Στην καρδιά της αβεβαιότητας

Ο Αϊνστάιν εξελίχθηκε στον μεγαλύτερο εχθρό της κβαντομηχανικής…Αγωνίστηκε πραγματικά για να βρει μια μεγάλη ενοποιημένη θεωρία.

Αλλά πέθανε χωρίς να τα καταφέρει, έχοντας ακόμη τον θαυμασμό όλων, αν και εντελώς αποξενωμένος από τις νεότερες γενιές, που μάλλον συντάσσοταν με την απάντηση που είχε δώσει πριν από δεκαετίες ο Μπορ στον Αϊνστάιν στο συνέδριο Σολβέ, όταν άκουσε το πικρόχολο σχόλιό του για τα ζάρια του Θεού: «Δεν είναι δική μας δουλειά να Του λέμε πώς να διοικεί τον κόσμο».

Τι συμβαίνει «Οταν παύουμε να καταλαβαίνουμε τον κόσμο» είναι ο τίτλος -και ένα από τα μεγαλύτερα υπαρξιακά ερωτήματα- του τελευταίου βιβλίου του Μπενχαμίν Λαμπατούτ, που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Δώμα σε μετάφραση της Αγγελικής Βασιλάκου.

Φοβάμαι πως η απάντηση είναι πως ποτέ δεν θα μπορέσουμε να κατανοήσουμε τον μαγικό κόσμο όπου έχουμε βρεθεί να ζούμε οι άνθρωποι. Η πορεία προς την κατανόηση ακόμα και για τα πιο δυνατά επιστημονικά και φιλοσοφικά μυαλά που γέννησε ο πολιτισμός μας μοιάζει να είναι μια πορεία προς την παράνοια. Σε αυτό το πραγματικά συγκλονιστικό βιβλιαράκι των περίπου διακοσίων σελίδων θα διαβάσετε γιατί.

Μέσα από τις σελίδες του παρελαύνουν ζωτικής σημασίας επιστημονικές ανακαλύψεις που ενώνουν μια ατελείωτη αλυσίδα γεγονότων. Ολα ξεκινούν με την πρώτη συνθετική χρωστική ουσία, το μπλε της Πρωσίας, που δημιουργήθηκε τον 18ο αιώνα από έναν αλχημιστή που ήθελε να ανακαλύψει το ελιξίριο της ζωής κάνοντας φρικτά πειράματα σε ζώα, για να δώσει τη σκυτάλη στην ανακάλυψη του θανατηφόρου αερίου που χρησιμοποίησε ο Γερμανός επιστήμονας Φριτς Χάμπερ για να φτιάξει το τερατώδες εντομοκτόνο Zyklon, που χρησιμοποιήθηκε για τον αφανισμό εκατομμυρίων ανθρώπων στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και από το οποίο «προέρχεται» αυτή η τρομερή πρασινάδα που απειλεί να σκεπάσει τα πάντα: «Είναι μια πανούκλα των φυτών που μεταδίδεται από δέντρο σε δέντρο∙ αμείλικτη, σιωπηλή, αθέατη, μια μυστική σαπίλα κρυμμένη από τα μάτια του κόσμου. Να ξεπήδησε άραγε από τα σκοτεινά βάθη της γης; Ή μήπως ήρθε στην επιφάνεια από τα στόματα των πιο μικροσκοπικών πλασμάτων; Μήπως είναι μύκητας; Οχι, ταξιδεύει ταχύτερα από τους σπόρους, αναπαράγεται στις ρίζες των δέντρων, φωλιάζει στις ξύλινες καρδιές τους. Είναι ένας αρχαίος δαίμονας. Σκοτώστε τον».

Ισως να σας παραπλάνησα εάν σας έδωσα μέχρι στιγμής την εντύπωση πως πρόκειται να διαβάσετε ένα βιβλίο επιστημονικής φαντασίας. Διότι τα περισσότερα σε αυτό το βιβλίο είναι καθαρή επιστήμη όπου με τη μαεστρία ενός επιδέξιου λογοτέχνη συντίθεται ένα άκρως ενδιαφέρον βιβλίο με πρωταγωνιστές τα λαμπρότερα μυαλά του κόσμου μας: ο αλχημιστής Γιόχαν Κόνραντ Ντιπέλ, ο χημικός Καρλ Βίλχεμ Σέλε, ο ιδιοφυής μαθηματικός Αλαν Τιούρινγκ, ο δημιουργός του χημικού πολέμου Φριτς Χάμπερ, ο αστρονόμος Καρλ Σβάρτσιλντ, ο Αλμπερτ Αϊνστάιν, ο μαθηματικός Αλεξάντερ Γκρότεντικ, οι φυσικοί Ερβιν Σρέντινγκερ και Βέρνερ Χάιζενμπεργκ είναι μόνο λίγοι από αυτούς που προσπάθησαν να καταλάβουν την ύπαρξή μας και τη θέση μας στο Σύμπαν.

Οι περισσότεροι έφτασαν κοντά στην τρέλα και την αυτοκαταστροφή. Οπως επίσης και ο πολύ σύγχρονός μας λαμπρός μαθηματικός Αλεξάντερ Γκρότεντικ που χάθηκε από προσώπου γης και πέθανε το 2014 έχοντας εγκαταλείψει την οικογένειά του και αποκηρύξει τους συναδέλφους του.

Το βιβλίο τους περιπλέκει όλους με έναν τέτοιο λογοτεχνικό ρυθμό που είναι αδύνατον να ξεχωρίσεις την πραγματικότητα από τη φαντασία. Οι χαρακτήρες, πραγματικοί και φανταστικοί, ζουν σε έναν κόσμο που οι ίδιοι έχουν δημιουργήσει και, ώς έναν βαθμό, απαντούν σε χιλιάδες ερωτήσεις, αφήνοντας εκατομμύρια άλλες ακόμη αναπάντητες.

Είναι ολοφάνερο πως ο Λαμπατούτ εκτός από εξαιρετικός συγγραφέας είναι και ένας επίμονος ερευνητής. Στην πραγματικότητα άνοιξε ένα μονοπάτι για να περπατήσουμε κι εμείς που δεν είμαστε επιστήμονες, ώστε να καταλάβουμε λίγο περισσότερο την απόλυτη κυρίαρχο του κόσμου μας, την κβαντική φυσική. Και αυτό το πετυχαίνει μέσα από τις προσωπικές ιστορίες, τα σκαμπανεβάσματα και την τιτάνια προσπάθεια που κατέβαλαν για να φτάσουν εκεί που έφτασαν οι πρωταγωνιστές.

Αν μπορούσα να δώσω έναν τίτλο ακόμα στο όλο εγχείρημα, αυτός θα ήταν «Στην καρδιά της αβεβαιότητας». Εκεί ακριβώς μας «χτυπάει» το «Οταν παύουμε να καταλαβαίνουμε τον κόσμο», αν και είμαι σίγουρη πως όσοι από σας το διαβάσετε θα τον καταλάβετε λίγο περισσότερο.