Η μουσική έφεση και δημιουργικότητα του Μπετόβεν δεν ήταν θέμα… γονιδίων

Πρόσφατα δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό «Current Biology» μια πολύ ενδιαφέρουσα εργαστηριακή έρευνα του γονιδιώματος του Μπετόβεν, που αποκαλύπτει τη μικρή φυσική προδιάθεση του μεγάλου συνθέτη στο να κρατά τον μουσικό ρυθμό. Αναλύοντας τo DNA που υπάρχει στους πυρήνες των κυττάρων του Λούντβιχ βαν Μπετόβεν, οι ερευνητές υπολόγισαν το λεγόμενο «πολυγονιδιακό σκορ» για τη μουσικότητα, και έτσι διαπίστωσαν ότι η χαμηλή τιμή του σκορ δεν δικαιολογεί τις μοναδικές μουσικές ικανότητες του συνθέτη!

Γεγονός που δείχνει σαφώς ότι ακόμη και τα λεπτομερή γονιδιακά τεστ δεν μπορούν να μας αποκαλύψουν αν ένα άτομο έχει εκ γενετής προδιάθεση για σπάνιες καλλιτεχνικές ικανότητες στη μουσική. Η συγκεκριμένη έρευνα πραγματοποιήθηκε ως συνεργασία μιας διεθνούς ομάδας ερευνητών, οι οποίοι συνεργάστηκαν υπό τον γενικό συντονισμό του κορυφαίου γερμανικού Ινστιτούτου Max Planck για την έρευνα της εμπειρικής αισθητικής (MPIEA) στη Φρανκφούρτη και του εξίσου γνωστού Ινστιτούτου Max Planck για την ψυχογλωσσολογία (MPI-Pl) που βρίσκεται στις Κάτω Χώρες, στην ολλανδική πόλη Ναϊμέχεν.

Οι ερευνητές αυτοί είχαν εξαγάγει το κυτταρικό DNA του μεγάλου μουσουργού από μερικές τούφες μαλλιών του, στο πλαίσιο μιας προγενέστερης έρευνας για τη φυσική κατάσταση υγείας του Μπετόβεν, έρευνα που δημοσιεύτηκε το 2023. Παρουσιάζοντας τα αποτελέσματα της πιο πρόσφατης έρευνας, η Laura Wesseldijk, διευθύντρια του γερμανικού Ινστιτούτου MPIEA, διευκρίνισε ότι: «Αυτό που κάναμε ήταν να υπολογίσουμε τη λεγόμενη «πολυγονιδιακή βαθμολογία», δηλαδή έναν δείκτη της γενετικής προδιάθεσης ενός ατόμου στο να εκδηλώνει κάποια σωματικά και συμπεριφορικά χαρακτηριστικά, και στη συγκεκριμένη περίπτωση την ικανότητα ρυθμικού συντονισμού που είναι στενότατα συνδεδεμένη με τη μουσική ικανότητα.

Πάντως, πριν εκτελέσουμε αυτές τις εργαστηριακές αναλύσεις, δεν είχαμε καμία προσδοκία σχετικά με τη βαθμολογία που θα πετύχαινε ο Μπετόβεν στο σχετικό γενετικό τεστ. Αντίθετα, ο στόχος μας ήταν να χρησιμοποιήσουμε αυτά τα δεδομένα ως παράδειγμα για τις προκλήσεις που συνεπάγονται οι γενετικές αναλύσεις του γονιδιώματος ενός ατόμου που έζησε πριν από 200 χρόνια».

Ετσι, εντελώς απρόσμενα, τα αποτελέσματα των αναλύσεων έδειξαν ότι το γενετικό υλικό του Μπετόβεν, ενός από τους διασημότερους μουσικούς όλων των εποχών, δεν εμφανίζει, τουλάχιστον στη σχετική «πολυγονιδιακή βαθμολογία», κάποια ιδιαίτερη ή ανώτερη βαθμολογία για τη γενετική «μουσική προδιάθεση», από αυτά που πετυχαίνουν στα ίδια τεστ οι συνήθεις άνθρωποι που ζουν σήμερα.

«Προφανώς, θα ήταν εντελώς λάθος να συμπεράνει κανείς από τη χαμηλή πολυγονιδιακή βαθμολογία του Μπετόβεν ότι οι μουσικές του ικανότητες δεν ήταν εξαιρετικές. Πιστεύουμε, αντίθετα, ότι η μεγάλη διαφορά ανάμεσα στην πρόβλεψη των γενετικών προδιαθέσεων και την πραγματική μουσική ιδιοφυΐα του Μπετόβεν μάς προσφέρει ένα πολύτιμο μάθημα. Δείχνει σαφώς ότι θα πρέπει, για παράδειγμα, να είμαστε πολύ σκεπτικιστές απέναντι σε όσους ισχυρίζονται πως μπορούν, καταφεύγοντας σε γενετικά τεστ, να καθορίσουν με τρόπο αξιόπιστο αν ένα παιδί διαθέτει ή όχι έφεση στη μουσική ή ταλέντο σε κάποιο άλλο πεδίο», όπως τονίζει ο Simon Fisher, υπεύθυνος ερευνών του ολλανδικού Ινστιτούτου MPI-Pl.

Η συγκεκριμένη έρευνα αναδεικνύει, λοιπόν, πόσο παραπλανητικά μπορεί να είναι τα σχετικά γενετικά τεστ, όταν δεν εφαρμόζονται στατιστικά σε έναν πληθυσμό αλλά σε μεμονωμένα άτομα και ειδικότερα σε παιδιά, οι ικανότητες των οποίων διαμορφώνονται από τις περίπλοκες και πολυπαραγοντικές αλληλεπιδράσεις με το περιβάλλον τους.

Το μουσικό ταλέντο είναι έμφυτο ή επίκτητο;

Τελικά, τι είναι το «μουσικό ταλέντο»; Ετυμολογικά, ως ταλέντο ορίζεται ένα φυσικό χάρισμα, δηλαδή η έμφυτη ικανότητα και η δεξιότητα που εμφανίζουν ορισμένα άτομα σε ένα πνευματικό ή καλλιτεχνικό πεδίο, από τα πρώτα στάδια της ενασχόλησής τους με αυτό. Μια τόσο ασαφής περιγραφή γεννά, ωστόσο, πολλές και εύλογες απορίες: Είναι, άραγε, το ταλέντο απαραίτητη προϋπόθεση για την ενασχόληση με επιτυχία με τις τέχνες και τις επιστήμες; Και αρκεί μόνο το ταλέντο; Πώς αναγνωρίζεται ένα ταλέντο και πώς καλλιεργείται; Είναι έμφυτο ή επίκτητο και πώς εξασκείται;

Πάντως, για να μετατραπεί η όποια έμφυτη προδιάθεση σε μια αξιοθαύμαστη επιδεξιότητα, απαιτούνται απαραίτητα χρόνος και κόπος. Κι αυτό είναι ένας καθολικός και απαράβατος κανόνας για τη ζωή όλων των ανθρώπινων «ταλέντων». Εν τούτοις, μέχρι πρότινος, πολλοί ειδήμονες πίστευαν ακράδαντα στην κληρονομικότητα του καλλιτεχνικού ταλέντου, μάλιστα κάποιοι γενετιστές υποστήριζαν ότι τα γονίδια παίζουν πολύ πιο αποφασιστικό ρόλο από τους περιβαλλοντικούς-πολιτισμικούς παράγοντες.

Αλλά, όπως έδειξε και η πρόσφατη έρευνα του γονιδιώματος του Μπετόβεν, μάταια αναζητά κανείς γονιδιακά ή, εναλλακτικά, υπερφυσικά θαύματα. Εξάλλου, ακόμη και ο Μότσαρτ, που δικαίως αποκαλείται «παιδί-θαύμα», δεν ξύπνησε κάποια μέρα στα 6 του χρόνια, κάθισε στο πιάνο και συνέθεσε το πρώτο συμφωνικό του έργο, έτσι από το πουθενά! Είχε πράγματι αστείρευτη μουσική δημιουργικότητα και φαντασία, διέθετε όντως ένα «καταπληκτικό αυτί», άψογο μέτρημα, σπάνιες τεχνικές δεξιότητες τόσο στο πιάνο όσο και στο βιολί και απίστευτες ικανότητες μουσικής μνήμης.

Επίσης, συνήθως παραβλέπεται ότι ο Μότσαρτ είχε την πολύ μεγάλη τύχη να γεννηθεί και να μεγαλώσει σε μια οικογένεια μουσικών, σε ένα σπίτι γεμάτο από μουσικά όργανα και εκλεκτά ακούσματα, με έναν πατέρα εξαίρετο δάσκαλο, σε έναν τόπο και σε μια εποχή όπου η κλασική μουσική τέχνη γνώρισε την υψηλότερη ακμή της, και από βρέφος είχε τη σπάνια δυνατότητα να ταξιδέψει σε πολλούς χώρους υψηλής μουσικής καλλιέργειας.