Ξενώνας Στ. Στούρνα: Το εξοχικό των αρχιτεκτόνων

Είναι ένα από τα αναπάντεχα «ταξίδια» που μερικές φορές προσφέρει η δημοσιογραφία. Αφορμή στάθηκε μια ανακοίνωση της νέας διοίκησης του πανελλήνιου συλλόγου αρχιτεκτόνων (ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ) για μια διήμερη συνάντηση στον ξενώνα με θέμα τη φυσική δόμηση.

Τη διαφορά έκανε η φωτογραφία του αρχοντικού με φόντο το ήρεμο γαλάζιο του Παγασητικού.

Ηταν το «κλικ» για ένα μικρό ψάξιμο που μας οδήγησε σε έναν υπέροχο άνθρωπο και μαχητή της δημοσιογραφίας, τον Κώστα Στούρνα, που θέλησε να ξεγελάσει τον πόνο του από τον πρόωρο χαμό του μονάκριβου παιδιού του, Στάμου, προχωρώντας σε μια δωρεά με πολλούς συμβολισμούς: αγόρασε το αρχοντικό Χατζηαργύρη στο Πήλιο και το χάρισε στον σύλλογο στη μνήμη του γιου του, που ήταν τελειόφοιτος της Αρχιτεκτονικής Σχολής του Πολυτεχνείου, για να λειτουργήσει ως ξενώνας Στάμου Στούρνα.

Με πυξίδα τα στοιχεία που συγκεντρώσαμε από εφημερίδες της Θεσσαλίας, κυρίως τον ιστορικό «Ταχυδρόμο», ανακαλύψαμε τον Κώστα Στούρνα. Γιος καραβοκύρη, γεννήθηκε στη Ζαγορά Πηλίου το 1900, σε μια εποχή που η Μαγνησία βρισκόταν στην πρωτοπορία της προοδευτικής σκέψης. Από παιδί έζησε τις περιπέτειες της θάλασσας δουλεύοντας στη σκούνα του πατέρα του.

Στράφηκε στη νομική αλλά, όπως του άρεσε να λέει ο ίδιος, στην ουσία «σπούδασε στο σχολείο της ζωής».

Στα 28 του χρόνια είναι ήδη αρχισυντάκτης στην «Πρόοδο», τη δημοκρατική εφημερίδα του Βόλου.

Στη συνέχεια εγκαταστάθηκε στην Αθήνα και εργάστηκε σε πολλά έντυπα, υπογράφοντας ρεπορτάζ, όπως αυτό για το Νοσοκομείο «Σωτηρία», που άφησαν εποχή για τις αποκαλύψεις και τη ζωντάνια τους.

«Επέζησα από τον δημοσιογραφικόν μισθόν και μόνον με μικρόν διάλειμμα ανεργίας, όταν απελύθην από την "Ακρόπολιν", κατόπιν απεργίας την οποία οργάνωσεν η Ενωσις Συντακτών», όπως έγραψε για την κρυστάλλινη διαδρομή του στην προσωπική ζωή και τη δουλειά του.

Διακρίθηκε επίσης στη λογοτεχνία και άφησε πολλά βιβλία, με πεζά και ποιήματα.

Πολέμησε στο μέτωπο της Μικράς Ασίας, όπου έζησε τη βαρβαρότητα του πολέμου και επιστρέφοντας στη γενέτειρά του το 1924 προσχώρησε οριστικά στο εργατικό κίνημα.

Στην Κατοχή η αυτονόητη θέση του ήταν στις γραμμές της Εθνικής Αντίστασης και γι' αυτή τη δράση του, με εντολή των Ιταλών, φυλακίστηκε στο στρατόπεδο της Λάρισας, όπου γνώρισε φωτισμένα μυαλά, όπως ο Δημήτρης Γληνός, ο Νίκος Καρβούνης και η Μαρία Ιορδανίδου.

Η απώλεια

Το μεγάλο χτύπημα, γι' αυτόν και τη γυναίκα του τη Σμαράγδα, ήρθε την άνοιξη του 1962 όταν έχασε τον Σταμούλη του, τον μονάκριβο γιο του.

«Πέθανες και μου πέθανε/ Αγόρι μου η χαρά μου/τάφος το σπίτι μου έγινε/μνημούρι η καρδιά μου», έγραψε και έχοντας μάθει να αγωνίζεται έζησε με τον βουβό πόνο του ώς τον Ιούλη του 1979.

Ο Στάμος Στούρνας, όπως αναφέρει η ειδική έκδοση του 1968 του συλλόγου αρχιτεκτόνων, ήταν ένας χαρισματικός νέος.

Γεννήθηκε τον Ιούλιο του 1940 και από μικρός έδειξε τις ευαίσθητες χορδές της ψυχής του. Μαθητής του Δημοτικού διακρίθηκε στον διαγωνισμό έκθεσης γράφοντας για τη δασκάλα του.

Είχε ιδιαίτερη κλίση στο σχέδιο και στα εννιά του χρόνια επιστράτευσε τη φαντασία του στο εικονογραφημένο παραμύθι του με τίτλο «Ο Πουκ και η συντροφιά του».

Εξαίρετος φοιτητής της Αρχιτεκτονικής Σχολής του Πολυτεχνείου, δεν περιορίστηκε μόνο στα σχέδια, αλλά λίγο πριν πεθάνει παρουσίασε τις προτάσεις του για τη βελτίωση του προγράμματος διδασκαλίας.

«Το ρίχνουμε στο ψευτοκαλλιτεχνιλίκι», παρατηρούσε εύστοχα και εξηγούσε ότι «μερικές φορές φτάνουμε στο σημείο να βλέπουμε τα σχέδια όχι σαν μέσο για την κατασκευή του αρχιτεκτονήματος, αλλά για αυτοσκοπό».

Το αρχοντικό

Η ιστορία του αρχοντικού Ιωάννη Χατζηαργύρη στην Αλλη Μεριά του Πηλίου δεν έχει λιγότερο ενδιαφέρον. Κατασκευάστηκε το 1864 και ανήκει στην τρίτη, τη λεγόμενη ύστερη, περίοδο της πηλιορείτικης αρχιτεκτονικής.

Είναι πιο εξελιγμένη σε σχέση με αυτή της εποχής της Τουρκοκρατίας, οπότε το Πήλιο δέχθηκε τα πρώτα κύματα μαστόρων της πέτρας από την Ηπειρο.

Τα αρχοντικά είναι πιο σύγχρονα και καινοτόμα, εμπλουτισμένα με «ακαδημαϊκά στοιχεία» και επηρεασμένα από αιγυπτιώτικες αρχιτεκτονικές μορφές της εποχής.

Διαθέτουν δύο ή τρεις ορόφους, ενώ χαρακτηρίζονται από τις λιτές γραμμές, τις μαρμάρινες λεπτομέρειες και τις απόλυτα συμμετρικές όψεις.

Περίτεχνες ξύλινες εξώπορτες, μεγάλα και συμμετρικά παράθυρα, σιδερόφρακτα μπαλκόνια, μεγάλες σκάλες και τρίβολα τόξα συμπληρώνουν την κατασκευή, ενώ η κεντρική είσοδος συνδέεται απευθείας με τη μακρόστενη σάλα.

Χαρακτηριστικά δείγματα αυτής της εποχής είναι τα αρχοντικά του Ζούλια, του Κανταρτζή και του Τσοποτού στην Πορταριά, του Ξηραδάκη στην Τσαγκαράδα, του Τζώρτζη στον Αγιο Γεώργιο Νηλείας.

Στην ίδια αρχιτεκτονική ομάδα ανήκει και το αρχοντικό Χατζηαργύρη. «Είναι ένα κτίσμα που πραγματικά γοητεύει τον επισκέπτη του», όπως γράφει το 2012 η μελετητική ομάδα που συγκρότησε ο σύλλογος αρχιτεκτόνων με συντονιστή τον καθηγητή του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Γ. Καρδέδο.

Διατυπώνει προτάσεις για τη συντήρηση του κτιρίου, που έχει κριθεί από το 1988 έργο τέχνης, ενώ το 1996 το καθεστώς προστασίας επεκτάθηκε και στον περιβάλλοντα χώρο που καταλαμβάνει έκταση οκτώ στρεμμάτων.

Τονίζει την ιδιαίτερη αρχιτεκτονική του «ταυτότητα», επισημαίνοντας πως «η όποια γνησιότητα χαρακτηρίζει σήμερα το κτίριο του ξενώνα είναι ένα ατού που πρέπει να διατηρηθεί».

Επιμένει ότι πρέπει να συντηρηθεί «ο διάλογος τόπου και χρόνου», που επιβάλλεται όχι μόνον από υποχρέωση απέναντι στην αρχιτεκτονική παράδοση, αλλά κυρίως για εμβληματικούς λόγους, αφού αποτελεί δωρεά στη μνήμη του πρόωρα χαμένου Στάμου Στούρνα.

1. Ο μύθος

Η Αλλη Μεριά απέχει μόλις 4 χλμ. από τον Βόλο και ανήκει στον «καλλικρατικό» Δήμο Πορταριάς. Χαρακτηρίζεται από έντονη βλάστηση, που οφείλεται κυρίως στα νερά του χείμαρρου του Αναύρου. Σύμφωνα με τη μυθολογία, εδώ έχασε ο Ιάσονας το ένα του σανδάλι και έτσι επαληθεύτηκε ο χρησμός σύμφωνα με τον οποίο ένας μονοσάνδαλος θα έπαιρνε τον θρόνο από τον Πελία.

2. Ο φούρνος

Εκτός από την υπέροχη πλακόστρωτη πλατεία με τον γεροπλάτανο, το χωριό είναι γνωστό για τον ιστορικό φούρνο Βελέτζα, που χτίστηκε το 1897 και έχει χαρακτηριστεί από το 1965 έργο τέχνης. Ο βασικός λόγος είναι ότι το 1910 ο λαϊκός ζωγράφος Θεόφιλος Χατζημιχαήλ φιλοτέχνησε με τον μοναδικό του τρόπο εννέα τοιχογραφίες, από τις οποίες η μία είναι στην πρόσοψη του φούρνου. Απεικονίζονται ο Ερωτόκριτος με την Αρετούσα, αλλά και μορφές της Επανάστασης του 1821, όπως ο Μάρκος Μπότσαρης.

3. Ο δήμαρχος-αγωνιστής

Ο αρχικός ιδιοκτήτης του αρχοντικού ήταν ο γιατρός Ιωάννης Χατζηαργύρης (1831-1908). Γεννήθηκε στην Πορταριά και διακρίθηκε για τους αγώνες του κατά των Τούρκων, αλλά και τις φιλανθρωπίες προς τους πάσχοντες. Διετέλεσε δήμαρχος Βόλου και απεδείχθη «άριστος των οικονομικών του δήμου διαχειριστής, αυστηρότερος του δέοντος φρουρός των εισφορών του λαού», όπως είχε γράψει η «Θεσσαλία» το 1899.