Συνέπεια της βιολογικής εξέλιξης η εμφάνιση του καρκίνου

Δύσκολη, αλλά όχι αδύνατη, φαίνεται η επίτευξη μιας μεγάλης νίκης έναντι του καρκίνου, σύμφωνα με Αμερικανούς, Ιταλούς και Βρετανούς επιστήμονες, οι οποίοι βασίζονται στα στοιχεία που δείχνουν διαρκή αύξηση των ανθρώπων που νοσούν από διάφορες μορφές της ασθένειας.

Στις ΗΠΑ, ο κίνδυνος να παρουσιάσουν κάποια μορφή καρκίνου κάποια στιγμή της ζωής τους είναι 42% για τους άνδρες και 38% για τις γυναίκες, ενώ στη Βρετανία τα ποσοστά είναι ακόμη πιο υψηλά, καθώς στους άνδρες το ποσοστό είναι 54% και στις γυναίκες 48%.

Και τα ποσοστά κινδύνου βαίνουν αυξανόμενα. Στη Βρετανία νόσησαν από καρκίνο 2,5 εκατομμύρια άνθρωποι, ενώ το ποσοστό αύξησης των περιστατικών είναι 3% το χρόνο, ή 400.000 περιστατικά τον χρόνο.

Αυτό που προσπαθούν να βρουν οι επιστήμονες είναι γιατί ο καρκίνος είναι τόσο επίμονος, γιατί γίνεται όλο και πιο συχνός και γιατί όλοι και περισσότεροι άνθρωποι εμφανίζουν κάποια μορφή της πάθησης σε κάποια φάση της ζωής τους.

Η ανθρώπινη εξέλιξη και ο καρκίνος

Όπως εξηγούν οι ειδικοί, η απάντηση συνδέεται με την εξέλιξη των ειδών και γι' αυτό ακριβώς άνθρωποι και ζώα κινδυνεύουν περισσότερο. Επειδή είναι μεγάλοι σε μέγεθος και σύνθετοι.

Βέβαια, αυτές ακριβώς οι πολύπλοκες εξελικτικές διαδικασίες είναι αυτές που μας βοηθούν να τον καταπολεμήσουμε και να βρούμε νέες και πιο αποτελεσματικές θεραπείες.

Όλα ξεκινούν από την κυτταρική διαίρεση, δηλαδή την απολύτως ελεγχόμενη και προγραμματισμένη διαδικασία που κάνει τα κύτταρά μας να πολλαπλασιάζονται και να δημιουργούν τα όντα: από το πρώτο κύτταρο που δημιουργείται από τη σύλληψη του ανθρώπου, στον οργανισμό ενός πλήρως αναπτυγμένου ενήλικου ατόμου.

Και ο καρκίνος σχετίζεται με την κυτταρική διαίρεση, αλλά με τη διαφορά ότι τα καρκινικά κύτταρα «σπάνε» τους κανόνες της ελεγχόμενης αυτής διαδικασίας και κάνουν και τα άλλα κύτταρα να ακολουθήσουν τον «λάθος δρόμο».

Σύμφωνα με τον καθηγητή Αναπτυξιακής Βιολογίας Τίμοθι Γουέιλ, του Πανεπιστημίου του Κέμπριτζ, «είναι σαν να αναπτύσσεται ένας νέος οργανισμός».

«Όσο πιο επιτυχώς και πιο γρήγορα διαιρείται ένα κύτταρο και κερδίζει θρεπτικά συστατικά, τόσο πιθανότερο να είναι καρκινικό, να επιβιώσει και να μεγαλώσει», εξηγεί.

Τα καρκινικά κύτταρα χαρακτηρίζονται από άγρια, ανεξέλεγκτη εξάπλωση και «τα ενήλικα κύτταρα βρίσκονται υπό αυστηρό έλεγχο και ο καρκίνος είναι η απώλεια αυτού του ελέγχου», τονίζει ο Τίμοθι Γουέιλ.

Ωστόσο ο οργανισμός μας, χάριν της εξέλιξης, έχει την ικανότητα να εντοπίζει αυτές τις μεταλλάξεις, τα βιολογικά συστήματα που καταστρέφουν τα μεταλλαγμένα κύτταρα πριν μας προκαλέσουν κακό.

Δέντρα και κλαδιά

Ο κίνδυνος και η μεγαλύτερη πρόκληση για τους επιστήμονες δημιουργείται από έναν πραγματικά ελάχιστο αριθμό «διεφθαρμένων» κυττάρων που δεν μπορούν να διορθωθούν και διαιρούνται με ρυθμούς τόσο ταχείς ώστε σύντομα να δημιουργούνται οι όγκοι. Επίσης, μεταλλάσσονται γρήγορα και εξελίσσονται γενετικά σε κάτι άλλο από αυτό που ήταν στην αρχή.

Σύμφωνα με τον Τσαρλς Σουάντον, του Ινστιτούτου Crick στη Βρετανία, τα καρκικινά κύτταρα και οι όγκοι που δημιουργούν δεν εξελίσσονται με γραμμικό τρόπο, αλλά δημιουργούν «κλαδιά» τα οποία στη συνέχεια γίνονται «δέντρα» και κάθε κύτταρο ενός όγκου μπορεί να διαφέρει από το διπλανό του.

Εξελισσόμενα γίνονται περισσότερο καρκινώδη και πάνω σε αυτό το σημείο είναι που προσπαθούν να βρουν τη λύση οι επιστήμονες. Όπως εξηγεί ο Τσαρλς Σουάντον, «αντιμετωπίζουμε κλάδους εξέλιξης που δημιουργούν ποικιλία και ζωτικότητα και επιτρέπουν στα καρκινικά κύτταρα να επιβιώνουν και να νικούν τη θεραπεία».

Γι' αυτό τόσο ο Σουάντον, που έχει ειδίκευση στον καρκίνο του πνεύμονα, όσο και άλλοι ειδικοί προχωρούν σε μια επαναστατική προσέγγιση για να αντιμετωπίσουν τον καρκίνο.

Πρόκειται για μια στοχευμένη θεραπεία, η οποία στοχεύει να φτάσει μέσα στον καρκινικό όγκο, στο σημείο όπου ξεκινούν οι μεταλλάξεις. Στη θεωρία αυτό θα κατέστρεφε κάθε καρκινικό κύτταρο μέσα στον όγκο.

Αυτό επιτυγχάνεται ήδη σε κάποιες περιπτώσεις καρκίνου του πνεύμονα και μελανώματος. Ωστόσο, δεν λειτουργεί πάντα, καθώς ακόμη και σε αυτές τις στοχευμένες θεραπείες με τον καιρό αναπτύσσεται αντίσταση από τα καρκινικά κύτταρα μέσω των μεταλλάξεών τους.

Κάποιο κλάδοι του καρκινικού δέντρου εξελίσσονται και γίνονται πιο ανθεκτικοί.

Οι μεταλλάξεις

Αυτό που προσπαθούν να κάνουν τώρα οι επιστήμονες είναι να χτυπήσουν ταυτόχρονα δύο ή περισσότερες μεταλλάξεις μαζί. Όπως εκτιμούν, αν κατορθώσουν να σταματήσουν ταυτόχρονα τρεις μεταλλάξεις, θα έχουν κερδίσει μια μεγάλη μάχη, «θα έχουμε πελεκήσει τον κορμό του καρκινικού δέντρου» και κάθε κύτταρό του, λένε.

Ωστόσο αυτή η μέθοδος θα κοστίζει πολύ, διότι απαιτεί ένα κοκτέιλ φαρμάκων το οποίο θα προσαρμόζεται σε κάθε ασθενή ξεχωριστά.

Ο Αλμπέρτο Μπαρντέλι, ερευνητής ειδικός στον καρκίνο του παχέος εντέρου στο Πανεπιστήμιο του Τορίνου, έχει καταλήξει στα ίδια συμπεράσματα.

«Είχα απογοητευθεί με την αντοχή ορισμένων όγκων» λέει, πριν προχωρήσει στη νέα θεραπεία που αναπτύσσει «πειράζοντας» τα καρκινικά κύτταρα που αντιστέκονται, τα οποία ονομάζει «κλώνους».

Κάποια από αυτά αντιδρούν θετικά και σταματούν τις μεταλλάξεις, ενώ άλλα συνεχίζουν. Η θεραπεία συνεχίζεται στοχεύοντας στους ενεργούς «κλώνους» και επί της ουσίας βάζει τα καρκινικά κύτταρα να «πολεμούν» μεταξύ τους.

«Χρησιμοποιούμε κλώνους που πολεμούν άλλους κλώνους και περιμένουμε να δούμε ποιος θα νικήσει. Βάζουμε τον όγκο να πολεμά τον εαυτό του», εξηγεί ο Μπαρντέλι.

Αυτό που θέλουν να πετύχουν είναι «τα κύτταρα που δεν επηρεάζονται από τη θεραπεία να επιτεθούν στα άλλα».

Τι φταίει όμως;

Οι κλινικές μελέτες θα ξεκινήσουν μέσα στη χρονιά. Ωστόσο, παρά το γεγονός ότι οι θεραπείες που βασίζονται στην εξελικτική διαδικασία υπόσχονται πολλά, ακόμη δεν έχουμε κατανοήσει τι είναι αυτό που πυροδοτεί την εμφάνιση του καρκίνου, την αρχική μετάλλαξη

Έρευνες του 2013 δείχνουν ότι οι ειδικοί έχουν πετύχει να καταγράψουν τη γενετική σύσταση 30 κοινών μεταλλάξεων καρκίνου. Αυτές δείχνουν μικρές χημικές αλλαγές στο DNA μορφών καρκίνου του πνεύμονα, του δέρματος και των ωοθηκών.

Σύμφωνα με τον Άντριου Μιάνκιν, του Πανεπιστημίου της Γλασκόβης, που μετείχε στις έρευνες, κατόρθωσαν να παρατηρήσουν ένα «τραύμα» στο DNA που «είχε να πει μια μικρή ιστορία».

Στο μελάνωμα ήταν η υπερβολική έκθεση στον ήλιο, στον πνεύμονα το κάπνισμα, λέει ο Μπιάνκιν και τονίζει: «Είδαμε επίσης μια γενετικά κληρονομημένη αδυναμία να διορθώσουμε το DNA».

Επίσης, υπάρχουν και μη εξηγήσιμοι καρκίνοι, των οποίων η ομάδα του Μπιάνκιν αναζητεί τα αίτια.

Η πρόληψη

Και εδώ έρχεται η προσπάθεια για την πρόληψη, μερικές φορές πιο σημαντική απ΄τη θεραπεία.

Οι παράγοντες κινδύνου είναι γνωστοί: κάπνισμα, υπερβολική ηλιοθεραπεία κ.λπ.

Όπως εξηγεί ο Ότι Μπράουλι, επικεφαλής της Αμερικανικής Αντικαρκινικής Εταιρίας, «αν αφαιρέσεις το αίτιο, περιορίζεις την εμφάνιση του καρκίνου»

Στις ΗΠΑ τις τελευταίες δύο δεκαετίες οι θάνατοι από καρκίνο μειώθηκαν κατά 25%, και αυτό χάρη στην πρόληψη, λέει ο Μπράουλι. Ωστόσο, οι διαγνώσεις αυξάνονται. Ίσως γιατί υπάρχουν καλύτερες διαγνωστικές μέθοδοι, ιδίως σε περιστατικά καρκίνου του προστάτη.

Το προσδόκιμο ζωής

Αλλά και η αύξηση του προσδόκιμου ζωής έχει συμβάλει στην αύξηση των περιστατικών.

«Όσο περισσότερο ζεις, τόσο πιθανότερο να εμφανίσεις καρκίνο», λέει ο Μπράουλι, «πρέπει να το πάρουμε απόφαση».

Και εξηγεί ότι αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι το DNA δεν είναι προγραμματισμένο να διατηρείται ίδιο σε ολόκληρη τη ζωή μας. Κάθε ένας που ζει περισσότερο από 40 χρόνια είναι πιθανό να εμφανίσει μια μετάλλαξη που μπορεί να γίνει καρκίνος.

Το καθησυχαστικό είναι ότι ο οργανισμός μας αναπτύσσει και άμυνες, οι οποίες σταματούν την ανάπτυξη όγκων.

Και τελικά, όπως τονίζει ο Μπαρντέλι, «ελπίδα υπάρχει».

«Ακόμη και αν μερικές φορές αποτυγχάνουμε, είναι γιατί δεν έχουμε αναγνωρίσει ακριβώς το πρόβλημα. Και γι' αυτό δεν φταίει κανείς. Έτσι λειτουργεί η επιστήμη».

Πηγή: BBC