Οι αιτίες και οι πιθανές λύσεις για τις ελλείψεις φαρμάκων στην Ευρώπη

Πανευρωπαϊκές διαστάσεις έχει λάβει η έλλειψη φαρμάκων την ώρα που εποχικές λοιμώξεις και παιδικές ασθένειες παρουσιάζουν έξαρση, μετά τη μικρή «ανάπαυλα» που προσέφερε η πανδημία.

Εκτενές ρεπορτάζ στο Politico αναλύει τους λόγους πίσω από τις ελλείψεις και τους τρόπους αντιμετώπισης σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο

Σε έρευνα που διεξήχθη σε εταιρείες οι οποίες εκπροσωπούν φαρμακεία σε 29 ευρωπαϊκές χώρες, συμπεριλαμβανομένων των χωρών μελών της Ε.Ε., καθώς και της Τουρκίας, του Κοσόβου, της Νορβηγίας και της Βόρειας Μακεδονίας, σχεδόν το ένα τέταρτο των χωρών ανέφεραν περισσότερα από 600 φάρμακα σε έλλειψη και το 20% ανέφερε ελλείψεις 200 με 300 φαρμάκων.

Τα τρία τέταρτα των χωρών δήλωσαν ότι οι ελλείψεις ήταν χειρότερες αυτόν τον χειμώνα από ό,τι πριν από ένα χρόνο. Μάλιστα, σε τέσσερις χώρες δηλώθηκε ότι οι ελλείψεις είχαν συνδεθεί με θανάτους.

Την έκταση των ελλείψεων επιβεβαιώνουν και οι κατά τόπους ρυθμιστικές αρχές. Οι βελγικές αναφέρουν σχεδόν 300 φάρμακα σε έλλειψη, με τον αντίστοιχο αριθμό στη Γερμανία να φτάνει τα 408, στην Αυστρία, περισσότερα από 600 σκευάσματα δεν μπορούν να αγοραστούν από τα φαρμακεία αυτή τη στιγμή, ενώ στην Ιταλία, ο σχετικός κατάλογος φθάνει στο δυσθεώρητο νούμερο των 3.000 και άνω, αν και πολλά από αυτά είναι διαφορετικά σκευάσματα του ίδιου φαρμάκου.

Αντιβιοτικά και κυρίως αμοξικιλλίνη, η οποία χρησιμοποιείται για τη θεραπεία των λοιμώξεων του αναπνευστικού συστήματος, σιρόπις για το βήχα, παιδική παρακεταμόλη και φάρμακα για αρτηριακή πίεση είναι αυτά που παρουσιάζουν μεγαλύτερη έλλειψη.

Την ίδια ώρα, εποχικές λοιμώξεις, όπως γρίπη και αναπνευστικός συγκυτιακός ιός (RSV), που ξεκίνησαν νωρίς, είναι ισχυρότερες φέτος από το συνηθισμένο. Υπάρχει επίσης ένα ασυνήθιστο ξέσπασμα της νόσου του λαιμού Strep A στα παιδιά.

Οι ειδικοί πιστεύουν ότι το ασυνήθιστα υψηλό επίπεδο εκδήλωσης των ασθενειών συνδέεται με τα εξασθενημένα, λόγω καραντίνας για την covid-19, ανοσοποιητικά συστήματα, που δεν έχουν πλέον την απαραίτητη εξοικείωση με τον συνδυασμό των μικροβίων που μας περιβάλλουν στην καθημερινή ζωή.

Απροετοίμαστες όμως, εκτός από τον γενικό πληθυσμό, βρέθηκαν και οι φαρμακοβιομηχανίες, μετά από δύο χρόνια που ασχολούνταν σχεδόν αποκλειστικά με τον νέο κορονοϊό.

Ποιοι παράγοντες επιβαρύνουν την παραγωγή 

Ο πληθωρισμός και η ενεργειακή κρίση επιβαρύνουν τις φαρμακευτικές εταιρείες, επηρεάζοντας την προσφορά.

Πέρυσι, η Centrient Pharmaceuticals, ένας ολλανδικός παραγωγός δραστικών φαρμακευτικών συστατικών, δήλωσε ότι το εργοστάσιό της παρήγαγε ένα τέταρτο λιγότερη παραγωγή από ό,τι το 2021, λόγω του υψηλού ενεργειακού κόστους. Τον Δεκέμβριο, η InnoGenerics, ένας άλλος παραγωγός από την Ολλανδία, διασώθηκε από την κυβέρνηση, αφού κήρυξε πτώχευση, για να κρατήσει το εργοστάσιό της ανοιχτό.

Το αποτέλεσμα, σύμφωνα με τη Sandoz, έναν από τους μεγαλύτερους παραγωγούς στην ευρωπαϊκή αγορά γενοσήμων, είναι μια ιδιαίτερα «σφιχτή κατάσταση προσφοράς». Ένας εκπρόσωπος της Sandoz δήλωσε στο Politico ότι άλλοι ένοχοι είναι η έλλειψη πρώτων υλών και οι περιορισμοί στην παραγωγική ικανότητα. Πρόσθεσε ακόμη ότι η Sandoz είναι σε θέση να καλύψει τη ζήτηση προς το παρόν, αλλά «αντιμετωπίζει προκλήσεις».

Κυβερνήσεις και ΕΜΑ

Ορισμένες χώρες φρενάρουν τις εξαγωγές για να προστατεύσουν τις εγχώριες προμήθειες. Τον Νοέμβριο, η ελληνική ρυθμιστική αρχή φαρμάκων διεύρυνε τον κατάλογο των φαρμάκων των οποίων η μεταπώληση σε άλλες χώρες – γνωστή ως παράλληλο εμπόριο – απαγορεύεται.

Η Ρουμανία σταμάτησε προσωρινά τις εξαγωγές ορισμένων αντιβιοτικών και παιδικών παυσίπονων. Την περασμένη εβδομάδα, το Βέλγιο δημοσίευσε διάταγμα που επιτρέπει στις Aρχές να σταματήσουν τις εξαγωγές σε περίπτωση κρίσης.

Αυτό το «πάγωμα» μπορεί να έχει επιπτώσεις. Με επιστολή της Ευρωπαίας Επιτρόπου Υγείας, Στέλλας Κυριακίδου προς τον υπουργό Υγείας, Θάνο Πλεύρη του ζητήθηκε να λάβει υπόψη του τις επιπτώσεις των απαγορεύσεων σε τρίτες χώρες. «Τα κράτη μέλη πρέπει να απέχουν από τη λήψη εθνικών μέτρων που θα μπορούσαν να επηρεάσουν την εσωτερική αγορά της Ε.Ε. και να εμποδίσουν την πρόσβαση σε φάρμακα για όσους έχουν ανάγκη σε άλλα κράτη μέλη», έγραψε η κ. Κυριακίδου.

Η κυβέρνηση της Γερμανίας εξετάζει το ενδεχόμενο αλλαγής του νόμου για να χαλαρώσει τις απαιτήσεις προμήθειας, οι οποίες επί του παρόντος αναγκάζουν τους ασφαλιστές υγείας να αγοράζουν φάρμακα εκεί όπου είναι φθηνότερα, συγκεντρώνοντας την προσφορά στα χέρια λίγων από τους πιο ανταγωνιστικούς παραγωγούς.

Ο νέος νόμος θα υποχρεώνει τους αγοραστές να αγοράζουν φάρμακα από πολλαπλούς προμηθευτές, συμπεριλαμβανομένων των πιο ακριβών, ώστε να γίνει πιο αξιόπιστη η προμήθεια. Στην Ολλανδία, εισήγαγαν πρόσφατα νόμο που απαιτεί από τους προμηθευτές να διατηρούν αποθέματα έξι εβδομάδων για να αντιμετωπίσουν τις ελλείψεις και στη Σουηδία η κυβέρνηση προτείνει παρόμοιους κανόνες.

Σε πιο λεπτομερές επίπεδο, μια επιτροπή, υπό την ηγεσία της ρυθμιστικής αρχής της Ε.Ε. για τα φάρμακα, του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Φαρμάκων (ΕΜΑ), συνέστησε να χαλαρώσουν οι κανόνες, ώστε να επιτρέπεται στα φαρμακεία να χορηγούν χάπια ή δόσεις φαρμάκων μεμονωμένα, μεταξύ άλλων μέτρων.

Στη Γερμανία, ο πρόεδρος του Γερμανικού Ιατρικού Συλλόγου έφτασε στο σημείο να ζητήσει τη δημιουργία άτυπων «υπαίθριων αγορών» φαρμάκων, όπου οι άνθρωποι θα μπορούσαν να δίνουν τα αχρησιμοποίητα φάρμακά τους σε ασθενείς που τα χρειάζονται.

Και στη Γαλλία και τη Γερμανία, οι φαρμακοποιοί άρχισαν να παράγουν τα δικά τους φάρμακα – αν και αυτό είναι απίθανο να κάνει μεγάλη διαφορά, δεδομένης της έκτασης του ελλείμματος.

Θεωρητικά, η Ε.Ε. θα έπρεπε να είναι πιο έτοιμη από ποτέ να αντιμετωπίσει μια κρίση σε επίπεδο Ένωσης, σημειώνει το Politico.

Πρόσφατα, αναβάθμισε τη νομοθεσία της για την αντιμετώπιση απειλών για την υγεία, συμπεριλαμβανομένης της έλλειψης φαρμάκων. Ο ΕΜΑ έχει λάβει διευρυμένες εξουσίες για την παρακολούθηση των ελλείψεων φαρμάκων, ενώ παράλληλα, έχει συσταθεί ένας εντελώς νέος φορέας, η Αρχή Ετοιμότητας και Αντιμετώπισης Εκτάκτων Αναγκών Υγείας (HERA), με την εξουσιοδότηση να βγει στην αγορά και να αγοράσει φάρμακα για ολόκληρο την Ε.Ε.

Για να δράσει όμως η HERA, πρέπει τουλάχιστον τέσσερις χώρες της Ε.Ε. να υπογράψουν ένα πρόγραμμα αγορών, αλλά καμία χώρα δεν έχει ζητήσει ακόμη να ενεργοποιηθεί αυτή η διαδικασία, δήλωσε εκπρόσωπος της Ε.Ε.

Αυτό ίσως δεν αποτελεί έκπληξη. Οι προσπάθειες συντονισμού των αγορών φθηνότερων, μη επώνυμων φαρμάκων, κατά τη διάρκεια της πανδημίας ήταν τόσο αργές και γραφειοκρατικές, που οι χώρες εγκατέλειψαν σχεδόν κάθε προσπάθεια, προτιμώντας να κάνουν τις δικές τους αγορές στην ελεύθερη αγορά.

Είναι οι ελλείψεις φαρμάκων «μείζον γεγονός»;

Η ομάδα εργασίας του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Φαρμάκων για τις ελλείψεις μπορεί να αποφασίσει την Πέμπτη αν θα συστήσει στην Επιτροπή να κηρύξει τις ελλείψεις φαρμάκων ως «μείζον γεγονός» – μια επίσημη επισήμανση που θα πυροδοτούσε κάποια (περιορισμένη) δράση σε επίπεδο Ε.Ε.

Μια ομάδα καθοδήγησης του ΕΜΑ για τις ελλείψεις θα έχει την εξουσιοδότηση να ζητά στοιχεία σχετικά με τα αποθέματα φαρμάκων και την παραγωγική ικανότητα από τους προμηθευτές και να εκδίδει συστάσεις για τον τρόπο μετριασμού των ελλείψεων.

Πάντως, η κορυφαία αξιωματούχος της Επιτροπής για την υγεία, Σάντρα Γκαλίνα, κατά την εμφάνισή της ενώπιον της επιτροπής υγείας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, δήλωσε ότι ήθελε να «απορρίψει λίγο την ιδέα ότι υπάρχει τεράστια έλλειψη» και δήλωσε ότι υπάρχουν διαθέσιμα εναλλακτικά φάρμακα προς χρήση.

Άλλοι πιστεύουν ότι η κατάσταση θα βελτιωθεί με την πάροδο του χρόνου. «Νομίζω ότι (σ.σ. η κατάσταση) θα ξεκαθαρίσει μόνη της, αλλά αυτό εξαρτάται από την κορύφωση των λοιμώξεων», δήλωσε ο Άντριαν Φαν ντεν Χόβεν, γενικός διευθυντής του λόμπι για τα γενόσημα φάρμακα Medicines for Europe. «Αν έχουμε φτάσει στην κορύφωση, η προσφορά θα καλύψει γρήγορα το κενό. Αν όχι, μάλλον δεν είναι καλό σενάριο», είπε χαρακτηριστικά.