέτρος Δαμιανός στον Αυλώνα είναι μια κορυφαία περίπτωση. Μακάρι να επεκταθούν τα εκπαιδευτικά προγράμματα και στα υπόλοιπα καταστήματα κράτησης. Εχουμε πολύ δρόμο ακόμα.

Εκπαίδευση και φυλακές στην Ελλάδα

Η χώρα μας έχει μεγάλο δρόμο να διανύσει προκειμένου να εφαρμοστεί σε καθολικό επίπεδο στις φυλακές, τόσο το πρωτοποριακό και καινοτόμο Κινηματογραφικό Πρόγραμμα όσο και άλλα εκπαιδευτικά προγράμματα που καλύπτουν διαφορετικές ανάγκες. Αφορούν όλες τις μορφές τέχνης (θέατρο, μουσική, ζωγραφική, χορός, τραγούδι), τη γνώση σε διαφορετικά επίπεδα, τεχνικά επαγγέλματα κάθε είδους εκπαίδευση, ακόμη και τη μαγειρική και τη ζαχαροπλαστική. Στην Ιταλία, για παράδειγμα, υπάρχει από το 2005 επιμορφωτικό πρόγραμμα ζαχαροπλαστικής στις φυλακές Ντούε Παλάτσι (Δυο Ανάκτορα, τι ειρωνεία) έξω από την Πάντοβα.

Οι κρατούμενοι εκπαιδεύονται από επαγγελματίες σεφ και φτιάχνουν τα δικά τους προϊόντα, με ειδικότητα τα περίφημα πανετόνε που οι πωλήσεις τους απογειώνονται κατά την εορταστική χριστουγεννιάτικη περίοδο. Οι λιχουδιές πωλούνται σε κατάστημα των φυλακών, το οποίο λειτουργεί σε τουριστικό δρόμο της Πάντοβα. Η επαγγελματική αποκατάσταση για ορισμένους κρατούμενους που εργάζονται στο ζαχαροπλαστείο ξεκινάει, ενώ εκτίουν ακόμα την ποινή φυλάκισής τους. Μοιάζει εξωπραγματικό και είναι πραγματικά εκπληκτικό, συγκινητικό και ελπιδοφόρο. Το κινηματογραφικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα είναι αυτής της κατεύθυνσης. Εφαρμόζεται για πρώτη φορά πανελλαδικά και είναι ένα πλήρες σεμινάριο διάρκειας περίπου 6 μηνών που δεν μυεί απλώς τους συμμετέχοντες στη μαγεία της 7ης τέχνης. Τους εφοδιάζει με γνώσεις και δεξιότητες στις διαφορετικές ειδικότητες του σκηνοθέτη, του σεναριογράφου, του ηθοποιού, του φωτογράφου, του ηχολήπτη, του παραγωγού, του βοηθού σκηνοθέτη κοκ προκειμένου να τους δώσει τη δυνατότητα εργασίας στον οπτικοακουστικό χώρο.

Η παραγωγή των ταινιών είναι η «πτυχιακή» τους, το επιστέγασμα της γνώσης. Οι ταινίες υλοποιούνται αποκλειστικά από τους κρατούμενους, υπό την καθοδήγηση του Αντώνη Κόκκινου, και είναι 100% το αποτέλεσμα της δικής του έμπνευσης και ομαδικής δουλειάς που γίνεται σε απόλυτη συνεργασία και με δημοκρατικές διαδικασίες, καθώς όλες οι ιδέες μπαίνουν στο τραπέζι και οι αποφάσεις λαμβάνονται με ψηφοφορία. «Στόχος του προγράμματος είναι η μύηση στο σινεμά, οι επαγγελματικές δεξιότητες που θα ανοίξουν δρόμο για εργασία, αλλά κυρίως είναι να αλλάξει η στερεοτυπική εικόνα που έχει η κοινωνία για τους κρατούμενους. Να πάψουμε να τους φοβόμαστε, να φύγει το στίγμα» δηλώνει στις «Νησίδες» ο Αντώνης Κόκκινος.

Συνεργάτες του είναι ο Νίκος Βασιλόπουλος στη φωτογραφία, ο Γιώργος Καρτάλος στον ήχο και η δραστήρια Τίνα Πισχιτζή στον συντονισμό του προγράμματος. Οι δύο προηγούμενες ταινίες που υλοποιήθηκαν την περίοδο 2017-2018 (και εδώ επιβλήθηκε αναγκαστική διακοπή λόγω πανδημίας) είναι «Το Χριστινάκι» και ο «Θανατοποινίτης», η μοναδική στην οποία τους ήρωες δεν ενσαρκώνουν κρατούμενοι, αλλά οι ηθοποιοί Παύλος Κοντογιαννίδης και Γιάννης Στάνκογλου, οι οποίοι συμμετείχαν αφιλοκερδώς.

Η κυρία Δημητρίου επαίνεσε τις καινούργιες ταινίες, τόνισε ότι είναι επαγγελματικές δουλειές, όπως και οι δύο προηγούμενες, και αξίζει να προβληθούν σε διεθνή fora και φεστιβάλ.

Σύγχρονες παραγωγές, δεν υπολείπονται σε τίποτα μικρού μήκους με μπάτζετ, επαγγελματίες και πλήθος υλικών παροχών. Υλοποιήθηκαν σε δύσκολες συνθήκες από τις ομάδες των 25 κρατούμενων που συμμετείχαν στο κάθε πρόγραμμα. Το ντοκιμαντέρ «Οι γάτες του Κορυδαλλού» καταγράφει τις ανθρώπινες, ευαίσθητες, αγαπησιάρικες σχέσεις των κρατουμένων με τις δεκάδες γάτες που ζουν ελεύθερες αν και έγκλειστες στους χώρους των φυλακών.

Η ταινία μυθοπλασίας «Τα πάντα ρει» αποτυπώνει τις «τάξεις» των κρατουμένων και τις σχέσεις που διαμορφώνονται γύρω από τον «αρχηγό» που επιστρέφει στη φυλακή, στο κελί 21, τις κόντρες αλλά και τη μοναξιά, την ευαισθησία και την ευαλωτότητα που βιώνει ο «αρχηγός», όπως κάθε έγκλειστος. «Αντε γρήγορα σπίτια μας» είναι η κοινή ευχή όλων, το φως στο βαθύ τούνελ του εγκλεισμού που είναι μη κανονική κατάσταση για την ανθρώπινη ύπαρξη.