Περιμένει το θαύμα για να αναστηθεί

Περιλαμβάνεται, μαζί με την Κυψέλη και το Παγκράτι, στις πιο πυκνοδομημένες περιοχές της πρωτεύουσας.

Ο λόγος για τους Αμπελόκηπους, τον αρχαίο δήμο της Αγκυλής, ο οποίος ώς τα τέλη του 19ου αιώνα ήταν γεμάτος αμπέλια και κήπους, στοιχεία που οδήγησαν στο πασίγνωστο τοπωνύμιο της περιοχής.

Είναι η κυρίαρχη αντίληψη για την ονοματοδοσία της, καθώς ορισμένοι ιστορικοί θεωρούν ότι αποτελεί παράφραση του «Αγγελόκηπου» και προέρχεται από το μεγάλο κτήμα που είχε ο Αγγελος Βενιζέλος, γόνος μεγάλης οικογένειας της μεσαιωνικής Αθήνας, όπως καταγράφει ο δημοσιογράφος Γιάννης Καιροφύλας στο βιβλίο του «Τοπωνύμια».

Οι άφθονες καλλιέργειες εξασφάλιζαν την άρδευσή τους, ακόμη και στις συχνές περιόδους ξηρασίας της Αττικής, από το Αδριάνειο Υδραγωγείο που θάφτηκε κάτω από την οδό Πανόρμου, το μεγάλο έργο της ρωμαϊκής εποχής.

Με την ανάπτυξη της πρωτεύουσας προσέλκυσε το ενδιαφέρον οικονομικών και πολιτικών παραγόντων που έφτιαξαν τα εξοχικά τους στην περιοχή.

Οι Αμπελόκηποι εντάχθηκαν στο σχέδιο μόλις το 1926 και αναπτύχθηκαν ραγδαία λόγω της εγκατάστασης προσφύγων από τη Μικρά Ασία.

Το πιο προνομιακό σημείο της συνοικίας βρίσκεται στη συμβολή των λεωφόρων Κηφισίας και Αλεξάνδρας.

Εφερε την ονομασία «περιοχή Θων», καθώς την είχε επιλέξει ο Νικόλαος Θων (1850-1906) για να κατασκευάσει την εξοχική του κατοικία.

Παρά το ξενικό του επίθετο, ήταν Ελληνας και ο πατέρας του υπήρξε υπασπιστής του Οθωνα, ενώ ο ίδιος είχε οριστεί επιμελητής της βασιλικής περιουσίας του Γεωργίου Α'. Φαίνεται ότι είχε ιδιαίτερη αδυναμία στις επενδύσεις σε γη, καθώς στην ιδιοκτησία του, μεταξύ άλλων, ανήκε το οικόπεδο στην οδό Αγίου Κωνσταντίνου όπου το 1891 χτίστηκε το Εθνικό Θέατρο.

Παρά τις αντιρρήσεις που είχαν διατυπωθεί από την αρχή για την υποβαθμισμένη τοποθεσία, ο Γεώργιος επέλεξε το ακίνητο του διαχειριστή της περιουσίας του, ο οποίος επιπλέον εκείνη την εποχή κατά... σύμπτωση ήταν διευθυντής του τότε Βασιλικού Θεάτρου!

Στην ακίνητη περιουσία τού Θων ανήκε επίσης το Παλατάκι στο Χαϊδάρι, καθώς και ένα μεγάλο οικόπεδο στη Νεάπολη Εξαρχείων κοντά στην εκκλησία στα Πευκάκια, που δεν είναι τυχαία αφιερωμένη στον Αγιο Νικόλαο.

Η έπαυλη

Η αρχική επιφάνεια του ακινήτου Θων στους Αμπελόκηπους ήταν 8 στρέμματα και έφτανε ώς τις οδούς Αιτωλίας και Θεοφάνους, καλύπτοντας ολόκληρο το οικοδομικό τετράγωνο 40, όπως σημειώνεται στο πολεοδομικό σχέδιο του Δήμου Αθηναίων.

Ο Θων το 1891 ανέθεσε στον πολυπράγμονα Ερνέστο Τσίλερ να σχεδιάσει την εξοχική του κατοικία. Πρόκειται για τον αρχιτέκτονα του Εθνικού Θεάτρου, ενώ και οι άλλες συμπτώσεις (χρονολογία, προεδρία, κ.λπ.) στα δύο κτίρια είναι εντελώς... τυχαίες.

Η έπαυλη Θων ήταν πέτρινη, όπως σημειώνει ο Κ. Παραδείσης στο δίτομο έργο του για τους Αμπελόκηπους.

Ξεχώριζε από τη γωνιακή απόληξη σε σχήμα πύργου, που ήταν της μόδας στα αρχοντικά της εποχής. Το πιο ενδιαφέρον στοιχείο της ήταν ο άψογα διαμορφωμένος κήπος, τον οποίο στόλιζαν αγάλματα από πεντελικό μάρμαρο.

Ηταν έργα σημαντικών καλλιτεχνών της εποχής, από τα οποία ξεχώριζαν «Το παιδί με τον κάβουρα» του Γ. Βρούτου και «Το κορίτσι με το ζαρκάδι» του Γ. Φυτάλη, που είχαν μεταφερθεί στην Εθνική Πινακοθήκη, ενώ αγνοείται η τύχη των προτομών των αγωνιστών του 1821.

Σε σχέδια Τσίλερ κατασκευάστηκε στον περίβολο της βίλας ο ναΐσκος του Αγίου Νικολάου Θων, όπως έχει πολιτογραφηθεί, και είναι ο μόνος με κυκλικό σχήμα σε ολόκληρη την Αττική.

Τα πολύχρωμα βιτρό και τον χρυσό σταυρό είχε φέρει ο Θων από τη Ρωσία, ενώ η καμπάνα με τον ιδιαίτερο ήχο είχε κατασκευαστεί στην Ελλάδα.

Είναι το μόνο κτίσμα που διασώθηκε, παρόλο που κάποια εποχή βρέθηκε στην... αυλή ενός πάρκινγκ!

Τα τελευταία χρόνια βρίσκεται στα όρια της κατάρρευσης, καθώς από το 2004 δεν εξασφαλίστηκαν κονδύλια για να υλοποιηθεί η μελέτη αναστήλωσης.

Κατέληξε στην πρασιά

Η εγκατάλειψη του ναΐσκου συνδέεται με την τύχη του υπόλοιπου ακινήτου. Το 1921 οι κληρονόμοι του Θων το πούλησαν στους επιχειρηματίες Πλάτωνα Ανδριτσάκη και Νικόλαο Ηλιόπουλο, που ήταν ξαδέλφια.

Στον πρώτο περιήλθε το πίσω μέρος του κτήματος, ενώ ο δεύτερος απέκτησε την έπαυλη με τον ναΐσκο και αποτέλεσαν την κατοικία του ώς τις αρχές της δεκαετίας του 1930.

Από τότε ξεκινά και η παρακμή του κτιρίου, που στέγασε κατά καιρούς χώρους νοσηλείας και εκπαίδευσης, ενώ πυρπολήθηκε κατά τα Δεκεμβριανά και κατεδαφίστηκε.

Μερικά χρόνια αργότερα, κατά μήκος των δύο λεωφόρων, κατασκευάστηκαν χαμηλά κτίρια στα οποία λειτούργησαν καταστήματα.

Το ένα από τα δύο ανίψια που κληρονόμησαν τον Ηλιόπουλο κατασκεύασε από τη δεκαετία του 1960 την πολυκατοικία που υπάρχει προς την πλευρά της λεωφόρου Κηφισίας.

Ο άλλος, επίσης άκληρος, άφησε το ακίνητο στο Γηροκομείο Αθηνών, στο Νοσοκομείο «Σωτηρία» και στο Ασυλο Ανιάτων.

Το 1979 το δημοτικό συμβούλιο της Αθήνας χαρακτήρισε το γωνιακό τμήμα των περίπου 4 στρεμμάτων χώρο πρασίνου, αλλά δεν προχώρησε σε διαδικασία απαλλοτρίωσης.

Το 1999, με άγνωστες διαδικασίες, περιήλθε στην εταιρεία «Μπάμπης Βωβός», που εκείνη την εποχή πρωτοστατούσε στην κατασκευή πολυώροφων γυάλινων κτιρίων σε κεντρικές λεωφόρους της πρωτεύουσας.

Μετά τον... χαρτοπόλεμο ανακοινώσεων ανάμεσα στο υπουργείο Περιβάλλοντος και τη δημοτική αρχή, το πάρκο κατέληξε να γίνει η... πρασιά του πολυώροφου κτιρίου που κατασκευάστηκε με άδεια που ακυρώθηκε από το Συμβούλιο της Επικρατείας, αλλά τακτοποιήθηκε εκ των υστέρων με αμφισβητούμενες ρυθμίσεις.

1. Το πάρκο

Το μοναδικό πάρκο των Αμπελοκήπων βρίσκεται μεταξύ των λεωφόρων Β. Σοφίας και Αλεξάνδρας, γι' αυτό είναι απροσπέλαστο από τους κατοίκους.

Η επίσημη ονομασία του είναι «Ευαγγελικής Σχολής», αλλά οι παλιότεροι περίοικοι το αποκαλούν «πάρκο της μίας νυκτός».

Τον χώρο διεκδικούσε η Εκκλησία, που ζητούσε αποζημίωση για να το παραχωρήσει στον δήμο.

Τη νύχτα της 2ας Δεκεμβρίου 1939 συνεργεία του δήμου, κατ' εντολήν του τότε δημάρχου Κ. Κοτζιά, κατεδάφισαν τα εγκαταλειμμένα προσφυγικά παραπήγματα, μπάζωσαν το ρέμα και ώς τα ξημερώματα είχαν τελειώσει τη δενδροφύτευση του πάρκου.

2. Η βίλα «Μαργαρίτα»

Ενα από τα σημαντικότερα δείγματα της αρχιτεκτονικής των αστικών επαύλεων στις αρχές του 20ού αιώνα ήταν η βίλα στη συμβολή των λεωφόρων Β. Σοφίας και Μεσογείων, που ανήκε σε Αρμένιο επιχειρηματία.

Στη συνέχεια περιήλθε στον ιδιοκτήτη του ξενοδοχείου «Μεγάλη Βρεταννία» και πήρε το όνομα της κόρης του, Μαργαρίτας.

Η βίλα «Μαργαρίτα» κατεδαφίστηκε το 1970 και στη θέση της βρίσκεται το κτίριο υποκαταστήματος τράπεζας.

3. Εργο της χούντας

Η λεωφόρος ήταν Κηφισιάς ώς το 1970, αλλά η χούντα αποφάσισε τον παρατονισμό της και έγινε «Κηφισίας» γιατί οι «εγκέφαλοί» της θεώρησαν ότι ήταν πιο... αρχαιοπρεπές!