Aποτύπωμα της ιστορικής μας μνήμης

Στον χώρο της Συλλογής Ελληνικών Ενδυμασιών «Βικτωρία Γ. Καρέλια», στην Καλαμάτα, την πόλη που διαδραμάτισε πρωταγωνιστικό ρόλο κατά την Επανάσταση του 1821, συνεχίζεται ο εορτασμός για την επέτειο των 200 χρόνων από την έναρξη της εθνικής παλιγγενεσίας με την έκθεση «Ηρωες από Μέταλλο», του διεθνούς γλύπτη Νίκου Φλώρου.

Πρόκειται για μια σειρά έργων γλυπτών κουστουμιών και ψηφιδωτών πορτρέτων ηρωικών μορφών που συμμετείχαν στον αγώνα για την Εθνική Ανεξαρτησία. Είναι κατασκευασμένα εξ ολοκλήρου από κομμάτια ανακυκλώσιμου αλουμινίου, από κουτάκια αναψυκτικών.

Τα έργα του εντυπωσιάζουν τους επισκέπτες της έκθεσης κυρίως για τις ιδέες που αντιπροσωπεύουν: «ελευθερία ή θάνατος, ανεξαρτησία, αλληλεγγύη, αυταπάρνηση, αδελφοσύνη, ισότητα» και για την εμφάνισή τους – μεγάλες διαστάσεις, φαντασμαγορικά χρώματα, λαμπρότητα.

Η Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα, επιβλητική, κυριαρχική μορφή της Ελληνικής Επανάστασης, υποδέχεται τον επισκέπτη στον εκθεσιακό χώρο. Η Μόσχω Τζαβέλλα, ηρωίδα από το Ζάλογγο, δεσπόζει σε ανάγλυφο πορτρέτο ανάμεσα στις τοπικές ενδυμασίες της Πελοποννήσου. Είναι το σύμβολο της αυτοθυσίας για την ελευθερία, που ξεφεύγει από τα στενά όρια της τοπικής κοινωνίας και διαπνέει όλους τους λαούς που αγωνίζονται για την ανεξαρτησία τους. Ο Νίκος Φλώρος υπογραμμίζει με το γλυπτό της Πανωραίας Χατζηκώστα, γνωστής ως «Ψωροκώσταινας», τη συμμετοχή των επωνύμων και ανωνύμων στην οικονομική στήριξη της Επανάστασης.

Η γυναίκα αυτή προσέφερε τα ελάχιστα υπάρχοντά της στον έρανο που πραγματοποιήθηκε στο Ναύπλιο το 1826 για τους πολιορκημένους του Μεσολογγίου. Είναι η εμβληματική προσωπικότητα, το παράδειγμα όχι μόνο των Ελλήνων αλλά και όλων εκείνων που συμμετείχαν στο κίνημα του Φιλελληνισμού, από τον Ευρωπαίο φοιτητή έως τον Ελβετό τραπεζίτη. Τα ανάγλυφα πορτρέτα της Λασκαρίνας Μπουμπουλίνας και του Γέρου του Μοριά με το αυστηρό βλέμμα καλούν τον επισκέπτη να αναστοχαστεί τις ιδέες της Επανάστασης.

Τα έργα του Νίκου Φλώρου συνομιλούν με τις τοπικές ενδυμασίες. Το νήμα, η πανάρχαια ύλη της οικιακής οικοτεχνίας, εμπορευματοποιείται μεταβάλλοντας τις κοινωνικές και οικονομικές δομές της παραδοσιακής κοινωνίας. Η εμπορευματοποίησή του οδηγεί στις εγχρήματες συναλλαγές, στην αγορά, την εκβιομηχάνιση. Οι στενές λουρίδες από τις αλουμινένιες συσκευασίες αποτελούν το νήμα των ενδυμασιών του Νίκου Φλώρου. Με διαφορετική μέθοδο και τεχνική από τις τοπικές φορεσιές, ο δημιουργός αποκαθιστά τη συνέχεια ανάμεσα στο ιστορικό παρελθόν και στο παρόν.

Οι δημιουργίες του Φλώρου καθρεφτίζουν την κοινωνία της κατανάλωσης, των διεθνών αγορών και των πολυεθνικών εταιρειών. Τα απορρίμματα ανα-κυκλώνονται, ανα-γεννώνται μέσω μιας δημιουργικής διαδικασίας. Με το κοπίδι του δημιουργεί μεταλλικό νήμα και υφαίνει.

Η τέχνη του εναρμονίζεται πλήρως με τα εξαιρετικά δείγματα των ποικίλων τεχνητών που δημιουργούν την ελληνική ενδυμασία καθώς και με τα κοσμήματα που τη στολίζουν. Πρόκειται για νηματουργούς, υφαντουργούς, τερζήδες (ελληνοραπτών), χρυσοπικιλτές, κατασκευαστές περικνημίδων, αργυροχόους.

Ο χρόνος του παρελθόντος που ενσαρκώνουν οι εθνικές ενδυμασίες –αργός, εποχικός, εορτολογικός– συνεχίζεται σήμερα με μια ξέφρενη πορεία και γίνεται σύντομος, στιγμιαίος. Οι φορεσιές μετατρέπονται σε φορέματα, η υψηλή ραπτική σε prêt-à-porter, οι πολυεθνικές αλυσίδες των ρούχων καθιερώνονται παγκοσμίως και τα στοκατζίδικα ανακυκλώνουν τα ρούχα καθώς αυτά περνούν από χέρι σε χέρι μέχρι που λιώνουν ή γίνονται κουρελούδες.

Μια περιήγηση στον εκθεσιακό χώρο είναι μια περιήγηση στην ιστορία του τόπου μας. Η ενδυμασία αποτελεί ένα προνομιακό πεδίο του υλικού πολιτισμού, καθώς καθρεφτίζει όλες ανεξαιρέτως τις όψεις μιας κοινωνίας που εξελίσσεται και μεταβάλλεται.

Η ενδυμασία είναι το αποτύπωμα της ιστορικής μας μνήμης. Η ιστορία της είναι λιγότερο ανεκδοτολογική απ’ ό,τι φαίνεται. Θίγει όλα τα προβλήματα. Προβλήματα πρώτων υλών: μαλλί, βαμβάκι, μετάξι. Αποτυπώνει τον χώρο: από τον επενδύτη και το σεγκούνι του αγροτικού και κτηνοτροφικού κόσμου της στεριανής Ελλάδας, στα πολύπτυχα φουστάνια των παράλιων και των νησιωτικών περιοχών με τα υφάσματα που ταξίδευσαν από την εξωτική Ανατολή και τα σχέδια που μιμήθηκαν τις αναγεννησιακές φορεσιές. Η ενδυμασία φανερώνει τις οικονομικές σχέσεις και την κινητικότητα του πληθυσμού.

Στα ρούχα γίνεται απόλυτα αισθητή η δύναμη και η επίδραση των κατακτητών και σημαδεύεται από τις κοινωνικές ιεραρχίες. Οι σουλτάνοι και η οθωμανική αυλή επιβάλλουν τις ενδυματολογικές τους συνήθειες στους αστούς υπηκόους τους. Πανωφόρια που ήταν επενδυμένα με γούνα από σαμούρι (κουνάβι), καλπάκια (τεράστια καπέλα) φορούσαν οι Ελληνες δραγουμάνοι της Πύλης και οι προεστοί άρχοντες.

Η ενδυμασία φανερώνει τον πλούτο. Τα φλουριά στη νυφιάτικη φορεσιά φανερώνουν την περιουσιακή κατάσταση του νέου ζευγαριού, καθώς εκφράζουν τον αποθησαυρισμό – βασική λειτουργία των προβιομηχανικών κοινωνιών.

Σήμερα ο πλούτος μετατοπίζεται και λίγο πιο πέρα από τα αγροκτήματα που συντελούνται οι γαμήλιες τελετές. Η πολυτέλεια των ρούχων επιδεικνύεται αποκλειστικά στο τζετ-σετ, στους κορυφαίους καλλιτέχνες που έχουν την αποκλειστικότητα να παρακολουθούν τις επιδείξεις μόδας και αξεσουάρ στα διεθνή σαλόνια στο Παρίσι και στη Νέα Υόρκη.

Και οι αξίες; Οι συμβολισμοί; Ολος αυτός ο κόσμος της εργασίας που συμμετέχει στην κατασκευή του ενδύματος, όλος αυτός ο κόσμος που ντύνεται είτε για να μην κρυώνει είτε για να αποτυπώσει, με τη θέλησή του ή άθελά του, τη θέση του στην κοινωνία αποτελεί τους κρίκους μιας αλυσίδας που καταγράφει τα γεγονότα στον μακρύ και βραχύ χρόνο της ανθρώπινης ιστορίας.

Η Ελληνική Επανάσταση έδειξε πως το όραμα της ελευθερίας γίνεται πραγματικότητα. Ο Νίκος Φλώρος αποτίει φόρο τιμής σε όσους αγωνίστηκαν για την ελευθερία, με τη γλυπτή αναπαράστασή της. Η Ελληνική Επανάσταση αντικατέστησε τα μπαϊράκια των τοπικών αγωνιστών με την ελληνική σημαία-σύμβολο του σύγχρονου δυτικού κράτους.

Η σημαία, δημιουργία του Νίκου Φλώρου, στον εκθεσιακό χώρο συγκινεί τον θεατή. Εχει κόκκινες ίνες και ξέφτια, γιατί συμβολίζει το αίμα που χύνεται για την απελευθέρωση των λαών και τα συλλογικά τραύματα στη γαλανόλευκη θωριά της.

*Δρ οικονομολόγος-ιστορικός