Βήμα εμπρός ή άλμα προς τα πίσω;

Σε περίπου οκτώ εβδομάδες από σήμερα οι αμερικανικές εκλογές θα καθορίσουν τόσο το πώς βλέπει ο κόσμος την Αμερική όσο και το πώς βλέπει η Αμερική τον υπόλοιπο κόσμο.

Θα εξακολουθήσει η Αμερική να αποτελεί στη συνείδηση πολλών εκτός συνόρων το πρότυπο μιας ανοιχτής, προοδευτικής, ανεκτικής και πολυπολιτισμικής κοινωνίας ευκαιριών για όλους, ανεξαρτήτως φύλου, προέλευσης και σεξουαλικού προσανατολισμού; Ή θα έρθει να επισφραγίσει τον... άνεμο αναχρονισμού σε μία ολοένα και πιο συντηρητική Ευρώπη και σε ξενοφοβικά κράτη που οχυρώνονται πίσω από τα σύνορά τους;

Οι εκλογές στις ΗΠΑ θα κρίνουν, όμως, και κάτι ακόμα πιο καίριο για την τροχιά που θα πάρει ο κόσμος τα επόμενα χρόνια. Θα επιβεβαιώσουν ή θα διαψεύσουν τη νέα προσέγγιση περί προτεραιότητας του έθνους-κράτους έναντι της συλλογικής παγκοσμιοποιημένης προσέγγισης η οποία είχε κυριαρχήσει τις προηγούμενες δεκαετίες ως τρόπος οργάνωσης και υλοποίησης διακρατικών και υπερεθνικών πολιτικών;

Η ρητορική του Ντόναλντ Τραμπ, η οποία προτρέπει την αμερικανική κοινωνία σε μία εκ προοιμίου εχθρική αντίληψη και στάση έναντι μεταναστών και οποιουδήποτε ανθρώπου δημιουργεί έστω την υπόνοια διασύνδεσής του με τον ισλαμικό φονταμενταλισμό -ένεκα καταγωγής ή θρησκείας-, μπορεί να αποτελέσει το δηλητήριο που θα επεκταθεί και στην Ευρώπη;

Ιστορικό σταυροδρόμι

Το Brexit, που συνοδεύτηκε από αντίστοιχα ξενοφοβικά επιχειρήματα και συντηρητικά ιδεολογήματα συμβατά με την πολιτική πλατφόρμα του Τραμπ, απέδειξε ότι μπορεί.

Και πως το ιδεολογικό τοπίο σε ΗΠΑ και Ευρώπη είναι άρρηκτα συνδεδεμένο, αφού ο συντηρητικός άνεμος που φυσάει στη μία πλευρά του κόσμου συμπαρασύρει εύκολα και την άλλη, όπως ακριβώς συνέβη και με την οικονομική κρίση το 2008.

Ομως σήμερα δεν βρισκόμαστε στο 2008. Αλλά σε ένα ακόμα κρισιμότερο ιστορικό σταυροδρόμι, που δεν κρίνει μόνο την τύχη των τραπεζών και των υπερχρεωμένων από στεγαστικά δάνεια νοικοκυριών, αλλά την υπόσταση των ίδιων των κρατών προς τον έξω κόσμο. Κυρίως όμως είναι ένα ιστορικό ορόσημο που κρίνει τον ανθρωπισμό των κοινωνιών.

Η βαθιά συντηρητική στροφή που προαναγγέλλει ο Τραμπ για την Αμερική, με απελάσεις μεταναστών, τεστ πίστης των μη γηγενών στις αμερικανικές αξίες και αποκλεισμό ανθρώπων από την έλευση στη χώρα με κριτήριο τις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις, έχει σημείο αναφοράς τον άνθρωπο και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.

Τον ίδιο άνθρωπο και την ίδια αξιοπρέπεια που η Ευρώπη δείχνει να απαξιώνει. Ισως όχι τόσο απροκάλυπτα όσο ο Τραμπ, σίγουρα όμως ακολουθώντας την ίδια φιλοσοφία που ο υποψήφιος των Ρεπουμπλικανών φιλοδοξεί να εγκαθιδρύσει ως πολιτική του στην περίπτωση που διαδεχτεί τον Μπαράκ Ομπάμα.

Μπορεί τα γραφεία στοιχημάτων και οι δημοσκοπήσεις που διεξάγουν συστηματικά μεγάλα τηλεοπτικά δίκτυα στις ΗΠΑ να δείχνουν τον Τραμπ μη ικανό να υπερκεράσει τα εκλογικά ποσοστά της Χίλαρι, ωστόσο το απρόβλεπτο καραδοκεί πάντα στη γωνία.

Εχοντας δημιουργήσει μία συμπαγή βάση ένθερμων υποστηρικτών, ο διαιρετικός και ακραίος Ρεπουμπλικανός υποψήφιος για την προεδρία των ΗΠΑ αναζητά τώρα τρόπους να διευρύνει το ακροατήριό του σε πιο μετριοπαθή κομμάτια της κοινωνίας. Οποιος τον παρατηρήσει καλύτερα, μπορεί να διακρίνει εύκολα τις αλλαγές στον τρόπο που στέκεται και κινείται πολιτικά.

Εχει πάψει πλέον να μιλάει από το βήμα χωρίς να διαβάζει μπροστά του μία δομημένη ομιλία, με προσεκτική επιλογή των λέξεων και των εκφράσεων.

Αποφεύγει -τουλάχιστον όχι με την ένταση που το έκανε στο πρόσφατο παρελθόν- σεξιστικές αναφορές κατά γυναικών και μειονοτήτων.

Προσπαθεί να δημιουργεί γεγονότα που να εδραιώνουν την πολιτική ατζέντα του, όπως έκανε με την πρωτοβουλία της συνάντησής του με τον Μεξικανό πρόεδρο.

Μία έξυπνη πολιτικά συνάντηση που διευκόλυνε τον Τραμπ να περάσει το μήνυμα ότι οι θέσεις του, όπως π.χ. περί χτισίματος τοίχου με το Μεξικό, δεν θα επηρεάσουν τις διπλωματικές σχέσεις των ΗΠΑ.

Στην Αμερική, οι περισσότεροι αδυνατούν να αντιληφθούν τον αντίκτυπο που θα έχει η ψήφος στον Τραμπ ή στη Χίλαρι για το πλαίσιο άσκησης πολιτικής και το μοντέλο διακυβέρνησης παγκοσμίως.

Κι όμως, μία εκλογή του Τραμπ ή της Χίλαρι θα σηματοδοτήσει πολλά περισσότερα απ’ όσα ο μέσος Αμερικανός ψηφοφόρος αναμένει να δει ως αλλαγές την επόμενη μέρα σε εθνικό επίπεδο, με κεντρικά σημεία αναφοράς την ασφάλεια, τη μετανάστευση, την οικονομία και το σύστημα υγείας, που οι Ρεπουμπλικανοί έχουν υποσχεθεί να ξηλώσουν.

Επί της ουσίας οι αμερικανικές εκλογές του Νοεμβρίου δεν θα είναι μία απλή επιλογή ανάμεσα σε μία «αντιπαθητική» κι έναν «επικίνδυνο», όπως εύστοχα έχει τεθεί.

Οι εκλογές θα κρίνουν κάτι πολύ βαθύτερο και πιο σημαντικό: αν η αμφισβήτηση της δημοκρατίας και του τρόπου που λαμβάνονται οι πολιτικές αποφάσεις και κυβερνάται η χώρα -διότι περί αυτού πρόκειται- περνάει τελικά μόνο μέσα από επιλογές προσώπων και πολιτικών που προσιδιάζουν στα χαρακτηριστικά του Τραμπ, ο οποίος ελάχιστα απέχει από τα όσα ασπάζεται ο Φάρατζ στη Βρετανία, η Λεπέν στη Γαλλία ή οι εθνικιστές στην Αυστρία και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες.

«Εγώ» ή «εμείς»

Αλλωστε η ίδια η Λεπέν δεν έκρυψε τη συμπάθειά της στον Τραμπ. Η φράση της γι’ αυτόν ότι «και οι δύο δεν είμαστε από “τζάκι”, δεν είμαστε μέρος του συστήματος», συμπυκνώνει τελικά αυτό που είναι σήμερα απειλή για τις Δημοκρατίες σε Αμερική και Ευρώπη. Η τάση που αναδύεται σε πλατιές κοινωνικές ομάδες και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού: να ψηφίζουν αντισυστημικά.

Και η οποία συνδυάζεται με την αδυναμία σε πολλές περιπτώσεις των κομμάτων και των προσώπων που εκπροσωπούν την καλώς εννοούμενη συστημική προσέγγιση των πραγμάτων να εμπνεύσουν και να πείσουν την κοινωνία ότι μπορούν να διορθώσουν τα τρωτά σημεία του συστήματος.

Ταυτοχρόνως, τα ίδια αυτά κόμματα και πρόσωπα είναι στη συνείδηση των ψηφοφόρων ταυτισμένα με το ίδιο το σύστημα που οι πολίτες απορρίπτουν και το οποίο ταυτίζεται με τον τρόπο που λειτουργεί η δημοκρατία στην Αμερική ή -στην περίπτωση της Ευρώπης- η ίδια η ιδέα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.

Αμερική και Ευρώπη βιώνουν με τον ίδιο επώδυνο τρόπο το φαινόμενο της αντισυστημικής ψήφου. Ακόμα κι όταν αυτή είναι ψήφος κόντρα στη δημοκρατία, τον ανθρωπισμό και την ανεκτικότητα και βάζει το εθνικό και ατομικό «εγώ» μπροστά από το συλλογικό «εμείς».