Μωμόγεροι, Αράπηδες, νεράντζια και εικονίσματα

Εχετε ακούσει για τα Μπαμπούγερα, τους Μωμόγερους, την Καμήλα και τους Αράπηδες; Πού σας παραπέμπουν οι βουτηχτάδες και τι είναι οι μαρμαρίτες;

Δεκάδες έθιμα σε ολόκληρη την Ελλάδα έρχονται να επισφραγίσουν τη νίκη του φωτός απέναντι στο σκοτάδι με τον εορτασμό των Φώτων και τον αγιασμό των υδάτων.

Πανάρχαια έθιμα που φτάνουν μέχρι σήμερα αυτούσια ή με μικρές διαφοροποιήσεις, έχοντας όμως διατηρήσει τους συμβολισμούς τους που είναι άρρηκτα δεμένοι με την ιστορία των περιοχών και των ανθρώπων τους. Με τον τρόπο αυτόν εξάλλου διατηρούνται αναλλοίωτες παραδόσεις που έχουν επίκεντρο τον διωγμό των κακών πνευμάτων, ενώ φέρνουν σε επίπεδο συμβολισμού τη γονιμότητα και την ευφορία της γης.

Μία καμήλα και μία απαγωγή

Ενα γλέντι έστησε ο ερωτευμένος με τα μάτια της όμορφης του χωριού για να ξεγελάσει τον Τούρκο επίτροπο και να την απαγάγει μπροστά στα μάτια του, στη Γαλάτιστα της Χαλκιδικής. Το έθιμο έχει τις ρίζες τους στον 19ο αι. και θέλει τη… βοήθεια του ομοιώματος μιας καμήλας, η οποία λειτουργώντας σαν Δούρειος Ιππος έφερε τον γαμπρό και τους φίλους του μέσα στο σπίτι της ίδιας της νύφης. Αφού κλέβουν τη νύφη, την κρύβουν και αυτήν κάτω από την καμήλα και έτσι ο έρωτάς τους βρίσκει έδαφος να προχωρήσει.

Τα ποτάμια και το ράντισμα στη Θεσσαλία

Στη Θεσσαλία, σε οικισμούς που έχουν κοντά τους ποτάμια, οι κάτοικοι, αφού πάρουν τα εικονίσματα της εκκλησίας, με πομπή τα μεταφέρουν κοντά στο νερό και αφού ρίξουν τον Σταυρό στη συνέχεια τα ραντίζουν και τα μεταφέρουν πάλι πίσω στην εκκλησία. Από αυτό το ίδιο νερό θα πάρουν για να ρίξουν και στα χωράφια τους για να τους φέρει η χρονιά καλή σοδειά.

Ιερά Πορτοκάλια στη Λευκάδα

Οπως εξάλλου συμβαίνει στα περισσότερα μέρη της χώρας, οι πιστοί φτάνουν δίπλα στη θάλασσα και ρίχνουν τον Σταυρό. Στη Λευκάδα, μαζί με τον Σταυρό θα πέσουν στη θάλασσα και μερικά πορτοκάλια, τα οποία είναι δεμένα μεταξύ τους με σκοινί. Τα ίδια αυτά πορτοκάλια θα δεθούν στη συνέχεια δίπλα στις εικόνες της εκκλησίας.

Φωταράδες και Βασιλιάδες στη Χαλκιδική

Αυτός που έχει επωμιστεί τον ρόλο του βασιλιά και είναι φορτωμένος με κουδούνια ανοίγει τον χορό και τον ακολουθούν οι φωταράδες, αυτοί δηλαδή που είναι οι πιστοί του υπήκοοι, κρατώντας ξύλινα σπαθιά και αποτρέπουν όποιον προσπαθεί να κλέψει ένα λουκάνικο που «στήνεται» στην πλατεία του χωριού.

Βουτηχτάδες

Ενα από τα πιο συνηθισμένα έθιμα των Θεοφανίων είναι εκείνο που θέλει κάποιους θαρραλέους να αψηφούν το κρύο του χειμώνα και τα παγωμένα νερά και να πέφτουν στη θάλασσα για να πιάσουν τον Σταυρό συμβολίζοντας την τύχη και την ευημερία.

Στην Κω, την παραμονή των Φώτων, οι κάτοικοι ετοιμάζουν τους Μαρμαρίτες, ένα γλύκισμα που φτιάχνεται με ζύμη από αλεύρι και νερό, και αφού το ψήσουν στο μάρμαρο το σερβίρουν σε στρογγυλά κομμάτια με μέλι και κανέλα. Κάποιες οικογένειες, μάλιστα, προσφέρουν το γλύκισμα αυτό και στα ζώα τους.

Στην περιοχή της Ερμιόνης αναβιώνει το έθιμο που ονομάζεται Γιάλα Γιάλα. Νέοι άντρες, που πρόκειται το επόμενο διάστημα να καταταγούν στον στρατό, στολίζουν τις βάρκες με κλαδιά από φοίνικες. Στη συνέχεια, το βράδυ της ίδιας ημέρας, φορώντας παραδοσιακές στολές της περιοχής περνάνε από σπίτι σε σπίτι και δέχονται κεράσματα. Το πρωί πια, πηγαίνουν στη θάλασσα, στις στολισμένες βάρκες, και τραγουδάνε το Γιάλα Γιάλα μέχρι να φτάσει η πομπή με το πλήθος και τον επικεφαλής ιερέα για τον αγιασμό των υδάτων. Οι συμμετέχοντες είναι αυτοί που θα βουτήξουν για να πιάσουν τον Σταυρό.

Τα νεράντζια της Ζακύνθου

Οι περισσότεροι ναοί της Ζακύνθου θα στολιστούν με κλαδιά νεραντζιάς αλλά και με νεράντζια και φύλλα από τα φυτά «κοκοράκια», που σύμφωνα με την παράδοση αυτά είναι που φύονται στην παρόχθια περιοχή του Ιορδάνη ποταμού. Μάλιστα σε πολλά σπίτια θα τοποθετήσουν στο εικονοστάσι και ένα νεράντζι, που θα το στολίσουν με τα φύλλα νεραντζιάς. Επίσης στη Ζάκυνθο, την παραμονή των Φώτων πραγματοποιείται μια ιδιαίτερη λιτανεία: μετά το τέλος του Ορθρου, σε μία πομπή με την μπάντα στην κεφαλή, συνοδεύουν τον επίσκοπο από τον Ιερό Ναό του Αγίου Νικολάου των Ξένων και του Τιμίου Προδρόμου στη μητροπολιτική κατοικία.

Οι Μωμόγεροι

Το έθιμο απαιτεί –πέρα από τον Μωμόγερο– τη νύφη, τον γαμπρό, τον κουμπάρο, τον πατέρα, τον γιατρό, τον οργανοπαίχτη, τον χωροφύλακα και δύο μικρούς διαβόλους. Και φυσικά, δεν θα μπορούσε να λείπει η συνοδεία βάζοντας στο… κόλπο όποιον επιθυμεί. Και εδώ, οι συμμετέχοντες φορούν κουδούνια, με τον Μωμόγερο να εισβάλλει με τη δύση του ηλίου στα σπίτια. Βάζει τους νοικοκύρηδες σε διάφορες περιπέτειες και η απαγωγή της νύφης είναι το ζητούμενο. Στο τέλος, ο γάμος θα πραγματοποιηθεί και θα διασκεδάσουν όλοι μαζί.

Τα περίφημα Ραγκουτσάρια

Ενα από το πιο γνωστά έθιμα της περιόδου είναι τα Ραγκουτσάρια, που πραγματοποιούνται στην Καστοριά. Οι κάτοικοι φορώντας ιδιαίτερες και σε πολλές περιπτώσεις τρομακτικές μάσκες περιδιαβαίνουν την πόλη και συμμετέχουν σε χορούς και γλέντια, ξορκίζοντας το κακό.

Οι Αράπηδες

Στην περιοχή της Δράμας, ανήμερα των Φώτων, ή και την επόμενη ημέρα, ανάλογα με το χωριό, πραγματοποιείται μια ιδιότυπη παρέλαση, εκείνη των Αράπηδων. Ουσιαστικά πρόκειται για δεκάδες μεταμφιεσμένους, με βαμμένα με κάπνα τα πρόσωπά τους και τα χέρια τους. Φοράνε κουδούνια ενώ στην πλάτη τους έχουν δημιουργήσει καμπούρα με άχυρα, τα οποία έχουν καλύψει κάτω από μια υφαντή κουβέρτα που ονομάζεται βελέντζα. Ζωσμένοι με τα κουδούνια που χτυπάνε όσο αυτοί περπατάνε και έχοντας σκεπάσει το κεφάλι τους με προβιά και κρατώντας ένα ξύλο, περιφέρονται σκυφτοί και συνήθως με πλάγιες κινήσεις. Την παρέλαση αυτή τη συνοδεύουν με παραδοσιακή μουσική με λύρα και γκάιντα και γίνονται διάφορα περιπαικτικά σχόλια κατά την εξέλιξη.

Μπαμπούγερα στην Καλή Βρύση

Η λατρεία της Γης αλλά και του Θεού Διονύσου αναβιώνει με το έθιμο Μπαμπούγερα, που μοιάζει πολύ με εκείνο των Αράπηδων, και γιορτάζεται στην Καλή Βρύση Δράμας. Χρησιμοποιώντας δέρματα κατσίκας μεταμφιέζονται και βάφοντας και εδώ με την κάπνα από το τζάκι και μετά περιφέρονται στους δρόμους τραγουδώντας και χορεύοντας.