Μέρα πρώτη
Το boda boda1 σταμάτησε στην κεντρική οδό μπροστά στο Equatoria Tower. Από εκεί ξεκινούσε χωματόδρομος. Τίποτα περίεργο, οι ασφαλτόδρομοι στη Τζούμπα περιορίζονται σε μια ντουζίνα κύριους οδικούς άξονες. Για σήμανση και ονομασία οδών, ούτε λόγος. Νάναι καλά το googlemaps, οι οδηγίες φαίνονται σωστές. Ψάχνουμε τα γραφεία του Rootsproject, μιας οργάνωσης που υποστηρίζει γυναίκες από αυτόχθονες φυλές στο να διατηρήσουν και να διαδώσουν την τεχνογνωσία τους στην κατασκευή χειροτεχνημάτων από χάντρες, η ιστοσελίδα τους μας έχει πληροφορήσει ότι έχουν μεταστεγαστεί στη διεύθυνση αυτή. Η πινακίδα στο πέτρινο καλοδιατηρημένο κτήριο γράφει: «Central Equatoria State WOMEN UNION». Γυναίκες με τις τοπικές φορεσιές τους κάθονται στην αυλή και στην είσοδο, εν είδει θυρωρείου. Μας χαμογελούν, μια από αυτές μας οδηγεί μέσα, στο διάδρομο, στο βάθος φαίνεται μια αίθουσα συνεδριάσεων με βήμα και ξύλινες καρέκλες, παλιές αλλά με βελούδινη επένδυση. Στο τρίτο γραφείο δεξιά μας συστήνουν σε μια γυναίκα: «Μάργκρετ Απόλλο Σοκίρι, πρόεδρος του Σωματείου Γυναικών της Κεντρικής Εκουατόρια2».
«Το σωματείο μας καλύπτει σήμερα όχι μόνο τη Τζούμπα, αλλά και τις 6 κομητείες του κρατιδίου της Κεντρικής Εκουατόρια. Αντικείμενό μας είναι η ενημέρωση, υποστήριξη και επιμόρφωση των γυναικών πάνω στα δικαιώματά τους. Το C.E.S.W.U. ιδρύθηκε το 1975, σαν σύλλογος του τότε ενιαίου Σουδάν και είναι επίσημα αναγνωρισμένο από το κράτος. Μην φαντάζεστε βέβαια ότι έχουμε καμιά ουσιαστική οικονομική ενίσχυση. Το πιο σημαντικό είναι ότι έχουμε αυτά τα γραφεία που λειτουργούν σαν κέντρο και φιλοξενούν διάφορες δραστηριότητες3».
Η έκπληξη και το ενδιαφέρον μας ήταν τεράστια. Γυναικείο συνδικάτο; «Ποιους τομείς καλύπτετε; Πώς ακριβώς λειτουργείτε; Έχετε οργανωτική δομή; Κάνετε συνελεύσεις;». Καλοπροαίρετες, αλλά μάλλον αφελείς ερωτήσεις Δυτικών ταξιδιωτών. Η Μάργκρετ μας προσγείωσε με άμεσο τρόπο στην πραγματικότητα:
«Οι γυναίκες που κατέχουν επίσημη θέση εργασίας στο Νότιο Σουδάν είναι ελάχιστες. Το πρόβλημα δεν είναι νομοθετικό. Το σύνταγμά μας κατοχυρώνει την ισότητα ανδρών και γυναικών και αυτό γενικά τηρείται: Ίση αμοιβή για ίση εργασία. Αλλά τι να το κάνεις όταν δεν υπάρχουν δουλειές (jobs); Η ανεργία είναι πολύ ψηλή και στις γυναίκες ακόμη ψηλότερη. Ο δημόσιος τομέας παραμένει ισχνός, δεν υπάρχουν υποδομές, υπηρεσίες, μαζικοί κλάδοι.
Ωστόσο, ρωτάμε, στον τουριστικό κλάδο έχουμε δει πολλές εργαζόμενες γυναίκες…
Ναι, αλλά οι γυναίκες αυτές δεν είναι από το Νότιο Σουδάν, γιατί δεν έχουν ούτε την ειδίκευση ούτε την εργασιακή εμπειρία. Οι περισσότερες έρχονται από την Κένυα και την Ουγκάντα.
Έτσι οι γυναίκες της πόλης εκ των πραγμάτων σκαρφίζονται ό,τι μπορούν για να στηρίξουν την οικογένειά τους στην επιβίωση. Η μέση γυναίκα στη Τζούμπα μαζεύει καρπούς, ό,τι βρει, ή μαγειρεύει στη φωτιά που έχει ανάψει από βραδύς, συσκευάζει χυμούς και πόσιμο νερό, ετοιμάζει ό,τι μπορείς να φανταστείς και το πουλάει στην αγορά για να βγάλει το φαγητό της μέρας. Αυτή είναι η κατάσταση. Αν έρθετε μια βόλτα στις υπαίθριες αγορές της πόλης, θα καταλάβετε τι θέλω να πω.
Θα μας συνοδέψεις να πάμε μαζί;
Και βέβαια! Να το κανονίσουμε. Εν τω μεταξύ, είναι και τα παιδιά, που, όταν οι γονείς λείπουν όλη μέρα, γυρνάνε εδώ και κει, είναι τώρα κατάσταση αυτή; θα δείτε και θα καταλάβετε.
Με αφορμή αυτό, θέτουμε κάποια ερωτήματα ακόμα. Ήταν πάντα έτσι; Συμμετέχουν οι νέες γυναίκες στην εκπαίδευση; Κάνει κάτι το σωματείο γι’ αυτό (μια καμπάνια ίσως);
Κοιτάξτε,η εκπαίδευση στη χώρα είναι ιδιωτική, κατά τα Βρετανικά πρότυπα, ακόμα και στην πρωτοβάθμια βαθμίδα. Τα δημόσια σχολεία είναι ελάχιστα, και η κατάσταση σ’αυτά κακή. Οι δάσκαλοι δεν πληρώνονται τακτικά (μπορεί να πληρωθούν μια φορά στο 5μηνο)κι ο πενιχρός μισθός τους δεν φτάνει σχεδόν για τίποτα. Αυτό είναι διαλυτικό. Όταν δεν έχεις να φας, να ρίξεις ένα ρούχο πάνω σου, καταντάς στο τέλος να μην πηγαίνεις καν στο σχολείο κι αυτό απαξιώνει τη δημόσια εκπαίδευση. Δυστυχώς, αυτό επικρατεί περίπου σεολόκληρο το δημόσιο τομέα, δεν έχει καταφέρει να σταθεί στα πόδια του, μην ξεχνάτε είμαστε ένα νεαρό κράτος. Τα ποσοστά αναλφαβητισμού είναι τρομακτικά και στις γυναίκες συντριπτικά, κι αυτό είναι εμπόδιο σε κάθε προσπάθεια οικονομικής ανόδου. Κάποιες οικογένειες έχουν καταφέρει να στείλουν τα κορίτσια τους στο εξωτερικό, στο Ναϊρόμπι, στην Καμπάλα, αλλά αυτό είναι πολύ λίγο.Τα δικά μου παιδιά έχουν σπουδάσει και τα τρία, αλλά τι γίνεται με τα υπόλοιπα παιδιά; Δεν μπορεί κανείς να αδιαφορεί. Είναι θέμα ανθρωπισμού.
Συζητώντας μας είπε μερικά πράγματα για την ίδια.
Κατάγομαι από τo Νότιο Σουδάν,σπούδασα στο Χαρτούμοργάνωση και διοίκηση και έζησα εκεί πολλά χρόνια. Ήταν άλλες εποχές εκείνες. Ο σύζυγός μου εργαζόταν στον δημόσιο τομέα. Ξένες εταιρίες είχαν αναλάβει την κατασκευή εγκαταστάσεων επεξεργασίας νερού, μου έλεγε ότι το έβλεπε σαν ευκαιρία για να αποκτήσουμε την τεχνογνωσία που έλειπε. Καταλαβαίνετε τι εννοώ. Αυτό είναι το κλειδί. Έχω ζήσει επίσης στην Ουγκάντα, όπου ζει η κόρη μου. Ωστόσο επέστρεψα εδώ.Εδώ υπάρχει μεγαλύτερη ανάγκη. Για τις περισσότερες γυναίκες η ευθύνη δεν τελειώνει όταν τα παιδιά ενηλικιώνονται. Μπορεί να έχεις έναν γιό 20 χρονών, που είναι σε θέση να δουλέψει αλλά δεν βρίσκει δουλειά. Πρέπει η γυναίκα να φροντίσει και γι’ αυτόν. Αλλά και για τους τριγύρω που χρειάζονται βοήθεια.Εδώ ξέρετε, ισχύει μια διευρυμένη έννοια της οικογένειας (extended family line). Δεν είναι στενός ο όρος οικογένεια, έχεις να φροντίσεις περισσότερους ανθρώπους από τα παιδιά και τους γονείς σου.
Η συζήτηση στράφηκε στη θέση των γυναικών στην οικογένεια.
Στα χαρτιά υπάρχει ισότητα, αλλά αυτό είναι θεωρία, στην πράξη είναι διαφορετικά. Ο καλύτερος καθρέπτης για τη σχέση ανδρών γυναικών είναι αν παρατηρήσεις ένα αγόρι κι ένα κορίτσι της ίδιας ηλικίας: Το αγόρι θα παίζει όλη μέρα στην αλάνα, το κορίτσι δεν μπορεί να κυκλοφορεί έξω. Βρίσκεται στο σπίτι να κάνει τις δουλειές. Αυτή είναι η εικόνα.
Ρωτήσαμε για το δικαίωμα στην έκτρωση.
Η έκτρωση είναι παράνομη, ούτε συζήτηση, η χριστιανική θρησκεία το απαγορεύει ρητά. Επίσης, ενώ η γυναίκα θεωρητικά έχει το δικαίωμα να εγκαταλείψει μια κακοποιητική εστία, στην πραγματικότητα δεν μπορεί να το κάνει γιατί δεν έχει πού να πάει.
Ρωτάμε για την έμφυλη βία και πως αντιμετωπίζει το σωματείο παρόμοια περιστατικά.
Μια γυναίκα θεωρητικά έχει το δικαίωμα να εγκαταλείψει μια κακοποιητική εστία, στην πραγματικότητα όμως δεν μπορεί να το κάνει γιατί δεν έχει πού να πάει.Αν προσφύγει σε εμάς μια γυναίκα που έχει υποστεί ενδοοικογενειακή ή άλλη βία επειδή είναι γυναίκα, δεν μπορούμε να κάνουμε κάποια ενέργεια για λογαριασμό της, μπορούμε όμως –και το κάνουμε- να μεσολαβήσουμε υπέρ της εκεί που έχει προσφύγει» (χρησιμοποίησε τη λέξη lobbying).
Στην ερώτηση για το αν συμβαίνουν γυναικοκτονίες, η Μάργκρετ δεν απέφυγε να απαντήσει.
«Συμβαίνουν… Ξέρετε σ ’αυτή τη χώρα όλοι κατέχουν όπλα4».
Ευχαριστήσαμε την Μάργκρετ και ανανεώσαμε το ραντεβού μας για την επόμενη.
Μέρα δεύτερη: Στην αγορά Κόνυο-Κόνυο
Όταν την επόμενη μέρα φτάνουμε στα γραφεία της Ένωσης Γυναικών η Μάργκαρετ δείχνει έκπληκτη. Ίσως να μην μας περίμενε. Πριν προχωρήσουμε σε οτιδήποτε, πρέπει, όπως για όλα τα πράγματα στην χώρα, να ζητήσουμε άδεια για να επισκεφτούμε την αγορά, και φυσικά συνοδεία.
Ο συνοδός μας έρχεται και ξεκινάμε. Πρώτη στάση το μικρό παντοπωλείο δίπλα στο κτίριο που ανήκει στην Ένωση Γυναικών. Διαθέτει τοπικά προϊόντα, τσουβάλια εγχώριο καλαμποκάλευρο (με αναγραφόμενη χώρα παραγωγής ώστε να ξέρουν οι άνθρωποι ότι αγοράζουν καλό ντόπιο προϊόν, όπως μας λένε), μέλι, απορρυπαντικά, ρύζι, τσάι. Πολλά από αυτά όπως τα σαπούνια Lulu soap παράγονται και συσκευάζονται από ομάδες γυναικών στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων του σωματείου.
Στη συνέχεια με το αυτοκίνητο του σωματείου μετακινούμαστε προς την Κόνυο-Κόνυο. Στον δρόμο προς την αγορά, λίγο μετά την περιορισμένη έκταση που καταλαμβάνουν λίγα πολυτελή ξενοδοχεία, περνάμε από το παλιό κοιμητήριο Χαι-Μαλακάλ, όπου έχουν καταφύγει εκτοπισμένοι από τις διάφορες συγκρούσεις. Ο χώρος έχει καταληφθεί από αυτοσχέδιες καλύβες, όχι σαν αυτές τις καλοφτιαγμένες από άχυρο και κοπριά που βλέπεις στην υπόλοιπη χώρα και αν γνωρίζεις, καταλαβαίνεις από τις μικροδιαφορές τους σε ποια φυλή ανήκουν. Στο παλιό κοιμητήριο τα παραπήγματα είναι καλυμμένα με πλαστικό και άλλα υλικά που απομένουν πιθανότατα από τις συσκευασίες της δυτικής βοήθειας.
Η αγορά Κόνυο-Κόνυο, μια από τις μεγάλες αγορές της Τζούμπα, εκτείνεται κάθετα στον κεντρικό άξονα που διασχίζει τον Νείλο. Μυρωδιά από καμένα σκουπίδια μας συνοδεύει. Πλησιάζοντας προς την γέφυρα του Νείλου σκουπίδια σιγοκαίνε σε κάθε μεριά του δρόμου. Στο βάθος διακρίνονται αυτοσχέδια καταλύματα προς τις παρυφές της πόλης, εκεί όπου πιθανότατα επιστρέφουν όλοι αυτοί που τη μέρα συνωστίζονται στην αγορά.
Είχαμε ξαναπεράσει από τον κεντρικό άξονα A43 αλλά δεν είχαμε τολμήσει να απομακρυνθούμε από αυτόν. Είναι 11 το πρωί και ο δρόμος σφύζει. Μετά βίας βρίσκεις να πατήσεις ανάμεσα στις πραμάτειες στρωμένες στο δρόμο. Καρποί από δέντρα με ευεργετικές ιδιότητες που τα τρώνε όπως τα στραγάλια, μεγάλα δοχεία με χυμούς και νερό, που με κανατάκια γεμίζουν άδεια μπουκάλια και τα (ξανα)πουλάνε, μια από τις πολλές χρήσεις των άδειων μπουκαλιών που μαζεύουν μετά μανίας παντού. Γυναίκες με κουβάδες στο κεφάλι, στην καλύτερη περίπτωση κάτω απ’τις ομπρέλες πουλάνε ένα μπουκαλάκι χυμό μάνγκο 500 λίρες Νότιου Σουδάν (μισό ευρώ). Παίρνουν καθαρισμένο νερό (από μια πρόσφατα εγκατεστημένη μονάδα καθαρισμού νερού -υποθέτουμε από τον Νείλο) και γεμίζουν μπουκαλάκια. Να λοιπόν τι γίνονται τα χρησιμοποιημένα μπουκαλάκια νερού, που μόλις τα πετάξεις γίνονται ανάρπαστα. Δεν πετιέται σχεδόν τίποτα. Η χώρα βρίσκεται στην τρίτη θέση από το τέλος στο περιβαλλοντικό αποτύπωμα.
Η Μάργκρετ επιμένει… «Βλέπετε τα παιδιά»; (Μια παρέα από 4-5 μικρά παιδιά διασχίζουν το δρόμο-τα πιο μεγάλα προσέχουν τα μικρότερα, ορισμένα τα έχουν αγκαλιά). Αν και τόσο μικρά, αφού δεν υπάρχουν σχολεία, οι μητέρες τους αναγκάζονται να τα αφήνουν να τριγυρνάνε μόνα τους για να πάνε οι ίδιες στην αγορά να δουλέψουν. Λιγα τα σχολεία και ακόμα λιγότερα δημόσια. Στα υπόλοιπα πρέπει κανείς να πληρώσει. Ελάχιστο ποσοστό τελικά καταλήγει να έχει πρόσβαση και ακόμα μικρότερο τελειώνει το σχολείο. Οι περισσότεροι, στην καθημερινή πάλη.
Με τον οδηγό να προπορεύεται, αφήνουμε τον κεντρικό δρόμο και μπαίνουμε στην Κόνυο-Κόνυο. Πυκνοί πάγκοι με λαχανικά και φρούτα στο κέντρο και μαγαζιά με ρούχα, οικιακά είδη στα πλάγια. «Βλέπετε;», η Μάργκρετ δείχνει προς τους πάγκους. «Οι άντρες διαθέτουν τα εμπορεύματά τους στα περίπτερα» (από τζην και t-shirts με τον Bob Marley και τον Tupac Shakur, μέχρι αξεσουάρ κινητών και φο μπιζού). Αντίθετα οι γυναίκες στρώνουν ένα πανί κατάχαμα ανάμεσα στα μαγαζιά και πουλάνε λαχανικά και μικροπαρασκευάσματα που φτιάχνουν μόνες τους, όπως σκόνη από αλεσμένες μπάμιες, σκούπες από άχυρο, φρούτα, χυμούς και καρπούς, ό,τι μπορούν να βρουν που να πουλιέται και έρχονται να στήσουν πάγκο εδώ. Δεν έχουν επίσημες άδειες. Σταθερή διαρροή από το ελάχιστο κέρδος η εξαγορά του δικαιώματος να είναι εκεί, που πληρώνουν περίπου μια φορά τη βδομάδα σε κάποιον «φοροεισπράκτορα» από τις αρχές. Η Μάργκρετ επανέρχεται με την ίδια έμφαση: «Αυτές οι γυναίκες ξυπνάνε το πρωί και η έννοια τους είναι να έχουν να μαγειρέψουν κάτι το βράδυ. Η ζωή τους δεν είναι τίποτα άλλο από μια μάχη για επιβίωση»...
Ντομάτες, μπάμιες, χόρτα, πατάτες. Είναι εντυπωσιακό, σε πόσο μικρή συσκευασία διατίθενται προϊόντα όπως πελτές ντομάτας και φυστικοβούτυρο: Σε φακελάκια μεγέθους τσαγιού! Οι μπάμιες, τοποθετημένες στη σειρά μια - μια. Καθώς μια γυναίκα αγοράζει 20 μετρημένες μπάμιες, μια άλλη μας πιάνει την κουβέντα. «Πώς είναι στην χώρα σας; Να έρθω μαζί σας να δουλέψω εκεί; «Της εξηγούμε (τι να εξηγήσουμε δηλαδή;). Δεν είναι όλα εύκολα. Πολλοί θέλουν τους μετανάστες, αλλά τα σύνορα γι’ αυτούς είναι κλειστά. Αυτή είναι η δική μας μάχη. Χαμογελά και συνεχίζει την δουλειά της. Κι εμείς επιστρέφουμε σιγά σιγά στον κεντρικό δρόμο.
Υποσημειώσεις
1. Τρίτροχο μηχανάκι, οικονομική εκδοχή για μεταφορά 2-3 ανθρώπων
2. Η Κεντρική Εκουατόρια είναι ένα από τα 10 κρατίδια (states) στα οποία είναι διοικητικά χωρισμένο το Νότιο Σουδάν και περιλαμβάνει την πρωτεύουσα Ζούμπα.
3. Η οργάνωση Roots που μας έφερε εδώ στεγαζόταν στον ίδιο χώρο, την επισκεφτήκαμε αργότερα την ίδια μέρα.
4. Αυτό δυστυχώς το είχαμε ήδη επιβεβαιώσει, αποτελεί κατάλοιπο των διαδοχικών εμφύλιων πολέμων.
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας