Οι μεγάλοι και «επικίνδυνοι»

«Το 1973, όταν πια ο Κορτάσαρ είχε ολοκληρώσει το "Βιβλίο του Μανουέλ", η ανατροπή του προέδρου Αλιέντε συγκλόνισε την παγκόσμια κοινή γνώμη. Ο Αλιέντε προτίμησε να δώσει τέλος στη ζωή του μέσα στο βομβαρδισμένο μέγαρο, με το όπλο που του είχε χαρίσει ο Φιντέλ Κάστρο, παρά να πέσει στα χέρια των ανθρώπων του Πινοσέτ. Λίγο-πολύ, οι πάντες γνωρίζουν τον βίο και την πολιτεία του Αουγούστο Πινοσέτ. Πρόδωσε τον εκλεγμένο πρόεδρο της Χιλής και προσωπικό του φίλο εκτελώντας τις εντολές των Νίξον και Κίσινγκερ.

(…) Νερούδα, Μπολάνιο, Κορτάσαρ, Σεπούλβεδα… Ο λογοτεχνικός κόσμος της Λατινικής Αμερικής συντάχθηκε ομόθυμα στο πλευρό του Αλιέντε, μα δίχως να αποτρέψει το κακό. Ο συγγραφέας Ραμόν Δίας ανέφερε πρόσφατα ότι αρκετοί καθηγητές μέσης και ανώτατης εκπαίδευσης στη Χιλή αποφεύγουν συστηματικά να αναφέρουν τα ονόματα των Αλιέντε και Πινοσέτ, χρησιμοποιώντας περιφράσεις όπως "τα γεγονότα της 11ης Σεπτεμβρίου". Εχει και η Χιλή τη δική της 11η Σεπτεμβρίου» (Κώστας Αρκουδέας «Επικίνδυνοι συγγραφείς», εκδ. Καστανιώτη).

Διαβάζω αυτές τις γραμμές από το καινούργιο βιβλίο «Επικίνδυνοι συγγραφείς» του Κώστα Αρκουδέα που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Καστανιώτη, ενώ τούτη την ώρα χιλιάδες διαδηλωτές βρίσκονται στους δρόμους του Σαντιάγο. Από τις 19 Οκτωβρίου διαμαρτύρονται για τη διαφθορά της εξουσίας, τις κοινωνικές ανισότητες και την οικονομική ανέχεια. Μετράμε ήδη δεκάδες νεκρούς.

Οι Χιλιανοί ανάμεσα σε δακρυγόνα και άγρια καταστολή, με τραγούδια και χορούς χαράσσουν Ιστορία. Βασανιστήρια, σεξουαλική βία, ξυλοδαρμοί και σοβαροί τραυματισμοί από σκάγια: οι οργανώσεις προάσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων κάνουν λόγο τις τελευταίες ημέρες για πολλές ωμότητες από την πλευρά των δυνάμεων της τάξης.

Την 28η Οκτωβρίου ο πρόεδρος Σεμπαστιάν Πινιέρα υπέγραψε τα απαραίτητα διατάγματα ώστε από τη Δευτέρα 28η Οκτωβρίου στις 24.00 έχει αρθεί η κατάσταση έκτακτης ανάγκης σε όλες τις περιφέρειες και τις κοινότητες όπου είχε επιβληθεί.

Εκφραση

Η τέχνη υπήρξε το κυριότερο μέσο έκφρασης των διαδηλωτών. Φράσεις από μεγάλους Χιλιανούς συγγραφείς έγιναν τα κεντρικά συνθήματά τους. Οι συγγραφείς και οι ποιητές εξαπολύουν τις λέξεις τους απέναντι στην καταπίεση και την ανελευθερία.

Στο βιβλίο του ο Κώστας Αρκουδέας έχει συγκεντρώσει τους μεγάλους «αναιδείς» λογοτέχνες της Ιστορίας. Τους συγγραφείς που κρίθηκαν επικίνδυνοι και τιμωρήθηκαν από τα τυραννικά καθεστώτα. «Αναιδείς Ρώσοι σαν τον Λέοντα Τολστόι και τον Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ, αθυρόστομοι Ιρλανδοί σαν τον Οσκαρ Ουάιλντ και τον Τζέιμς Τζόις, Λατινοαμερικάνοι αντάρτες σαν τον Πάμπλο Νερούδα και τον Χούλιο Κορτάσαρ, Νοτιοαφρικανοί ακτιβιστές σαν τον Αντρέ Μπρινκ και τη Ναντίν Γκόρντιμερ, διαβόητοι αιρετικοί σαν τον Φραντς Κάφκα και τον Σαλμάν Ρούσντι, ασύδοτοι πορνογράφοι σαν τον Ντ. Χ. Λόρενς και τον Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ, ψευδοπροφήτες του μέλλοντος σαν τον Αλντους Χάξλεϊ και τον Ρέι Μπράντμπερι, γνωστοί εξωμότες σαν τον Ηλία Πετρόπουλο». Ολοι αυτοί οι «επικίνδυνοι» συγγραφείς… που φώτισαν τον κόσμο.

Ο Κ. Αρκουδέας δεν βιογραφεί τους «επικίνδυνους». Μπαίνει μέσα στη βαθιά σκέψη τους και μας τους παρουσιάζει σχεδόν σαν αυτόπτης μάρτυρας των δύσκολων στιγμών που έζησαν προσπαθώντας να αντισταθούν στη λογοκρισία, έχοντας να παλέψουν με τον ριζωμένο καθεστωτικό συντηρητισμό κάθε τύπου. Εως και τον σκοταδισμό.

Συνθέτει με έναν πολύ έξυπνο τρόπο πέντε ηπείρους, τέσσερα είδη λογοκρισίας, τρεις διαφορετικούς χρόνους, που όμως όλα έχουν ένα κοινό ζητούμενο: την ελεύθερη έκφραση.

Η έρευνα

Είναι ενδιαφέρουσες και πολύ σημαντικές όλες οι ιστορίες του βιβλίου, δείχνουν το βάθος της έρευνας του συγγραφέα. Ενδεικτικά αναφέρω δύο.

Οταν ο Νερούδα συναντήθηκε με τον Τούρκο ποιητή Ναζίμ Χικμέτ: «Ο Τούρκος κοίταξε τον Χιλιανό με τα γαλάζια μάτια του, χαμογέλασε με σχεδόν παιδική εγκαρδιότητα και του διηγήθηκε μια ιστορία. Βρισκόταν στα μπουντρούμια καταδικασμένος για τις πολιτικές του πεποιθήσεις, όταν οι δεσμοφύλακες τον έκλεισαν στα αποχωρητήρια με σκοπό να τον ταπεινώσουν… Η δυσωδία ήταν αφόρητη και υπήρχαν στιγμές που ο Χικμέτ νόμιζε πως θα λιποθυμήσει. Μια σκέψη μονάχα τον κρατούσε όρθιο. Οι βασανιστές παραμόνευαν έξω από την πόρτα, αναμένοντας τη στιγμή που θα λύγιζε και θα έπεφτε για να τον χλευάσουν. Αρχισε τότε να τραγουδάει για να πάρει κουράγιο…: Η πιο όμορφη θάλασσα είναι αυτή που δεν έχουμε ακόμα ταξιδέψει, τα πιο όμορφα παιδιά είναι αυτά που δεν έχουν μεγαλώσει ακόμα…».

Και τις σκέψεις του Τζορτζ Οργουελ που το βιβλίο του «1984» αποτέλεσε έμπνευση για τους απανταχού αντιφρονούντες, ενώ φημολογείται πως ήταν το ιδεολογικό μανιφέστο για την εξέγερση στην Ουγγαρία το 1956. Στο αυτοβιογραφικό του δοκίμιο «Γιατί γράφω» λέει ο Οργουελ: «Αυτό που πραγματικά ποθούσα και επιδίωκα επί μια δεκαετία ήταν να μετατρέψω την πολιτική γραφή σε τέχνη. Το γράψιμο ξυπνάει μέσα μου από μια αίσθηση παρτιζάνικης συντροφικότητας και αδικίας. Οταν κάθομαι να γράψω, δεν λέω μέσα μου "τώρα θα βγάλω ένα έργο τέχνης". Γράφω γιατί ανακάλυψα ένα θέμα που θέλω να ξεμπροστιάσω, ένα γεγονός που θέλω να κοινοποιήσω, και η πρώτη μου έγνοια είναι να ακουστώ».

Ο Κ. Αρκουδέας αποθησαυρίζει από τη βιβλιογραφία όλα όσα πρέπει να ξέρουμε για τους λογοτέχνες που έχουν κυνηγηθεί, σε όλους τους χρόνους, από το παρελθόν και το παρόν.

Ο αναγνώστης θα βρει συγκεντρωμένα τα γεγονότα σε ένα βιβλίο αφιερωμένο σε όσους στάθηκαν απέναντι από την τυραννική εξουσία πολεμώντας την ανελευθερία μόνο με την πένα ή τη γραφομηχανή τους. Σε μια εποχή που οι φωνές που αντιστέκονται ολοένα και λιγοστεύουν, εξουδετερωμένες από το «σύστημα», βιβλία σαν κι αυτό έρχονται να μας θυμίσουν ποια ήταν και είναι η θέση των πνευματικών ανθρώπων σ’ αυτόν τον συχνά δυσανάγνωστο κόσμο.