Αποκαλύπτοντας έναν αθέατο εχθρό

Ο Ντίνος Σιώτης, ποιητής από τους κύριους της Γενιάς του ’70, αλλά και πεζογράφος και μεταφραστής και εκδότης, βραβευμένος με το κρατικό βραβείο ποίησης και έχοντας μέχρι τώρα εκδώσει 32 ποιητικές συλλογές και 15 περιοδικά στα ελληνικά και στα αγγλικά, συνιστά μια ξεχωριστή περίπτωση λόγου, τόσο στη θεματολογία όσο και στην έκφραση.

Θεματολογικά, σε πολλά ποιήματα, ακόμη και σε ολόκληρες συλλογές του, πραγματεύεται με αμεσότητα θέματα τρέχοντα που απασχολούν τον κόσμο, θέματα της επικαιρότητας ελληνικά και διεθνή, όπως η οικονομική κρίση, κοινωνικά ζητήματα, πολιτικές πράξεις, καταστροφικές πυρκαγιές.

Χαρακτηριστικοί είναι τίτλοι συλλογών του, όπως «Μαύρο χρήμα», «Οι φτωχοί μας άνθρωποι», «Ποιήματα πυρκαγιάς», «Αναδασωτέες στάχτες», «Διασωληνωμένο πένθος» και η πρόσφατη «Αθέατος εχθρός». Ωστόσο, η χρονογραφική αυτή αναφορά γεγονότων δεν περιορίζεται σε απλή καταγραφή.

Με τη διαύγεια και την εύστοχη γραφή του Ντίνου Σιώτη, το ποίημα εκτείνεται πέρα από τη στιγμή, αναβιβάζει το τρέχον σε διαρκές, στοχεύει σε ευρύτερους προβληματισμούς. Επιβεβαιώνεται έτσι ότι για την ποίηση, εφόσον είναι αληθινή, δεν υπάρχουν υψηλόφρονα και «ταπεινά» θέματα. Το απλό και το καθημερινό μπορεί εξίσου να ενδυθεί με σαγήνη.

Στη συλλογή «Αθέατος εχθρός», το θέμα των σαράντα τεσσάρων ποιημάτων που την αποτελούν είναι η πανδημία του κορονοϊού. Γράφτηκαν στην Αθήνα και στην Τήνο κατά τη διάρκεια της πρώτης καραντίνας, από τις 4 έως τις 27 Μαρτίου 2020, δηλαδή σε είκοσι τέσσερις μόλις μέρες, ως «ημερολογιακή δημιουργική αντίδραση» του ποιητή. Η παραγωγικότητα άλλωστε του Σιώτη είναι ανεξάντλητη. Παρά τις τριάντα δύο συλλογές του, μεγάλο μέρος του ποιητικού έργου του παραμένει αδημοσίευτο.

Κυρίαρχο κλίμα της συλλογής είναι ο εγκλεισμός: «Ταξιδεύω απ’ το χολ στην / τραπεζαρία μέσω κουζίνας, / ενδιάμεσα κάνω στάση στην // αυλή και κοιτάζω τα απέναντι / μπαλκόνια να δω πώς πάει των / νέων μου γειτόνων η μπιγκόνια».

Εγκλεισμός σωματικός και πνευματικός, ακούσιος αλλά και εκούσιος, που μπορεί να οδηγήσει σε συντριβή αλλά και σε προβληματισμό, σε επαναπροσδιορισμό προτεραιοτήτων: «Απομονώστε τον φόβο..., το μαύρο / γεράκι που κόβει βόλτες πάνω απ’ / τον πλανήτη θα το συναντήσετε πάλι / όταν επιτραπεί η έξοδος, μείνετε στο / σπίτι φρουροί του κοσμικού χάους, / η μέρα έγινε μια σκούρα τούφα, θα / σας ακολουθεί όπου κι αν πάτε».

Η αβεβαιότητα ενός μέλλοντος σκοτεινού επικρέμαται, «η νύχτα που ’ρχεται δε θα ’ναι μαγική... ο ύπνος ένα καράβι χωρίς πανιά, μια όχθη χωρίς αμμουδιά», καθώς ο άνθρωπος δεν φαίνεται να έρχεται εις εαυτόν.

Υπερφίαλος, ανεύθυνος, δεν ενωτίζεται τη φωνή του ποιητή, που επιχειρεί να μιλήσει, αλλά είναι αμφίβολο κατά πόσον εισακούεται: «Επιχειρώ να βρω νόημα σε έναν κόσμο άνευ / νοήματος επιχειρώ να κρούσω τον κώδωνα / του κινδύνου σε αυτιά φραγμένα με βουλοκέρι, //... αλλά υπάρχει πολύς θόρυβος από / τις μάζες που κοιτάνε τις ειδήσεις...».

Απότοκη της γενικότερης αφροσύνης είναι και «η αδιαφορία των “ατρόμητων” που γεμίζουν τις παραλίες με ηλιόλουστες ώρες», όπως και η περιχαράκωση στο άτομό μας, αδιαφορώντας για τη φτώχεια και την αδικία που δυναστεύουν τον κόσμο: «Το ότι μετράμε χιλιάδες νεκρούς στην / Ιταλία και στην Κίνα λόγω κορονοϊού / και η εξάπλωσή του σε όλο τον πλανήτη // είναι αναπότρεπτη δεν σημαίνει ότι δεν / πεθαίνουν απ’ την πείνα χιλιάδες παιδιά / στην Υεμένη στην Αφρική και στην Ασία».

Σε αντιδιαστολή, ωστόσο, η μάστιγα του φόβου ανοίγει και παράθυρο ανθρωπιάς. Ο ποιητής υποδεικνύει σαν φάρμακο τη συμπόνια και την αλληλοβοήθεια, την έξοδο από το εγώ και την είσοδο στο εμείς. «Τούτες τις άγριες μέρες», μας προτρέπει, «ας αναμετρηθούμε με τον / κακό εαυτό μας, ας τον ταρακουνήσουμε... / ας βγούμε έξω να ρίξουμε μια ματιά στη γειτονιά». Είναι ο τρόπος για να τρυπώσει λίγο φως από τις χαραμάδες του ψυχικού εγκλεισμού, επειδή «μέσα στα υπόγεια της ύπαρξής μας υπάρχει πάντα κι ένας / φάρος αισιοδοξίας», μια αφορμή για αναθεώρηση ζωής».

Οχι μόνο η θεματολογία του Σιώτη αλλά και η εκφορά του ποιητικού λόγου χαρακτηρίζεται από διακριτό ύφος. Το ποίημα συγκροτείται πάντοτε από τρίστιχες στροφές, οι στίχοι των οποίων συμπλέκονται νοηματικά και εκφραστικά. Από τα σημεία στίξεως απουσιάζει η τελεία, ενώ περιορισμένη είναι και η χρήση του κόμματος. Με τον τρόπο αυτόν ο αναγνώστης οδηγείται σε αλληλεπιχώρηση με το ποίημα, καθώς η αμφισημία των στίχων δίνει τη δυνατότητα προσωπικής πρόσληψης. Οταν, ενίοτε, η τελεία εμφανίζεται, αυτό γίνεται κατά τρόπο αντισυμβατικό, παραπλανητικό, επιτείνοντας το υπερρεαλιστικό στοιχείο που χαρακτηρίζει εν γένει την ποίηση του Σιώτη.

Πέραν των υπερρεαλιστικών, και τα άλλα πάγια εκφραστικά μέσα του ποιητή, τα οποία συνιστούν το προσωπικό ύφος του, αφθονούν στη συλλογή: η ευρηματικότητα και η αιφνίδια εμφάνιση του απρόοπτου, η ειρωνεία («...ας τυλιχτούμε καλά μ’ έναν καθρέφτη κι ας / βγούμε έξω στην πλατεία για μια άσκοπη βόλτα»), η παρήχηση λέξεων («Λοξή ρήξη η λοίμωξη, / λαγοκοιμάται αμέριμνη / στο λοιμοκαθαρτήριο»), η επιγραμματική διατύπωση («Στις μεγάλες φουρτούνες πρώτα / ξεβράζονται τα σκουπίδια μετά / τα ξύλα, τελευταίοι οι ναυαγοί»), η απρόσμενη, στο ενδιάμεσο των στίχων, εσωτερική ομοιοκαταληξία:

Κατάσταση πολιορκίας σε όλο τον

πλανήτη, κατάσταση συναγερμού

σε κάθε σπίτι, κατάσταση ανάγκης

για πρόσφυγες, μικρούς γλάρους και

φαντάρους, κατάσταση έκτακτη και

για τους σκοτεινούς μας φάρους

Με την πρόσφατη συλλογή του Ντίνου Σιώτη, ο «Αθέατος εχθρός» γίνεται αποκαλυπτικά θεατός. Γράφοντας στίχους ήσυχους αλλά χωρίς εφησυχασμό, επίκαιρους αλλά και παντός καιρού, δικαίως απαισιόδοξους αλλά και υπαινικτικά αισιόδοξους, ο ποιητής μονάζει στην Τήνο σε πλήρη δημιουργική αγρύπνια, καλώντας και εμάς σε επαγρύπνηση: Μετά από κάθε ποίημα που / γράφω για κορονοϊό βάζω σε / κάθε στίχο λίγο αντισηπτικό. Αντισηπτικό ψυχής, για τους εξωτερικούς και εσωτερικούς ιούς.

*Δρ εθνολόγος-λαογράφος και ποιητής