Αντισημιτισμός: η αντιλέξη για τη γενοκτονία στη Γάζα

Οι περισσότερες λέξεις που επιλέχθηκαν φέτος ως λέξεις της χρονιάς ανήκουν στην ψηφιακή σλανγκ, εκφράσεις αυτοσχέδιες ενός φευγαλέου εικονικού συρμού. Αυτό που εντυπωσιάζει, γράφει στο The Conversation ο Τόνι Θορν, διευθυντής του Αρχείου Σλανγκ και Νέας Γλώσσας του Βασιλικού Κολεγίου του Λονδίνου, είναι πως οι περισσότερες δεν περιγράφουν μια έννοια ή μια πραγματική υπόθεση ούτε είναι λέξεις που εξέφρασαν κάποιες από τις μεγαλύτερες ανησυχίες στον κόσμο.

Οπως η λέξη «γενοκτονία», που σφράγισε τη χρονιά προκαλώντας τεράστιες αντιδράσεις, ξεσηκώνοντας πάθη, φέρνοντας πρωτοφανείς διεθνείς κινητοποιήσεις αλλά και δικαστικές αποφάσεις γύρω από τον πόλεμο του Ισραήλ κατά της Παλαιστίνης. Αν ήταν αυτή η λέξη της χρονιάς, η βέβαιη αντιλέξη θα ήταν «αντισημιτισμός».

«Οχι ο αλλοτινός αντισημιτισμός, που στρεφόταν ενάντια στους Εβραίους, αλλά ένας νέος, κατά φαντασίαν αντισημιτισμός, που χρησιμεύει στην ποινικοποίηση της κριτικής προς το Ισραήλ», γράφει ο Εντσο Τραβέρσο στο «Η Γάζα μπροστά στην Ιστορία» (εκδ. του Εικοστού Πρώτου). Ενας αντισημιτισμός που έτσι όπως χρησιμοποιείται αντιστρέφει προθέσεις και σκοπούς και απέναντι στον οποίο απαιτούνται αντεπιχειρήματα, αντιγνωμία, αντιπαράθεση, αντίκρουση.

Βολές κατά πάντων

Σήμερα βιώνουμε μια πολιτικά υποκινούμενη διεύρυνση του τι συνιστά αντισημιτισμό, έλεγε ο Τζόναθαν Χαφέτζ στο The Nation, έτσι που συμπαρασύρει σε αυτή την ταμπέλα όσους ζητούν να σταματήσει η σφαγή αμάχων, επικρίνουν το Ισραήλ που βομβαρδίζει και πυροβολεί αδιακρίτως, απαιτούν να σταματήσει ο πόλεμος ή προτάσσουν πως το «ποτέ πια» δεν αφορά μόνο ένα, αλλά κάθε έθνος του πλανήτη μας και σε κάθε εποχή.

Στο απυρόβλητο δεν έμειναν ούτε οι ηγέτες διεθνών οργανώσεων, αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων, ειδήμονες σε διεθνείς συρράξεις που τόλμησαν να ασκήσουν κριτική. Ο γ.γ. του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες είναι κατά τον Ισραηλινό πρώην ΥΠΕΞ (και νυν Αμυνας), Ισραελ Κατς, ένας «αντιισραηλινός που στηρίζει τους τρομοκράτες» και persona non grata στο Ισραήλ. O ίδιος ο οργανισμός, όπως δήλωσε ο Ισραηλινός πρωθυπουργός Νετανιάχου, είναι «ένας βόθρος αντισημιτικής χολής που πρέπει να καθαριστεί». Η εισηγήτρια των Ηνωμένων Εθνών για τα ανθρώπινα δικαιώματα στα κατεχόμενα παλαιστινιακά εδάφη, Φραντσέσκα Αλμπανέζε, από τις πρώτες που με την έκθεση «Ανατομία μιας γενοκτονίας» τεκμηρίωνε όσα γίνονταν στη Γάζα είναι -κατά τον πρεσβευτή του Ισραήλ στον ΟΗΕ, Ντάνι Ντάνον- «μια από τις πιο αντισημιτικές φυσιογνωμίες της σύγχρονης ιστορίας». Το ίδιο και ο πρώην ύπατος εκπρόσωπος της ευρωπαϊκής διπλωματίας, Ζοζέπ Μπορέλ, που κατά τον Κατς «το μίσος που προωθεί κατά του Ισραήλ θυμίζει τους χειρότερους αντισημίτες της Ιστορίας». Οπως και το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο που εξέδωσε διεθνές ένταλμα σύλληψης κατά του πρωθυπουργού του Ισραήλ και του πρώην υπουργού Αμυνας, Γιοάβ Γκάλαντ, για εγκλήματα πολέμου και κατά της ανθρωπότητας, με τον Νετανιάχου να χαρακτηρίζει αντισημιτική την απόφαση και τον Γκάλαντ να κατηγορεί τους δικαστές πως «εξωθήθηκαν από αντισημιτικό μίσος για το Ισραήλ».

Πουθενά δεν εκφράστηκε καλύτερα αυτή η κατάχρηση του όρου «αντισημιτισμός» όσο στις μαζικές διαδηλώσεις του φοιτητικού και ακαδημαϊκού κινήματος των ΗΠΑ (και αλλού στον κόσμο) κατά του πολέμου, ενάντια στην κατοχή των παλαιστινιακών εδαφών ή απαιτώντας αποεπενδύσεις των ακαδημαϊκών θεσμών από ισραηλινές επιχειρήσεις ή από άλλες επιχειρήσεις που συνεργάζονται με τον ισραηλινό στρατό.

Αρχισε ένα κυνήγι μαγισσών, πρόβαλαν νέοι ιεροεξεταστές που απαιτούν το «αποτάσσομαι την κριτική» και υποτάσσομαι στην καθεστηκυία νόρμα άποψης και εκφοράς του λόγου. Φοιτητές και ακαδημαϊκοί μπήκαν σε μαύρες λίστες και βρέθηκαν αντιμέτωποι με έναν νέο μακαρθισμό που διεκδικεί να τους φιμώσει και να τους καταστείλει. Η Επιτροπή Παιδείας και Εργασίας της Βουλής εκφοβίζει προέδρους, ακαδημαϊκούς και φοιτητές για υποτιθέμενες αντισημιτικές εκδηλώσεις στα πανεπιστήμιά τους. Πρυτάνεις αναγκάστηκαν σε παραίτηση. Ερευνα του The Intercept έδειξε πως εκατοντάδες ακαδημαϊκοί παύθηκαν, έχασαν τη θέση τους, δεν ανανεώθηκε η σύμβασή τους, ενώ πολλοί διερευνώνται υπό την απειλή απόλυσής τους μόνο και μόνο επειδή τους τελευταίους μήνες άσκησαν κριτική στο Ισραήλ.

Γιατί περισσότερο από ποτέ αρχίζει και εφαρμόζεται αυστηρά ο ορισμός του αντισημιτισμού που συμφωνήθηκε το 2016 από τη Διεθνή Συμμαχία για τη Μνήμη του Ολοκαυτώματος (IHRA). Ενας νομικά μη δεσμευτικός λειτουργικός ορισμός που διατυπώνεται με μια ασαφή περιγραφή λίγων γραμμών: «Αντισημιτισμός είναι μια ορισμένη αντίληψη περί των Εβραίων που μπορεί να εκφραστεί ως μίσος προς τους Εβραίους. Οι προφορικές και φυσικές εκδηλώσεις του αντισημιτισμού στοχεύουν κατά Εβραίων ή μη Εβραίων και/ή της ιδιοκτησίας τους, κατά των θεσμών της εβραϊκής κοινότητας και θρησκευτικών κτιρίων». Eνώ προστίθεται ότι παρόμοιες εκδηλώσεις μπορούν επίσης να στοχεύουν κατά του κράτους του Ισραήλ, νοουμένου ως εβραϊκής συλλογικής οντότητας.

Επιστολή ακαδημαϊκών

Ο αντισημιτισμός σαφώς και υπάρχει, με προκαταλήψεις, στερεότυπα, συνωμοσιολογίες, επιθέσεις κατά Εβραίων επειδή είναι Εβραίοι. Αλλά η ταύτιση της κριτικής για μια καταστροφική ισραηλινή στρατιωτική επιχείρηση με άσκηση διακρίσεων κατά των Εβραίων συσκοτίζει τόσο την πραγματικότητα ώστε, όπως λέει ο Τραβέρσο, «η καταπολέμηση του αντισημιτισμού θα γίνεται όλο και πιο δύσκολη από τη στιγμή που η φύση του έχει διαστρεβλωθεί τόσο απροκάλυπτα».

Σε γράμμα που έστειλαν το 2022 128 ακαδημαϊκοί σε πανεπιστήμια του Ισραήλ, της Ευρώπης, της Βρετανίας και των ΗΠΑ, ανάμεσά τους πολλοί Εβραίοι, τονιζόταν πως αυτός ο ορισμός «έγινε ένα είδος ασπίδας προστασίας της κυβέρνησης του Ισραήλ από τη διεθνή κριτική». Η πρώην εισηγήτρια του ΟΗΕ για τον Ρατσισμό, Τεντάγι Ασιούμ, κατήγγειλε ότι «χρησιμοποιείται για να αποτρέψει ή να καταστείλει τη νόμιμη κριτική κατά του κράτους του Ισραήλ, ενός κράτους που πρέπει, όπως κάθε άλλο στο σύστημα των Ηνωμένων Εθνών, να λογοδοτήσει για παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που διαπράττει». Ενώ ο ίδιος ο Κεν Στερν, από τους βασικούς εκπονητές του λειτουργικού ορισμού της IHRA, προειδοποιεί πως ακροδεξιοί Εβραίοι τον εργαλειοποιούν για να επιβάλουν «κώδικες ομιλίας» για το Ισραήλ.

Κώδικες που στην Ευρώπη ακολουθούνται σχεδόν παροξυσμικά από τη Γερμανία. Διαδηλώσεις πατάχθηκαν, παλαιστινιακές σημαίες απαγορεύτηκαν, ακτιβιστές συνελήφθησαν. Και το κίνημα DBS (μποϊκοτάζ, αποεπενδύσεις, κυρώσεις) θεωρείται «αντισημιτικό» γιατί κατά την άποψη της χώρας αμφισβητεί το δικαίωμα ύπαρξης του Ισραήλ. Κι αυτό παρότι τον Ιούνιο του 2020 απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, με αφορμή υπόθεση στη Γαλλία, έκρινε ότι η έκκληση για μποϊκοτάζ ισραηλινών προϊόντων δεν είναι υποκίνηση μίσους και διακρίσεων αλλά ειρηνική κριτική των πολιτικών της ισραηλινής κυβέρνησης και δεν πρέπει να συγχέεται με αντισημιτική ρητορική μίσους.

Το Ιδρυμα Αρχιτεκτονικής Schelling απέσυρε ένα βραβείο που θα απένειμε στον Βρετανό Τζέιμς Μπράιντλ, γιατί είχε υπογράψει μαζί με συγγραφείς όπως η βραβευμένη με Νόμπελ Ανί Ερνό έκκληση για μποϊκοτάζ του Ισραήλ. Ο δήμος της Βρέμης απέσυρε τη στήριξή του και το Ιδρυμα Χάινριχ Μπελ απένειμε το βραβείο Πολιτικής Σκέψης στη Ρωσο-Αμερικανίδα Εβραία Μάσα Γκέσεν σε μια σχεδόν μυστική τελετή, επειδή τόλμησε να γράψει πως «η Γάζα είναι σαν ένα εβραϊκό γκέτο σε μια χώρα της Ανατολικής Ευρώπης υπό την κατοχή των ναζί» και από τις 7 Οκτωβρίου «αυτό το γκέτο αφανίζεται». Διέλυσαν με αστυνομικούς τη Διάσκεψη για την Παλαίστινη τον Απρίλιο στο Βερολίνο, απαγορεύοντας έπειτα την είσοδο στη χώρα στον Παλαιστινο-Βρετανό χειρουργό Γκασάν Αμπού Σιτά και στον Γιάνη Βαρουφάκη. Το Ινστιτούτο Κοινωνικής Ανθρωπολογίας Μαξ Πλανκ και το Πανεπιστήμιο της Κολονίας ανέστειλαν τις συμβάσεις του Αυστραλού ανθρωπολόγου Γκαζάν Χανς και της Αμερικανίδας φιλοσόφου Νάνσι Φρέιζερ επειδή καταδίκασαν τις σφαγές αμάχων στη Γάζα.

Αυτό που λένε όλοι οι λογοκριμένοι, συκοφαντημένοι, διωκώμενοι επώνυμοι και ανώνυμοι (όπως και οι χιλιάδες Εβραίοι που βροντοφωνάζουν «όχι στο όνομά μας») είναι πως η επίκληση του αντισημιτισμού δεν μπορεί να είναι επιχείρημα για να είναι κανείς ηθικά συνένοχος σε εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Και δεν μπορεί να τεκμηριώνεται με καταχρηστικές ερμηνείες και ορισμούς.

Ηδη από το 2021 έχουν υπάρξει δύο εναλλακτικοί ορισμοί: της Διακήρυξης της Ιερουσαλήμ, που προτάθηκε από ομάδα ακαδημαϊκών ειδημόνων σε θέματα αντισημιτισμού, Ολοκαυτώματος, Εβραϊκών και Μεσανατολικών Σπουδών, και του Nexus, της ομώνυμης ομάδας εργασίας σε συνεργασία με το Κολέγιο Μπάρναρντ και το Πανεπιστήμιο της Νότιας Καλιφόρνιας, που δίνουν έναν πιο σαφή ορισμό για τον αντισημιτισμό.

Αλλο η κριτική

Στη Διακήρυξη της Ιερουσαλήμ ορίζεται ως «διάκριση, προκατάληψη ή βία κατά των Εβραίων επειδή είναι Εβραίοι ή κατά εβραϊκών θεσμών, επειδή είναι εβραϊκοί». Οπως και στο Nexus, όπου αναφέρονται επίσης «οι συνθήκες που κάνουν διακρίσεις κατά των Εβραίων και εμποδίζουν σε σημαντικό βαθμό την ικανότητά τους να συμμετέχουν ως ίσοι στην πολιτική, θρησκευτική, πολιτιστική, οικονομική και κοινωνική ζωή». Ενώ σημειώνουν πως η σκληρή κριτική προς το Ισραήλ για τις πολιτικές του πράξεις δεν αποτελεί per se κάτι αντισημιτικό, όπως και το να επικρίνεται ο σιωνισμός και να αντικρούεται ως μορφή εθνικισμού ή να γίνονται παραλληλισμοί ανάμεσα στη σημερινή κατάσταση του Ισραήλ και άλλα ιστορικά πλαίσια.

«…Προσπαθούσαν να μας τη νεκρώσουν (τη γλώσσα), επιβάλλοντας ένα λεξιλόγιο και μια γραμματική των γεγονότων, υπαγορεύοντας τι πρέπει να λέμε και καταδικάζοντας ό,τι δεν μπορούσαμε να λέμε, αν δεν θέλαμε να παραδοθούμε σε δημόσιο διασυρμό, να εξοριστούμε από την κοινωνία, να χάσουμε τη δουλειά μας… Μια αστυνομία της γλώσσας που ήταν και αστυνομία της σκέψης… Η ανάκτηση λοιπόν της ελευθερίας του λόγου, η διεκδίκηση μιας συζήτησης για τις λέξεις, η υπεράσπιση της γλώσσας προκειμένου να γίνει ο κόσμος πιο κατανοητός, όλα αυτά ήταν πράγματα αναγκαία πια» λέει ο Ντιντιέ Φασέν στο «Για τη συναίνεση στον αφανισμό της Γάζας» (εκδ. Πόλις), βέβαιος πως μια μέρα «Οι λέξεις θα ξαναβρούν τη σημασία τους. Δεν θα λέγεται πια αντισημιτισμός το αίτημα για δικαιοσύνη και αξιοπρέπεια».