Τα χάρτινα μονοπάτια του Πάμπλο Πικάσο

Ολοι γνωρίζουμε τον μύθο του Πικάσο (1881-1973). Τον άνδρα με το ριγέ μπλουζάκι (ή τελείως γυμνό), που ζωγράφισε τεράστιους καμβάδες που σφύζουν από πρωτοπορία, ριζοσπαστισμό, βία, σεξουαλικότητα, υπερηφάνεια, αλαζονεία, έπαρση και ύβρη. Δεν ήταν άνθρωπος με μικρή αυτοπεποίθηση ο μεγάλος Ισπανός μάστερ του μοντερνισμού. Το πάθος του ξεχείλιζε, στην προσωπικότητά του, στις σχέσεις του, στην καθημερινότητά του, στα έργα του.

Ο πολυτάλαντος δημιουργός είναι γνωστός επίσης για τις ερωτικές του σχέσεις και συχνά έχει επικριθεί από όλους μας για τη σκληρή συμπεριφορά του απέναντι στις γυναίκες που αγαπούσε και πέρασαν από τη ζωή του. Πολλές φορές τα τελευταία χρόνια η γεμάτη πάθη ερωτική ζωή του έχει αποτελέσει αντικείμενο διερεύνησης μέσα από εκθέσεις, κινηματογραφικές ταινίες, συζητήσεις και παρουσιάσεις. Η ιστορία του ζωγράφου, γλύπτη, χαράκτη, ποιητή, δραματουργού και σκηνογράφου Πάμπλο Πικάσο έχει ειπωθεί και ταξίδεψε μέσα από τα μάτια των ερωμένων του και μέσα από το πρίσμα κάθε πιθανής προοπτικής στην ιστορία της τέχνης.

Εχουμε βάλει λοιπόν στο μικροσκόπιο κάθε πτυχή της ζωής και του έργου αυτής της πληθωρικής εικαστικής περσόνας. Εξετάσαμε το ταλέντο του, κάθε πινελιά, κάθε γραμμή, κάθε απόχρωση, κοιτάξαμε στα μάτια κάθε γυναίκα που αγάπησε και άφησε στη μακριά πορεία του. Εχει γίνει πλέον οικείο πρόσωπο για όλους μας. Νομίζουμε πως τον ξέρουμε καλά και γι' αυτόν τον λόγο κάθε φορά που γίνεται μια νέα έκθεση είμαστε λίγο υποψιασμένοι για το νέο που θα αντικρίσουμε. Αναρωτιόμαστε: τι καινούριο έχει να μας παρουσιάσει και ποια είναι η προοπτική του έργου του που δεν αντιληφθήκαμε, που μπορεί ξανά να μας συγκλονίσει;

Κι όμως η Βασιλική Ακαδημία Tεχνών (Royal Academy of Arts) του Λονδίνου βρήκε τον τρόπο να μας οδηγήσει να δούμε και να απολαύσουμε από μια νέα οπτική γωνία τον Πικάσο.

Αν και ο τίτλος είναι απλά αναφορικός -«Picasso and Paper»- και στερείται μιας μεγαλεπήβολης υπόσχεσης για το τι θα δούμε, η έκθεση είναι μεγάλη, φιλόδοξη και μαγευτική.

Οι μεγάλες αίθουσες στον δεύτερο όροφο του κλασικής βρετανικής αρχιτεκτονικής Burlington House, στο πολύβουο και πολύχρωμο Πικαντίλι, γέμισαν με περισσότερα από 300 έργα σε χαρτί, που καλύπτουν ολόκληρη την 80ετή καριέρα του Ισπανού δημιουργού.

Για τον Πικάσο, το χαρτί ήταν ένα υλικό με απεριόριστες δυνατότητες που γίνεται το εργαλείο για να διερευνήσει τις ιδέες του. Εχει πειραματιστεί με τα πάντα, από το δημοσιογραφικό χαρτί και τις χαρτοπετσέτες έως τις διακοσμητικές ταπετσαρίες και τις αφίσες. Πέρασε δεκαετίες έρευνας για τις τεχνικές εκτύπωσης. Προμηθευόταν σπάνια και παλαιά χαρτιά από την Ιαπωνία - και όλα τα έκανε χωρίς να χάσει την «εμμονή» του να ζωγραφίζει παντού σε κάθε γωνιά εντύπου, να σκιτσάρει σε αποκόμματα, καθώς μπορούσε να αντλεί έμπνευση και να διεγείρεται η φαντασία του κι από το μικρότερο και τελευταίο κομματάκι χαρτιού που περίσσευε.

Τα αβίαστα σχέδιά του τον οδήγησαν σε πανέμορφα έργα -γλυπτά, ζωγραφικά, σκίτσα, κολάζ, εκτυπώσεις, αφίσες, προπαρασκευαστικά σχέδια, ποιήματα, ερωτικές γραφές- που μας ταξιδεύουν στη συνεχή προσπάθειά του να εφευρίσκει και να καινοτομεί.

Ο Πικάσο ήταν παραγωγικός καλλιτέχνης. Ηταν ικανός να δουλεύει εξαιρετικά γρήγορα, παράγοντας τρία έργα ζωγραφικής σε μία μέρα. Του άρεσε να πειραματίζεται, να δοκιμάζει τις συνθέσεις, να επαναχρησιμοποιεί μοτίβα, να οργανώνει και να αναδιοργανώνεται. Και αγαπούσε να σχεδιάζει. Ακόμα και για το αριστουργηματικό έργο του «Les Demoiselles d’Avignon» υπάρχουν 16 πλήρη σχέδια και δεκάδες προπαρασκευαστικές μελέτες σε χαρτί -τις οποίες διατήρησε για δεκαετίες- κατά την προπαρασκευαστική περίοδο και όσο «κυοφορούσε» εντός του το έργο.

Είναι λογικό, λοιπόν, να συμπεράνουμε ότι το χαρτί έχει διαδραματίσει έναν τεράστιο ρόλο στη ζωή του και υπάρχει μια νότα ειρωνείας στο γεγονός ότι, με αυτό το πολύ εύθραυστο υλικό, εξέφρασε όλη τη δυναμική της «μάτσο» προσωπικότητάς του.

Η έκθεση ξεκινάει από την παιδική ηλικία και τελειώνει στο τελευταίο έτος του, όταν ήταν 91 ετών. Βλέπουμε πως ακόμη και τα ζώα που είχαν κοπεί από το μικρό του χέρι στην ηλικία των εννέα ετών είναι πανέμορφα. Η έλξη του για το αντίθετο φύλο διαπερνά από άκρη σ’ άκρη κάθε γκαλερί. Από τα φλογερά σχέδια των αρπακτικών Μινώταυρων (το alter ego του) μέχρι τα υπέροχα ερωτικά χαρακτικά του.

Από τα δεκάδες σεξουαλικά σκίτσα της νεαρής ερωμένης του Μαρί-Τερέζ Γουόλτερ μέχρι τα πρωτοποριακά κολάζ του φτιαγμένα από κομμάτια ταπετσαρίας και εφημερίδες - όλα αποδεικνύουν ότι η σιγουριά ήταν που καθοδηγούσε το χέρι του. Ακόμα και απλά πράγματα, τους σημαντικούς φακέλους του, τους σημάδευε με τη λέξη «ojo», την ισπανική λέξη για το μάτι, μετατρέποντας το «j» έτσι ώστε τα γράμματα να μοιάζουν με ένα πρόσωπο. Καλύπτει κάθε επιφάνεια του σπιτιού του με στοίβες γραμμάτων, αποκόμματα περιοδικών και σκίτσα, κρεμάει χαρτιά ακόμη κι από την οροφή. Σχεδιάζει αφηρημένα ακόμα και σε μια παθιασμένη επιστολή αγάπης για την κρυφή αγαπημένη του Gaby Depeyre Lespinasse.

Η Ροζ Περίοδος φέρνει πετρωμένα πρόσωπα να κοιτάζουν από τα τείχη της ώχρας μέχρι τη συνάντησή του με την αφρικανική τέχνη, που θα φέρει τη γέννηση του κυβισμού για να πεταχτούν οι νέες του μορφές σε γεωμετρικά σχήματα.

Πριν και κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου οι γυναίκες που θρηνούν, τα κρανία, τεχνητά καμένα αποκόμματα, μέχρι και χαρτοπετσέτες, οξείες γωνίες, άγρια σχήματα και σχισμές γίνονται σπαρακτικά της φρίκης έργα.

Τα γράμματα, τα εικονογραφημένα ποιήματα και οι φωτογραφικές συνεργασίες με την Ντόρα Μάαρ προσφέρουν επίσης μια γρήγορη ματιά στη ζωή του καλλιτέχνη.

Στη δεκαετία του 1950, επανεξετάζει τα έργα του Γάλλου ζωγράφου Εντουάρ Μανέ (1832-1883). Μόνο για ένα έργο, του μεγάλου ιμπρεσιονιστή, το «Le Dejeuner sur l’Herbe», από το 1863, που δείχνει τέσσερις ανθρώπους (δύο άντρες ντυμένους και δύο γυμνές γυναίκες) σε πικνίκ στο ξέφωτο ενός δάσους, ο Πικάσο έκανε 27 ζωγραφικά έργα, περίπου 150 σχέδια, χωρίς να αναφέρουμε τα χαρακτικά και τις φιγούρες από χαρτόνι. Βλέπει τον Μανέ μέσα από τα δικά του μάτια και σίγουρα με την υπερπαραγωγικότητά του τον καταπίνει ολόκληρο και τον αναγεννά.

Πραγματικά αστείρευτος και εντυπωσιακός, σχεδιάζει, κόβει, τσακίζει, διπλώνει ένα κομμάτι χαρτί με την οξυδέρκεια της αντίληψης του χώρου και με τα ταλαντούχα χέρια του φτιάχνει τρισδιάστατα γλυπτά, όπως το αριστουργηματικό «Head of a Woman» (1962), ένα γλυπτό πορτρέτο της Ζακλίν Ροκ, της δεύτερης συζύγου του, την οποία παντρεύτηκε στα 79 του χρόνια, όταν εκείνη ήταν μόλις 34.

Δεν πετά τίποτα, όλα τα κρατά, από τα μεγάλα μέχρι τα μικρότερα σχέδια, και έτσι φτιάχνεται ένα πραγματικά τεράστιο αρχείο. Ακόμη, σ’ αυτήν την έκθεση απολαμβάνουμε τη δημιουργική διαδικασία του Πικάσο από πρώτο χέρι μέσα από αξιόλογα ντοκιμαντέρ.

Ας βυθιστούμε στον κόσμο του λοιπόν, ας περπατήσουμε μαζί του στα χάρτινα μονοπάτια του και σίγουρα θα ανακαλύψουμε πώς με αυτό το γνώριμο, καθημερινής χρήσης υλικό, εκείνος με το υπέροχο μυαλό του μας έδωσε τα μέσα για να εξερευνήσουμε τα πιο απόκρυφα σημεία της δημιουργικότητάς του και των επαναστατικών αριστουργημάτων του. Οσο κι αν νομίζουμε πως τον γνωρίζουμε, πάντα μια νέα οπτική του θαυμαστού έργου του θα μας εκπλήττει και θα μας καλεί να γνωριστούμε μαζί του από την αρχή για να αφεθούμε να μας γοητεύει και να κατακτά ολόκληρη την ύπαρξή μας.

?«Picasso and Paper», στη Βασιλική Ακαδημία Tεχνών (Royal Academy of Arts) του Λονδίνου. Μέχρι 13 Απριλίου