Αν και με μέτρια ένταση, ο «παράγων» Βουλγαρία δεν λείπει από τις πρόσφατες συζητήσεις στη χώρα μας για τη Συμφωνία των Πρεσπών και τη μετονομασία της Βόρειας -πλέον- Μακεδονίας. Γνωστός διεθνολόγος και σύμβουλος πολιτικού ηγέτη υποστήριζε τις παραμονές της ψήφισης της Συμφωνίας των Πρεσπών σε τηλεοπτική εκπομπή ότι δεν είναι σώφρον η Ελλάδα να ανακατεύεται σε ενδοσλαβικές διαφορές περί γλώσσας, ενώ μετά την ψήφιση διάφοροι ιστότοποι δημοσιεύουν τακτικά ειδήσεις περί αντιδράσεων και απειλών της Βουλγαρίας ενόψει της ευρωατλαντικής προοπτικής της βόρειας γείτονος.
Εξέχουσα φιγούρα ο ακροδεξιός υπουργός Αμυνας Κρασιμίρ Καρακατσάνοφ, ηγέτης του βоυλγαρομακεδονικού εθνικιστικού ΒΜΡΟ-ΒΕΚ (Βουλγαρική Εθνική Κίνηση), δηλώσεις του οποίου περί αλυτρωτισμού (της Βόρειας Μακεδονίας) και Ιστορίας προβάλλονται και σε κεντρικά δελτία ειδήσεων1.
Η πιο επιθετική από αυτές έγινε βέβαια προ διμήνου και έκανε λόγο για μπλοκάρισμα της ενταξιακής διαδικασίας της Βόρειας Μακεδονίας στο ΝΑΤΟ, αν η τελευταία δεν αποδεχόταν ότι η Ιστορία των δύο κρατών είναι κοινή μέχρι το 1944, απειλή που βεβαίως δεν πραγματοποιήθηκε2.
Οποιοσδήποτε παρακολουθεί παράλληλα την ειδησεογραφία στη Βουλγαρία και στην Ελλάδα βρίσκεται συχνά μπροστά σε μια εικόνα «μαγικών» αντικατοπτρισμών, που οφείλονται στη βαθιά επίδραση του σχηματικού τρόπου σκέψης στην ειδησεογραφία περί «εθνικών θεμάτων», αναδεικνύουν ωστόσο τα πάγια κενά γνώσης και επικοινωνίας μεταξύ των γειτονικών βαλκανικών λαών.
Ειδήσεις σερβίρονται ετεροχρονισμένα, δις και τρις, με σχολιασμούς που αλλοιώνουν το περιεχόμενό τους ή προσδίδουν μεγάλη «βαρύτητα», που σε καμία περίπτωση δεν ανταποκρίνεται στη θέση τους στη δημόσια συζήτηση στη γειτονική χώρα, αλλά ούτε και σε κάποια έγκυρη ανάλυση της εξωτερικής της πολιτικής.
Σε πείσμα λοιπόν όσων θα ήθελαν να βλέπουν στη Βουλγαρία και τον βουλγαρικό εθνικισμό έναν ισχυρό σύμμαχο κατά της Συμφωνίας των Πρεσπών, οι λεονταρισμοί του Βούλγαρου υπουργού Αμυνας δεν μπορούν να κρύψουν την ουσιαστική υποχώρηση της παλαιάς «σκληρής» γραμμής έναντι της ΠΓΔΜ στην οποία συμπορεύτηκαν συχνά από τα μέσα της δεκαετίας του 2000 και εξής, και δη μετά το 2008, η ελληνική και η βουλγαρική εξωτερική πολιτική.
Κομβική γι' αυτήν την προηγούμενη κατεύθυνση της βουλγαρικής εξωτερικής πολιτικής υπήρξε η υπουργοποίηση το 2009 του Μποζιντάρ Ντιμιτρόφ ως υπουργού άνευ χαρτοφυλακίου, υπεύθυνου για το Κρατικό Ιδρυμα για τους Βούλγαρους του Εξωτερικού (ΚΙΒΕ)3.
μορφή της εθνικιστικής «τηλε-ιστορίας», άφησε πίσω του συντρίμμια. Και στη μικρή,
ο υπουργός Αμυνας, Κρασιμίρ Καρακατσάνοφ με τον τότε υπ. Αμυνας των ΗΠΑ, Τζιμ Μάτις
Ο Μποζιντάρ Ντιμιτρόφ, εμβληματική φιγούρα του σύγχρονου βουλγαρικού εθνικισμού, αυτόκλητος καθηγητής Ιστορίας, ισόβιος διευθυντής του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου και τηλεοπτικός αστέρας της (χαμηλής) ιστορικής εκλαΐκευσης, απεβίωσε το 2018, ενώ το ΚΙΒΕ βρίσκεται πλέον υπό κατάργηση μετά το ξέσπασμα μεγάλου σκανδάλου στο οποίο θα αναφερθούμε παρακάτω.
Η υποχώρηση από αυτήν τη «σκληρή» γραμμή έναντι της ΠΓΔΜ σηματοδοτήθηκε με το Σύμφωνο Φιλίας, Καλής Γειτονίας και Συνεργασίας μεταξύ των δύο χωρών που υπογράφτηκε τον Ιούλιο του 2017, μετά την εκλογή Ζάεφ και στο πλαίσιο της ευρωατλαντικής στροφής της χώρας του, ψηφίδα της ευρύτερης πολιτικής στην οποία εντάσσεται και η Συμφωνία των Πρεσπών.
Σύμφωνα μάλιστα με τον Βούλγαρο πρωθυπουργό Μπόικο Μπορίσοφ, το βουλγαρο-μακεδονικό σύμφωνο του 2017 «ενέπνευσε» τη Συμφωνία των Πρεσπών4. Το εν λόγω σύμφωνο προέβλεψε τη συγκρότηση μεικτής διεπιστημονικής επιτροπής για τη διευθέτηση διαφορών σχετικών με την Ιστορία και τη διδασκαλία της στην εκπαίδευση στις δύο χώρες.
Αξίζει να υπενθυμίσουμε ότι οι «διαφορές» αυτές στα εθνικά ιστορικά αφηγήματα είναι πολύ ευρύτερες απ' ό,τι οι αντίστοιχες μεταξύ ελληνικού και σλαβομακεδονικού αφηγήματος περί Αρχαίας Μακεδονίας, εκτείνονται τουλάχιστον μέχρι και τις αρχές του 20ού αιώνα και περιλαμβάνουν εξέχοντες κοινούς εθνικούς ήρωες.
Η νεότερη Ιστορία των δύο εθνών-κρατών είναι τόσο κοινή και περιπλεγμένη ώστε μόνο μια θετική νοηματοδότηση της «κοινότητας» του παρελθόντος θα μπορούσε να διευθετήσει αυτές τις διαφορές που προσφέρονται εύκολα για δημαγωγική εθνικιστική χρήση.
Αυτή τη θετική νοηματοδότηση επιχειρεί κατά ρητή δήλωση το σύμφωνο του 2017 και αυτή τη δημαγωγική χρήση κάνει, με χαμηλούς ωστόσο τόνους, ο εθνικιστής ομόλογος -μέχρι πρότινος- του ηγέτη των ΑΝ.ΕΛΛ. Πάνου Καμμένου.
Οι συχνά εντυπωσιακές ομολογίες μεταξύ πολιτικών φαινομένων στις δύο χώρες (Ελλάδα και Βουλγαρία) είναι συχνά ουσιαστικές για την ανάλυση και αποτίμηση της κατάστασης και συνήθως περνούν στα ψιλά των εφημερίδων.
Λίγο γνωστό είναι, παραδείγματος χάριν, ότι το κόμμα του κ. Καρακατσάνοφ, το ΒΜΡΟ-ΒΕΚ, αλλά σύμφωνα με κάποιες μαρτυρίες και η τότε υπουργός Δικαιοσύνης και νυν υπουργός Εξωτερικών Εκατερίνα Ζαχάριεβα, φέρονται συνδεόμενοι με το μεγάλο σκάνδαλο «βουλγαροποιήσεων» πολιτών της ΠΓΔΜ και άλλων χωρών μέσω του Κρατικού Ιδρύματος για τους Βούλγαρους του Εξωτερικού.
Ο τοποθετηθείς από το συγκυβερνών ΒΜΡΟ-ΒΕΚ διευθυντής του ΚΙΒΕ Πέταρ Χαραλάμπιεφ συνελήφθη με μεγάλα χρηματικά ποσά στην κατοχή του, το βουλγαρικό «passport gate» έλαβε ευρωπαϊκή δημοσιότητα και ο Βούλγαρος πρωθυπουργός αναγκάστηκε τον περασμένο Νοέμβριο να προαναγγείλει το κλείσιμο του Ιδρύματος5.
Ομοίως, όπως και ο «μακεδονομάχος» κ. Καμμένος, ο Βούλγαρος ομόλογός του Καρακατσάνοφ προωθεί εξοπλιστική συμφωνία με τις ΗΠΑ, εν προκειμένω την παραγγελία F-16 και όχι ιταλικών ή σουηδικών αεροσκαφών, την οποία ο πρόεδρος (και πρώην πιλότος της Π.Α.) της Βουλγαρίας Ρούμεν Ράντεφ (για τον οποίο θα μιλήσουμε παρακάτω) κατήγγειλε ως προϊόν πιέσεων (lobbying)6.
Οι δηλώσεις των δύο υπουργών του Μπόικο Μπορίσοφ περί σεβασμού των μέτρων οικοδόμησης εμπιστοσύνης από πλευράς Βόρειας Μακεδονίας, ή περί αποκήρυξης του αλυτρωτισμού και αποκατάστασης της Ιστορίας, έχουν σαφή όρια και κυμαίνονται από την αξιοπρεπή διαπραγμάτευση της θέσης της Βουλγαρίας στο μετά Πρέσπες βαλκανικό σκηνικό μέχρι την αναγκαία για το εσωτερικό τους ακροατήριο επίδειξη πατριωτικού θάρρους. Μια προσεκτική ματιά θα διακρίνει ότι η κορύφωση των δηλώσεων αυτών ήταν ενόψει της ψήφισης της Συμφωνίας των Πρεσπών σε Βόρεια Μακεδονία και Ελλάδα, τον Δεκέμβριο του 2018, ενώ μετά το fait accompli οι τόνοι έχουν πέσει.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν εντούτοις οι δημόσιες τοποθετήσεις του προέδρου της Βουλγαρίας Ρούμεν Ράντεφ, αναδυόμενου ισχυρού άνδρα στη βουλγαρική πολιτική, ο οποίος εξελέγη απευθυνόμενος στο ακροατήριο του αντιπολιτευόμενου σοσιαλιστικού κόμματος και φέρεται ως ευρισκόμενος εγγύτερα στη ρωσική πολιτική, η οποία στην παρούσα συγκυρία «ποντάρει» στους βαλκανικούς εθνικισμούς για να φθείρει τη ΝΑΤΟϊκή ολοκλήρωση στα Βαλκάνια.
Ο Ράντεφ δηλώνει ανυποχώρητος στην τήρηση από την ΠΓΔΜ των υποχρεώσεων που απορρέουν από τις διμερείς συμφωνίες, αλλά έχει ρητά εκφράσει και την προθυμία της Βουλγαρίας να συνδράμει στην ευρωατλαντική πορεία της γείτονός της. Εχει επίσης επαναλάβει χλιαρά τις αντιρρήσεις για τον γεωγραφικό προσδιορισμό –μια και η βουλγαρική Μακεδονία είναι επίσης «Βόρεια»– τις οποίες είχε διατυπώσει αρχικά ο ρωσόφιλος, πρώην σοσιαλιστής πρόεδρος Γκεόργκι Περβάνοφ7.
Σε σχετικά πρόσφατη συνέντευξή του, ο Ράντεφ δήλωσε ότι, αν ο Μπόικο Μπορίσοφ πολιτευόταν όπως έπρεπε, θα μπορούσε να είναι και αυτός υποψήφιος για το Νόμπελ Ειρήνης μαζί με τους Τσίπρα και Ζάεφ8.
Στα ελληνικά ΜΜΕ η δήλωση βαπτίστηκε «ειρωνική», ενώ δεν είχε απολύτως τίποτε ειρωνικό και συνοψίζει πολύ καλά τη στάση του Βούλγαρου προέδρου και την προώθηση από μέρους του της εικόνας του σοβαρού εθνικού ηγέτη που έχει τη δυνατότητα να προβάλει τη χώρα του ως περιφερειακό παράγοντα και να επιβάλει όρους στο μικρό γειτονικό κράτος, ό,τι δηλαδή έκαναν οι Ελληνες Κοτζιάς και Τσίπρας. Το διακύβευμα λοιπόν δεν είναι παρά η (αληθινή ή επικοινωνιακή) πατρωνία του νέου μέλους του ΝΑΤΟ και (προοπτικά) της Ε.Ε., ένα παιχνίδι στο οποίο ο βουλγαρικός κρατικός εθνικισμός δείχνει να έχει χάσει πόντους.
Ολα αυτά ωστόσο μακράν απέχουν από το να κατέχουν κεντρική ή ακόμη και σημαίνουσα θέση στις δημόσιες συζητήσεις στη Βουλγαρία και ο λόγος γι’ αυτό δεν είναι ότι κάποια ΜΜΕ επιδιώκουν να υποβαθμιστούν τα «μακεδονικά» θέματα στην παρούσα συγκυρία, αλλά αρκετά πιο βαθύς. Και εδώ εδράζεται μια σημαντική διαφορά με την Ελλάδα, διαφορά που αθέλητα ή συνειδητά «χάνεται στη μετάφραση».
Ο βουλγαρικός λαός λίγο συγκινείται με καμπάνιες για τη Μακεδονία και το Μακεδονικό. Για τους περισσότερους Βουλγάρους και Βουλγάρες η (μη βουλγαρική) Μακεδονία είναι στην καλύτερη περίπτωση η νοσταλγία μιας όμορφης, κοντινής αλλά «χαμένης πατρίδας» και στη χειρότερη μια κλειστή πλέον παλιά πληγή άγριας και ατελέσφορης βίας, η ίδια η οδυνηρή κατ’ επανάληψιν ματαίωση του βουλγαρικού εθνικισμού.
Δεν είναι λοιπόν τυχαίο που το δημαγωγικό φορτίο της είναι χαμηλό και η θέση της στην επικοινωνιακή ατζέντα των επίδοξων ηγετών περιθωριακή. Τίποτε δεν είναι πιο εύγλωττο από το γεγονός ότι, ενώ το Μακεδονικό είναι πρώτο θέμα στη βαλκανική τουλάχιστον επικαιρότητα, ο ηγέτης του βουλγαρομακεδονικού ΒΜΡΟ Καρακατσάνοφ επιλέγει την επίθεση στους ευάλωτους Ρομά με ένα νέο εξόχως ρατσιστικό «σχέδιο για την ενσωμάτωσή τους» ως κεντρική καμπάνια για τη σφυρηλάτηση της ηγεμονίας του στην Ακροδεξιά μιας χώρας που ταλανίζεται από τη φτώχεια και από χρόνια και οξέα κοινωνικά ζητήματα9.
Αυτό όμως είναι μια άλλη σημαντική συζήτηση, όπως άλλη και εξίσου σημαντική συζήτηση είναι το τι μπορούν συγκριτικά να μας πουν όλα αυτά για την εν Ελλάδι εθνικιστική κινητοποίηση για τη Μακεδονία.
*Επίκουρος καθηγητής Νεότερης Βαλκανικής Ιστορίας, Πάντειο Πανεπιστήμιο
1. Κεντρικό δελτίο της ΕΡΤ 1, 12.2.2019.
2. News.bg, 8.12.2018 και ανάρτηση την ίδια ημέρα στην προσωπική του ιστοσελίδα στο FB. Το «Πρώτο Θέμα» (11.2.2019) «ξαναανεβάζει» το ζήτημα, με ανακριβές τσιτάτο από συνέντευξη του Καρακατσάνοφ στο βουλγαρικό Radio Fokus (7.2.2019). Η Βουλγαρία είναι από τις πρώτες χώρες που θα επικυρώσει την είσοδο της Βόρειας Μακεδονίας στο ΝΑΤΟ.
3. Για τον Ντιμιτρόφ και τη συμπόρευση ελληνικού και βουλγαρικού εθνικισμού πρβλ. «Τι ζητούν οι Βούλγαροι;», «Ιός», «Ελευθεροτυπία», 22.11.2009.
4. Off News & ανάρτησή του στο facebook, 20 Ιουνίου 2018.
5. BTV-novinite, 26.11.2018. Praven Svjat 28.12.2018. Le Monde, 27.12.2018.
6. Συνέντευξη R. Radev, Darik Radio, 22.12.2018.
7. Εφ. Duma, 14.6.2018 & 13.8.2018. Για τις προ έτους δηλώσεις Περβάνοφ, βλ. BTV-novinite, 12.2.2018.
8. Darik Radio, 22.12.2018.
9. Βλ. συνοπτικά Dnevnik, 6.2.2019 (όπου και το κείμενο του «σχεδίου»)
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας