Το «ορφανό» της Σταδίου

Είναι γνωστό ως παλιό Εθνικό Τυπογραφείο, παρόλο που διατήρησε μόνο για 70 χρόνια αυτή τη χρήση, ενώ στη συνέχεια και για πολλές δεκαετίες στέγασε το Πρωτοδικείο της πρωτεύουσας. Από τα μέσα της δεκαετίας του 1990, οπότε έγινε η τελευταία ανακαίνισή του, παραμένει «ορφανό» και ρημάζει από την εγκατάλειψη. Το ίδιο ισχύει και για την πλατεία Δικαιοσύνης που διαμορφώθηκε την ίδια εποχή, αλλά για άγνωστους λόγους παραμένει... αβάδιστη για τους πολίτες. Η αχτίδα για την αναζωογόνηση του δημόσιου ακινήτου, που καλύπτει ολόκληρο το οικοδομικό τετράγωνο μεταξύ των οδών Σταδίου, Αρσάκη, Πανεπιστημίου και Σανταρόζα, φαίνεται να σβήνει μαζί με τα σχέδια του πολυδιαφημισμένου προγράμματος Re-think Athens, που τον περασμένο μήνα μπήκε στον... πάγο με εντολή Βρυξελλών.

Η δημιουργία Εθνικού Τυπογραφείου και Λιθογραφείου ήταν από τις πρώτες φροντίδες του κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια. Λειτούργησε το 1825 στο Ναύπλιο και ακολούθησε τη «μετακόμιση» της πρωτεύουσας στην Αίγινα, για να χωροθετηθεί το 1833 στην Αθήνα με διάταγμα του Οθωνα, με το οποίο ιδρύθηκε και η «Εφημερίς της Κυβερνήσεως».

Τα πολεοδομικά σχέδια των Κλεάνθη-Σάουμπερτ του 1833, όπως και τα διορθωτικά του Κλέντσε που ακολούθησαν έναν χρόνο αργότερα, τοποθετούσαν το βασιλικό -έως το 1863- Τυπογραφείο σε ένα... χωράφι, έξω από τα μισοκατεστραμμένα τείχη του Χασεκή και επί της μετέπειτα οδού Σταδίου. Τότε ήταν ένα βαθύ ρέμα που υποδεχόταν τα νερά της βροχής από τη νότια πλευρά του Λυκαβηττού και διέθετε ένα πέτρινο γεφυράκι στο ύψος της σημερινής πλατείας Κλαυθμώνος για τη σύνδεση της πόλης με την τότε εκτός σχεδίου περιοχή.

Ο μελλοντικός δρόμος, με βάση τα σχέδια και των τριών πολεοδόμων, θα ονομαζόταν Σταδίου γιατί προβλεπόταν να επεκτείνεται ώς το Παναθηναϊκό Στάδιο, ενώ μαζί με την Ερμού και την Πειραιώς θα διαμόρφωναν ένα τρίγωνο που θα περιέκλειε όλη την παλιά πόλη. Οι προβλέψεις τους όμως «σκόνταψαν» στους μεγαλόσχημους Ελληνες της Διασποράς που ετοιμάζονταν να εγκατασταθούν στην Αθήνα και είχαν σπεύσει να αγοράσουν εγκαίρως και σε εξευτελιστικές τιμές ακίνητα γύρω από την πλατεία Συντάγματος, όταν ακόμη οι κοινοί θνητοί γνώριζαν ότι το διοικητικό κέντρο της νέας πρωτεύουσας και τα ανάκτορα θα κατασκευάζονταν στην Ομόνοια. Ετσι η Σταδίου έμεινε «τυφλή» και στράφηκε προς τα δυτικά, δημιουργώντας έναν άλλο άξονα με τη Φιλελλήνων. Κατά καιρούς διατυπώθηκαν προτάσεις να ονομαστεί οδός Φειδίου ή και Ακακιών, λόγω των ομώνυμων δενδροστοιχιών που υπήρχαν ώς τα τέλη της δεκαετίας του 1960. Μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο «βαφτίστηκε» οδός Τσόρτσιλ, αλλά η νέα ονομασία δεν μακροημέρευσε.

Ως το 1880 η Σταδίου διέθετε πολλά άχτιστα οικόπεδα, αλλά από τα τέλη του 19ου αιώνα αναδείχθηκε σε βασικό δρόμο της πρωτεύουσας. Συνδέθηκε με το κτίριο της πρώτης Βουλής, ενώ στις δύο πλευρές της λειτούργησαν μεγάλα εμπορικά καταστήματα. Εθεωρείτο η μεγάλη αντίπαλος της Ερμού, ήταν όμως εκτός συναγωνισμού στους τομείς των κινηματογράφων και των βιβλιοπωλείων. Ηταν επίσης η πρώτη οδός που στολίστηκε με λαμπάκια για τις ημέρες των γιορτών των Χριστουγέννων, ενώ στη διασταύρωση με την Αιόλου λειτούργησε το 1913 το πρώτο περίπτερο. Λίγο πριν από τον πόλεμο του 1940, στη διασταύρωση με την Πεσμαζόγλου τοποθετήθηκε ο πρώτος φωτεινός σηματοδότης, ο περίφημος «Γρηγόρης» και «Σταμάτης».

Οι απαλλοτριώσεις των χωραφιών για τις ανάγκες του Εθνικού Τυπογραφείου έγιναν σε σύντομο χρονικό διάστημα και στα μέσα του 1834 ξεκίνησε η κατασκευή του κτιρίου, που ολοκληρώθηκε σε λιγότερα από δύο χρόνια. Τα σχέδια εκπονήθηκαν από τον Βαυαρό αρχιτέκτονα της βασιλικής οικογένειας Γιόζεφ Χόφερ. Ακολουθούσε τους όρους δόμησης και το λιτό στιλ της πρώτης περιόδου της αθηναϊκής αρχιτεκτονικής. Στην ουσία ήταν μονώροφο με διάταξη των ισόγειων χώρων σε σχήμα «Π» και μόνο στο κέντρο της πρόσοψης επί της οδού Σταδίου διέθετε άλλον έναν όροφο, πολύ μικρότερης επιφάνειας. Η ξύλινη σκεπή, που κάλυπτε το σύνολο του κτιρίου, καταστράφηκε στη μεγάλη πυρκαγιά του 1854. Οι επισκευές συνοδεύτηκαν από πολλές προσθήκες στους ελεύθερους χώρους του οικοδομικού τετραγώνου που ήταν αναγκαίες για να καλυφθούν οι αυξανόμενες απαιτήσεις του Εθνικού Τυπογραφείου, το οποίο το 1906 μεταφέρθηκε στο συγκρότημα της οδού Καποδιστρίου.

Το κτίριο έμεινε για αρκετά χρόνια αναξιοποίητο και το 1931 ανατέθηκαν στον αρχιτέκτονα του Δημοσίου Φοίβο Ζούκη τα σχέδια για τη στέγαση του Πρωτοδικείου Αθηνών. Τη δική του υπογραφή φέρει ο δεύτερος όροφος, που προστέθηκε και ενσωμάτωσε τον βασικό πυρήνα του αρχικού κτιρίου, δημιουργώντας εντελώς νέα πρόσοψη ακολουθώντας τη «σχολή» του εκλεκτικισμού. Πρόσθεσε τη νεοκλασικού ρυθμού κεντρική είσοδο και τη διακόσμηση με ρόδακες με κομμάτια ζωφόρου ανάμεσα στους δύο ορόφους. Στους εξωτερικούς τοίχους κυριαρχεί το πορφυρό χρώμα που συνδύασε με ζώνες βαμμένες με ώχρα.

Το συγκρότημα γνώρισε πολλές προσθήκες και στέγασε το Πρωτοδικείο ώς το 1984, οπότε μεταφέρθηκε στον χώρο της παλιάς Σχολής Ευελπίδων, μεταξύ της Κυψέλης και του Γκύζη. Δέκα χρόνια αργότερα το κτίριο ανακαινίστηκε, με σχέδια που εκπονήθηκαν από το αρχιτεκτονικό δίδυμο Κατερίνα Κορρέ και Κατερίνα Μόμτσιου-Τοκατλίδη. Τηρήθηκαν οι βασικές επιλογές του Ζούκη και κατεδαφίστηκαν οι μεταγενέστερες προσθήκες για να δημιουργηθεί η πλατεία Δικαιοσύνης.

Από τότε το ιστορικό κτίριο, καθώς και η πλατεία παραμένουν στα... αζήτητα. Το 2012 η δημοτική αρχή της Αθήνας υπέβαλε μελέτη για την ανάπλαση της πλατείας, που εγκρίθηκε με πολλές ενστάσεις από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο. Μεταξύ άλλων ζήτησε να μην κατασκευαστεί σιντριβάνι και να αντικατασταθούν οι προβλεπόμενοι αμερικανικοί φοίνικες από φυτά και δέντρα της αττικής χλωρίδας. Για το κτίριο υπάρχουν σκέψεις να διατεθεί για τις ανάγκες του Συμβουλίου της Επικρατείας, που στεγάζεται στο γειτονικό Αρσάκειο.

1 Αντιθέσεις

Το Βασιλικό Τυπογραφείο, όπως και το πρώτο Νομισματοκοπείο, που βρισκόταν στην πλατεία Κλαυθμώνος, περιλαμβάνονται στις ευνοημένες δημόσιες υπηρεσίες, που απέκτησαν από την αρχή κατάλληλα κτίρια, για ευνόητους λόγους. Αλλοι φορείς στεγάστηκαν σε εκκλησίες! Το Κακουργιοδικείο στην Αγία Ελεούσα και το Πρωτοδικείο στην Παναγιά τη Βλασταρού.

2 Η φωτιά «μύριζε» εμπρησμό

Πολλά ερωτήματα υπάρχουν για την πυρκαγιά του 1854 που κατέστρεψε το Εθνικό Τυπογραφείο. Εκδηλώθηκε τη νύχτα της 25ης προς 26η Αυγούστου, όταν έλειπε εκτός Αθηνών ο διευθυντής της υπηρεσίας, ο οποίος διέμενε με την οικογένειά του στον πάνω όροφο του κτιρίου. Εφημερίδες της εποχής θεώρησαν ότι ήταν εμπρησμός για να καταστραφούν ενοχοποιητικά στοιχεία.

3 Δύο μέτρα στενότερη

Η Σταδίου, όπως αναφέρει ο πολεοδόμος Ι. Τραυλός, με ειδικό διάταγμα του 1834, είδε να περιορίζεται το πλάτος της από τα 22 στα 20 μέτρα. Διατηρήθηκαν όμως τα φαρδιά πεζοδρόμια.