Η θεώρηση του διαβατηρίου ενός υπασπιστή του Οθωνα για ένα ταξίδι στην Κωνσταντινούπολη έδωσε την αφορμή που αναζητούσαν Αγγλία και Γαλλία για ν’ αναμετρηθούν στο διπλωματικό πεδίο στην Ανατολική Μεσόγειο, δημιουργώντας «ψυχροπολεμικό» κλίμα μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας.
Τα γεγονότα, που έμειναν στην Ιστορία ως «Μουσουρικά», από το όνομα του ελληνικής καταγωγής Τούρκου πρεσβευτή στην Αθήνα Κωνσταντίνου Μουσούρου, ξεκίνησαν να διαδραματίζονται στα τέλη Ιανουαρίου 1847, προκαλώντας, για περίπου ένα χρόνο, μεγάλη ένταση μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας.
Το ενδιαφέρον της υπόθεσης βρίσκεται στο διπλωματικό παρασκήνιό της, με πρωταγωνίστριες τις δύο Μεγάλες Δυνάμεις της εποχής, Γαλλία και Αγγλία, οι οποίες προσπαθούσαν να κερδίσουν «πόντους» στον μεταξύ τους ανταγωνισμό, αξιοποιώντας τις επιρροές τους σε Ελλάδα και Τουρκία, αντίστοιχα, και προκαλώντας σοβαρές κρίσεις μεταξύ των δύο χωρών.
Στην Ελλάδα πρωθυπουργός ήταν ο Ιωάννης Κωλέττης, ο οποίος, όπως γράφει ο Τάσος Βουρνάς, «με τις υποκινήσεις της Γαλλίας μέσω του διαβόητου Πισκατόρι, εκμεταλλεύεται τους πόθους του ελληνικού λαού για μια λύση του εθνικού προβλήματος και σπρώχνοντας το μεγαλοϊδεατισμό του στο έπακρο», υποδαυλίζει «επεισόδια σε βάρος της Τουρκίας με ομάδες ενόπλων στην Ηπειρο και στη Θεσσαλία».(1)
«Την ανόητη πολιτική του Κωλέττη εκμεταλλεύεται η Αγγλία», σημειώνει ο Βουρνάς, με στόχο την πτώση της «γαλλόφιλης» κυβέρνησής του, ώστε να ενισχυθεί η δική της επιρροή, με άνοδο του «αγγλικού» κόμματος.
Σε αυτή την κατεύθυνση η Αγγλία, όπως αναφέρει ο Επαμ. Κυριακίδης, κατήγγελλε συνεχώς τον Ελληνα πρωθυπουργό στην κυβέρνηση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, που έβρισκε αφορμή και ενίσχυε τα μεθοριακά στρατεύματά της, «ενθάρρυνε και υποστήριζε την ληστείαν και διηνεκώς κατήγγειλε τον Κωλέττην ως βυσοδομούντα επαναστάσεις εναντίον της».(2)
Να σημειωθεί ότι εκείνη την περίοδο συμπλέει με την Αγγλία και η Ρωσία. Παράλληλα, τα δύο κόμματα της ελληνικής αντιπολίτευσης, «Αγγλικό» και «Ρωσικό», που βρίσκονται σε απευθείας επικοινωνία με τις αντίστοιχες πρεσβείες, οξύνουν τη στάση τους απέναντι στην κυβέρνηση Κωλέττη.
Σύμφωνα με την «Ιστορία του Ελληνικού Εθνους», «στο εσωτερικό επίπεδο οι πιέσεις (σ.σ. της αντιπολίτευσης) ήταν ώς έναν βαθμό αποτέλεσμα της καταστάσεως που είχε διαμορφωθεί ύστερα από δύο περιόδους διακυβερνήσεως του Κωλέττη και των εκλεκτών του».
Επίσης, «στην έξαψη των πνευμάτων και στη σκλήρυνση της αντιπολίτευσης συνέβαλαν και οι δημοτικές εκλογές που διενεργήθηκαν στις αρχές του 1847 με βία και νοθεία από μέρους της κυβέρνησης».(3)
Μέσα σε αυτό το «εκρηκτικό» κλίμα, ο Μακεδόνας υπασπιστής του Οθωνα Δημήτρης (Τσάμης) Καρατάσος πηγαίνει, νωρίς το πρωί της Κυριακής 12 Ιανουαρίου 1847 (25 Ιανουαρίου με το νέο ημερολόγιο), στην τούρκικη πρεσβεία και ζητάει να θεωρηθεί το διαβατήριό του για να ταξιδέψει στην Κωνσταντινούπολη. Δηλώνει, μάλιστα, βιαστικός για να προλάβει ένα αυστριακό ατμόπλοιο, που αναχωρούσε, σε λίγη ώρα, από τον Πειραιά.
Για το ταξίδι του επικαλέστηκε «οικογενειακούς λόγους», αλλά ο Κυριακίδης γράφει ότι ίσως είχε να εκπληρώσει κάποια αποστολή που του είχε αναθέσει ο Κωλέττης.(4)
Αυτή η εκτίμηση ενισχύεται από δύο στοιχεία: α) Την προηγούμενη μέρα ο Κωλέττης είχε συναντηθεί με τον Τούρκο πρεσβευτή και είχαν «διεξοδική συζήτηση», όπως έλεγε ο δεύτερος, χωρίς να του αναφέρει τίποτα για το επικείμενο ταξίδι του Καρατάσου και β) ο Καρατάσος, όπως γνωρίζουμε πλέον, την περίοδο 1844-53 έκανε πολλά ταξίδια στο πλαίσιο της μυστικής διπλωματίας για τη δημιουργία ενός ελληνο-σερβικού άξονα, με σκοπό την οργάνωση επαναστάσεων σε τουρκοκρατούμενα εδάφη. Σε αυτό το πλαίσιο εντάσσεται η αποτυχημένη εξέγερση της Χαλκιδικής το 1854.
Ωστόσο, ο γραμματέας της πρεσβείας, Κονεμένος μπέης, ελληνικής καταγωγής κι αυτός, ενημέρωσε τον Καρατάσο ότι το διαβατήριό του δεν γινόταν να θεωρηθεί, καθώς, όπως θα λέγαμε σήμερα, βρισκόταν στη «μαύρη λίστα» της Τουρκίας, επειδή το 1841 είχε πρωτοστατήσει σε μια αποτυχημένη προσπάθεια εξέγερσης της Μακεδονίας, με αφετηρία το Αγιο Ορος. Το κίνημα κατεστάλη αμέσως, όπως και άλλες ανάλογες επαναστατικές πράξεις στη Θεσσαλία κ.α., κυρίως λόγω της αντίδρασης Αγγλίας και Γαλλίας, που δεν ήθελαν περαιτέρω αποδυνάμωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.(5)
Ο γραμματέας διαβεβαίωσε, πάντως, τον Καρατάσο ότι θα γίνει επικοινωνία με την Οθωμανική κυβέρνηση για ν’ αρθεί η σχετική διαταγή καθώς πλέον κατείχε την θέση του υπασπιστή του βασιλιά. Ο Καρατάσος έφυγε από την πρεσβεία, αλλά ο Μουσούρος, αντιλαμβανόμενος τη σοβαρότητα του θέματος, σπεύδει μαζί με τον γραμματέα στο σπίτι του Κωλέττη για να τον ενημερώσει. Ομως εκείνος απουσιάζει, απασχολούμενος με τις… κουμπαριές του (είχε έναν γάμο και μια βάφτιση).
Το απόγευμα πηγαίνει, ξανά, ο Κονεμένος στο σπίτι του Κωλέττη και τον ενημερώνει. Αργότερα, ο Κωλέττης θα ισχυριστεί, σε έγγραφό του, ότι δεν του ανέφερε τον λόγο που δεν θεωρήθηκε το διαβατήριο, ώστε να τον αντικρούσει. Κάτι τέτοιο δεν φαίνεται, πάντως, πολύ πιθανό…
Την επομένη μέρα είναι προγραμματισμένος επίσημος χορός στα ανάκτορα για το διπλωματικό σώμα. Ομως, καθώς καμία πλευρά δεν κάνει καμία κίνηση (ο Κωλέττης ισχυρίζεται ότι περίμενε κάποια εξήγηση από τον Μουσούρο, ενώ ο δεύτερος θεώρησε ότι οι εξηγήσεις κρίθηκαν επαρκείς), ο Τούρκος πρεσβευτής με τη σύζυγό του και ανώτερους υπαλλήλους της πρεσβείας πηγαίνουν στον χορό.
«Λίγο πριν αρχίσει ο χορός, ο Κωλέττης συναντήθηκε για πέντε μονάχα λεφτά με το βασιλιά και τον κούρντισε τόσο, που μπαίνοντας ο Οθωνας στην μεγάλη αίθουσα τράβηξε ολόισια προς το μέρος, όπου στεκόταν ο Μουσούρος και δίχως να τον χαιρετήσει του λέει στα γαλλικά: “Ηλπιζα ότι ο βασιλιάς της Ελλάδας άξιζε περισσότερον σεβασμό απ’ όσο εδείξατε κύριε”. Και δίχως να περιμένει την παραμικρή απάντηση, του γυρίζει την πλάτη και φεύγει»(6).
Επειτα απ’ αυτό, όπως προκύπτει από πολλές πηγές, ο Μουσούρος συζητάει με τον Αγγλο πρεσβευτή, Λάιονς, που φαίνεται ότι διαβλέπει ευκαιρία έντασης για να πληγεί ο Κωλέττης και τον συμβουλεύει να φύγει από το Παλάτι. Πίσω μένουν οι άλλοι πρέσβεις και ο Πισκατόρι, όπως έγραφε η εφημερίδα «Αιών» (15.1.1847), αρχίζει να μιλάει διόλου κολακευτικά για τον Μουσούρο.
Την επόμενη μέρα, το διπλωματικό σώμα αρχίζει να παίρνει θέση. Γάλλοι και Γερμανοί κατακρίνουν τον Μουσούρο, ενώ Αγγλοι και Ρώσοι επιρρίπτουν ευθύνες στον Κωλέττη. Ανάλογα μοιράζονται και οι εφημερίδες της εποχής, με τις αντιπολιτευόμενες να είναι ιδιαίτερα επικριτικές για τον πρωθυπουργό.
Δύο ημέρες μετά, ο Τούρκος πρέσβης στέλνει στην ελληνική κυβέρνηση διακοίνωση, η οποία, κατά τον Κυριακίδη, «με τη συμβουλή και του Αγγλου Λάιονς, προσεπάθει να επιρρίψη πάσαν την ευθύνην επί του πρωθυπουργού Κωλέττου». Η απάντηση στη διακοίνωση στέλνεται από τον Κωλέττη και είναι, όπως γράφει ο «Αιών» (22.1.1847) «απότομος μεν, ως λέγεται, αλλά δια πολλής επιτηδειότητος γεγραμμένη, θεωρείται ως έργον χειρός ξένης, της του κ. Πισκατόρι».
Μεσολαβούν κάποιες ημέρες χωρίς κανένα νέο. Ο Κωλέττης φαίνεται ότι επενδύει σε μια παρέμβαση του Γάλλου πρέσβη στην Κωνσταντινούπολη καθώς ο βεζίρης (πρωθυπουργός) Ρεσίτ Πασάς θεωρείται φίλος της γαλλικής πολιτικής. Ομως, εκείνο το διάστημα η οθωμανική κυβέρνηση είχε δυσαρεστηθεί έντονα με τη Γαλλία, επειδή ενίσχυσε την αποσκίρτηση από την Οθωμανική Αυτοκρατορία μιας μεγάλης επαρχίας της Τύνιδας.
Ετσι, οι Τούρκοι, ενθαρρυμένοι και από τη στάση των πρεσβευτών στην Κωνσταντινούπολη της Αγγλίας, της Ρωσίας, της Πρωσίας και της Αυστρίας, ζήτησαν αποκατάσταση του πρεσβευτή από τον Κωλέττη.
Ο Κωλέττης, γνωρίζοντας ότι μια τέτοια υποχώρηση θα ήταν το πολιτικό τέλος του, αρνείται, καθοδηγούμενος πάντα από τον Πισκατόρι. Η κατάσταση οδηγείται σε αδιέξοδο και στις 3 Φεβρουαρίου η Τουρκία ανακαλεί τον πρέσβη της από την Αθήνα, ενώ στις 30 Μαρτίου φεύγει από την Πόλη και ο Ελληνας πρεσβευτής Εμμανουήλ Αργυρόπουλος. Στο μεταξύ, ο Κωλέττης κάνει μια έξυπνη κίνηση και προκηρύσσει εκλογές, τις οποίες κερδίζει, δυναμώνοντας την εξουσία του.
Το αδιέξοδο λήγει με τον θάνατο του Κωλέττη στα τέλη Αυγούστου του 1847 και ενώ η Τουρκία ετοιμάζεται ν’ απαγορεύσει τον κατάπλου ελληνικών πλοίων στα λιμάνια της.
Ακολουθεί μεσολαβητική προσπάθεια του τσάρου Νικόλαου Α΄ και του γνωστού Αυστριακού καγκελάριου Μέτερνιχ, οπότε στέλνονται στην Τουρκία «απολογητικές» επιστολές του Οθωνα και της κυβέρνησης του Κίτσου Τζαβέλα, με αποτέλεσμα την επιστροφή, στις 8 Φεβρουαρίου 1848, στην Αθήνα, του Τούρκου πρεσβευτή.
Στις 16 Απριλίου αλλάζει η κυβέρνηση στην Τουρκία και λίγο αργότερα ο Μουσούρος, παίρνοντας προαγωγή, μετατίθεται ως πρέσβης στο Λονδίνο, όπου θα παραμείνει για πολλά χρόνια.
Ποιοι είναι οι πρωταγωνιστές της υπόθεσης
Πρωταγωνιστές στα «Μουσουρικά» αλλά και της περιόδου 1844-1847 της κυβέρνησης του περισσότερο αμφιλεγόμενου πολιτικού της εποχής Ιωάννη Κωλέττη ήταν οι εξής:
Ο Κωλέττης, που εκτός από πρωθυπουργός στις αρχές του 1847 διατηρούσε τα υπουργεία Εσωτερικών και Εξωτερικών, στο πλαίσιο της τακτικής του να αφήνει κενές θέσεις, για να διαιρεί εκείνους που είχαν αποκλειστεί από τον κρατικό μηχανισμό, καλλιεργώντας προσδοκίες υπουργοποίησης. Ηταν ιδρυτής του Γαλλικού Κόμματος, αλλά, όπως γράφει ο Τ. Βουρνάς, η εξάρτησή του «από την πολιτική του Γάλλου βασιλέως Λουδοβίκου-Φιλίππου και του πρωθυπουργού του Γκυζώ έχει πια πάρει μορφή υποταγής».(7)
Ο ελληνικής καταγωγής πρεσβευτής της Οθωμανικής Πύλης στην Αθήνα Κωνσταντίνος Μουσούρος, ο οποίος στη διάρκεια της θητείας του δημιουργούσε διάφορα προβλήματα σε μετακινήσεις Ελλήνων προς την Τουρκία (εφημ. «Αιών», φ. 1.2.1847) αλλά και άλλα σοβαρότερα.
Ελληνες ιστοριογράφοι θεωρούσαν ότι η συμπεριφορά του προερχόταν από την προσπάθειά του να μην κατηγορηθεί από την οθωμανική κυβέρνηση ως «ελαστικός» προς τους Ελληνες λόγω της καταγωγής του. Ομως, από πολλά στοιχεία γίνεται φανερό ότι οι κινήσεις του υπαγορεύονταν από τον Αγγλο πρέσβη στην Αθήνα, Λάιονς. Γι’ αυτό, κάποιες ενέργειές του, που προκαλούσαν την αντίδραση των ελληνικών κυβερνήσεων, έβρισκαν υποστήριξη από το αγγλικό υπουργείο Εξωτερικών!
Κάτι τέτοιο έγινε όταν ο Μουσούρος κατηγορήθηκε πως ενθάρρυνε τους Κρήτες πρόσφυγες να επιστρέψουν στην τουρκοκρατούμενη Κρήτη ή το φθινόπωρο του 1846, όταν έγραψε εναντίον του επικριτικό άρθρο η εφημερίδα «Ζέφυρος» και ζήτησε την αποκατάστασή του ο ίδιος ο Αγγλος υπουργός Εξωτερικών Πάλμερστον.(8)
Μια άλλη παρέμβαση του Μουσούρου υπήρξε την άνοιξη του 1845 και σχετιζόταν με την απόδραση στη Σύρο δύο γυναικών ενός πλούσιου μουσουλμάνου, που ισχυριζόταν ότι ανήκαν στο χαρέμι του και ζητούσε να του επιστραφούν. Ωστόσο, από τις έρευνες προέκυψε ότι οι γυναίκες είχαν αγοραστεί και προορίζονταν για δώρο, ήταν δηλαδή σκλάβες. Γι’ αυτό, βάσει του ελληνικού Συντάγματος του 1844, που απαγόρευε την ύπαρξη σκλάβων, έπρεπε ν’ απελευθερωθούν.
«Φαίνεται ότι ο Αγγλος απεσταλμένος Λάιονς ευχαρίστως θα έβλεπε το θέμα να εξελίσσεται σε μείζον και κέντριζε σχετικά το Μουσούρο, αλλά ο Γάλλος πρωθυπουργός Γκυζό απηύθυνε στον Κωλέττη συγχαρητήρια επιστολή και η υπόθεση δεν είχε συνέχεια».(9)
Στα θετικά, πάντως, του Μουσούρου καταγράφεται ότι μετά τη δολοφονική απόπειρα, που έγινε, τον Απρίλιο του 1848, εναντίον του από ελληνικής καταγωγής υπάλληλο της Πρεσβείας, διαβεβαίωσε, με ειλικρίνεια, την κυβέρνηση της Τουρκίας ότι δεν υπήρξε στο περιστατικό εμπλοκή Ελλήνων, αποτρέποντας ένα νέο διπλωματικό επεισόδιο.(10)
Ο Γάλλος πρεσβευτής στην Αθήνα Θεοβάλδος Πισκατόρυ (Théobald Piscatory) για τον οποίο ο Τ. Βουρνάς γράφει ότι ήταν «τύπος μηχανορράφου διπλωμάτη» και πως εκείνη την εποχή «είναι παντοδύναμος και κυβερνά ουσιαστικά τη χώρα, “πιο δυνατός στην Αθήνα απ’ όσο ο βασιλεύς Οθων”, γράφει ένας πατριώτης του αρχαιολόγος, ο Εμμανουήλ Ρου».(11)
Ο Αγγλος πρεσβευτής στην Αθήνα Εντμουντ Λάιονς (sir Edmund Lyons), που μέσα από την επιρροή στον Τούρκο πρεσβευτή και τις «επίσημες» διασυνδέσεις του με το «αγγλικό» κόμμα του Μαυροκορδάτου, προσπαθούσε, με κάθε τρόπο, να προωθήσει τις αγγλικές επιδιώξεις.
Πηγές:
(1) Τάσος Βουρνάς, «Ιστορία της Νεώτερης και Σύγχρονης Ελλάδας», εκδόσεις Πατάκη (1998) τόμος Α΄, σελ. 300
(2) Επαμ. Κ. Κυριακίδης, «Ιστορία του Σύγχρονου Ελληνισμού», Εκ της Βασιλικής Τυπογραφίας Ν.Γ. Ιγγλέση (1892), τόμος Α΄, σελ. 555.
(3) Συλλογικό έργο, «Ιστορία του Ελληνικού Εθνους», Εκδοτική Αθηνών (1977), τόμος ΙΓ΄, σελ. 130.
(4) Επαμ. Κ. Κυριακίδης, ό.π, σελ. 556.
(5) «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους», ό.π., σελ. 83.
(6) Δημ. Φωτιάδης, «Οθωνας. Η έξωση», εκδόσεις Ζαχαρόπουλος (1988), σελ. 68.
(7) Τ. Βουρνάς, ό.π., σελ. 298.
(8) «Ιστορία του Ελληνικού Εθνους», ό.π, σελ. 126- 127.
(9) Βάνα Μπουσέ, «Η καθημερινή ζωή στην Ελλάδα του Οθωνα», Βιβλιοπωλείον της «Εστίας» (2020), σελ. 388-389.
(10) Εφημερίδα «Αιών», φ. 12.5.1848.
(11) Τ. Βουρνάς, ό.π, σελ. 298.
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας