El Sistema: κοινωνική ένταξη μετά μουσικής για τα προσφυγόπουλα

«Kάθε παιδί μπορεί να μάθει να εκφράζεται μέσω της μουσικής και της τέχνης, λαμβάνοντας τα οφέλη που προέρχονται από αυτή την εμπειρία και κάνοντας έτσι διαφορετικές κρίσιμες επιλογές στη ζωή του ως αποτέλεσμα αυτής της εκμάθησης»

Μία από τις αρχές του El Sistema, όπως δημοσιεύεται στην ιστοσελίδα της αμερικάνικης εκδοχής του

Να προωθήσει την κοινωνική ενσωμάτωση των παιδιών των προσφύγων-μεταναστών και παιδιών από άλλες ευάλωτες ομάδες μέσω της μουσικής στοχεύει το πρόγραμμα El Sistema που από τον Νοέμβριο έχει ξεκινήσει και στη χώρα μας.

Η «Εφ.Συν.» μίλησε με τον Γάλλο Ανίς Μπαρνά που το έφερε στην Ελλάδα και συμμετείχε σε ένα μάθημα στον πολυχώρο του Impact Hub Athens στο Μοναστηράκι.

Παιδιά τραυματισμένα από τον πόλεμο, που ζουν στην αβεβαιότητα των προσφυγικών καταυλισμών ή κάποια που έχουν την τύχη να βρίσκονται σε κάποιο διαμέρισμα περιμένοντας καρτερικά τη μετεγκατάσταση σε άλλη χώρα, ενθουσιάζονται ακούγοντας τις πρώτες νότες.

Χορεύουν και τραγουδάνε με τη διδασκαλία να γίνεται κατά βάση στα αγγλικά, αλλά αρκετές φορές η συνεννόηση να γίνεται και σε κάτι μεταξύ ελληνικών, αραβικών και νταρί ή παστό.

Ευτυχώς βέβαια οι μελωδίες ξεπερνάνε αρκετά εύκολα τα γλωσσικά εμπόδια, όπου υπάρχουν.

Στο μάθημα που παρακολουθήσαμε, τα παιδιά τραγούδησαν από το «Φρερ Ζακ» (Frère Jacques) και κάποια άλλα γαλλικά παιδικά τραγούδια που χρησιμοποιούνται συχνά στη μουσική διδασκαλία ως το δικό μας παραδοσιακό «ένα νερό κυρα-Βαγγελιώ» και το Ηappy Birthday στα αραβικά για τον Μοχάμεντ που έγινε 14 ετών.

Εκτός από το τραγούδι και το να μάθουν τις νότες το πρόγραμμα συμπεριελάμβανε και χορό, κάτι που δίνει σε μικρούς και μεγάλους συμμετέχοντες μία εξαιρετικά θετική ενέργεια.

Εστω για λίγη ώρα όλοι μπαίνουν στον χορό και το τραγούδι και η όποια πολιτισμική διαφορά ξεχνιέται.

«Πώς γεννήθηκε η ιδέα να φτάσει το El Sistema στην Ελλάδα;», ρωτάμε τον Ανίς Μπαρνά.

«Επαγγελματικά εκπροσωπώ 5 ορχήστρες του El Sistema -από τη χώρα όπου αυτό δημιουργήθηκε, τη Βενεζουέλα- όταν κάνουν τις συναυλίες τους στην Ευρώπη και τον υπόλοιπο κόσμο. Κανονίζω το οργανωτικό κομμάτι και ταξιδεύω μαζί τους.

»Στις χώρες που επισκεπτόμαστε προσπαθώ πάντα να οργανώνουμε και εκπαιδευτικές δραστηριότητες.

»Στην Ελλάδα είχα έρθει πέρυσι το καλοκαίρι ως εθελοντής σε μία ΜΚΟ στη Μόρια της Λέσβου και έμεινα για 2 μήνες. Εκεί μου ήρθε η ιδέα.

»Σκέφτηκα ότι η μουσική μπορεί να βοηθήσει τα παιδιά των προσφύγων.

»Επικοινώνησα με τους ανθρώπους μας στη Βενεζουέλα και καταφέραμε να βρούμε χρηματοδότηση μέσω του ιδρύματος Hilti που εδρεύει στο Λίχτενσταϊν.

»Στην Ελλάδα ήρθαμε σε επαφή με το Impact Hub, που συμμετείχε σε διάφορες δραστηριότητες σε σχέση με το προσφυγικό για να καταφέρουμε να λειτουργήσουμε νόμιμα. Επίσης, υπάρχει στήριξη και από την Οργάνωση Γη», μας λέει.

Στη συνέχεια, με τη βοήθεια του Ωδείου Αθηνών, οι άνθρωποι του El Sistema βρήκαν τους κατάλληλους δάσκαλους μουσικής στην Ελλάδα ώστε να ξεκινήσει το πρόγραμμα.

Αυτοί τη στιγμή συμμετέχουν 8 δάσκαλοι που πληρώνονται με ένα συμβολικό ποσόν.

«Ηρθαν και άνθρωποι από τη Βενεζουέλα για να συμμετέχουν στο πρόγραμμα και να βοηθήσουν. Τα μαθήματα αυτή τη στιγμή γίνονται στους χώρους φιλοξενίας προσφύγων του Σκαραμαγκά και του Λαυρίου και στο Impact Hub στο Μοναστηράκι για όσα παιδιά προσφύγων διαμένουν εκτός των καμπ. Μια μέρα, ήρθε να παρακολουθήσει ένα από τα μαθήματα που κάναμε ο υπουργός Γιάννης Μουζάλας.

Θα θέλαμε περισσότερη συνεργασία με τις ελληνικές αρχές. Στόχος μας είναι να δίνουμε μία συναυλία κάθε μήνα», συνεχίζει ο κ. Μπαρνά.

«Αυτό που αξίζει να ειπωθεί είναι το πόσο πολύ ανταποκρίνονται τα παιδιά. Το είδαμε και στον Σκαραμαγκά, όπου το μάθημα γίνεται σ’ ένα κοντέινερ με δύσκολες συνθήκες. Συμμετέχουν στο μάθημα χωρίς δυσκολίες που θα περιμέναμε. Ακούν τους δασκάλους και διψούν για ό,τι έχει να κάνει με δημιουργικότητα.

»Αυτό είναι και το δικό μας στοίχημα. Οχι τόσο το περιεχόμενο. Εχει βέβαια σημασία να πάμε προς την κλασική μουσική, αλλά μεγαλύτερη σημασία έχει η δημιουργικότητα αυτή καθαυτή όπου σε περιπτώσεις που έχει υπάρξει τραύμα, όπως σε αυτά τα παιδιά με την προσφυγιά και την αναμονή εγκατάστασης κάπου, η τέχνη μπορεί να λειτουργήσει σαν ένας μεταβατικός χώρος.

»Θα έχει μεγάλο ενδιαφέρον να δούμε το πρόγραμμα και με παιδιά στην Ελλάδα που δεν έχουν δυνατότητα να έχουν πρόσβαση στη μουσική.

»Δεν είναι στόχος να φτιάξουμε μόνο ένα δωρεάν ωδείο, αλλά ένα σύστημα που το παιδί θα μπορεί να παίζει, να εκφράζεται και να φτιάχνει μια άλλη σχέση με την κοινωνία γενικότερα», λέει στην «Εφ.Συν.» ο μουσικοπαιδαγωγός Παναγιώτης Τσιρίδης.

Αυτή τη στιγμή τα μαθήματα παρακολουθούν περίπου 130 παιδιά προσφύγων κυρίως από τη Συρία και όπως μας λένε οι συμμετέχοντες στο πρόγραμμα στόχος είναι να επεκταθεί και για τα υπόλοιπα παιδιά μεταναστών ή όσα προέρχονται από ευάλωτες οικογένειες στη χώρα μας.

Ενα success story: από το El Sistema στη Φιλαρμονική της Βιέννης

Ο Γκουστάβο Ντουνταμέλ γεννήθηκε το 1981 στο Μπαρκισιμέτο της Βενεζουέλας και προερχόμενος από μουσική οικογένεια ξεκίνησε τις μουσικές σπουδές του με την εκμάθηση βιολιού στο El Sistema στην ηλικία των 10 ετών.

Σήμερα διευθύνει τη Φιλαρμονική του Λος Αντζελες που δίνει σημαντικές συναυλίες στις ΗΠΑ, ενώ τον απολαύσαμε στο πρόσφατο πρωτοχρονιάτικο κονσέρτο της Φιλαρμονικής της Βιέννης.

Στην ηλικία των 14 ετών ξεκίνησε να σπουδάζει μουσική σύνθεση και μεταξύ των δασκάλων του ήταν ο ιδρυτής του El Sistema, Χοσέ Αντόνιο Αμπρέου.

Το 1999 έγινε μαέστρος της Συμφωνικής Ορχήστρας «Σιμόν Μπολιβάρ», της Εθνικής Ορχήστρας Νέων της Βενεζουέλας και έκανε περιοδεία σε διάφορες χώρες.

Αφού διακρίθηκε σε μία σειρά διεθνών διαγωνισμών το 2007-8 εργάστηκε για τη Συμφωνική Ορχήστρα του Γκέτεμποργκ στη Σουηδία.

Στις 10 Σεπτεμβρίου 2007 καθοδήγησε για πρώτη φορά τη Φιλαρμονική της Βιέννης.

Το 2013 ήταν ο μαέστρος στη Συμφωνική Ορχήστρα «Σιμόν Μπολίβαρ», που έπαιξε κατά την κηδεία του Ούγκο Τσάβες, ενώ έχει διευθύνει και τη Συμφωνική Ορχήστρα της Ραδιοφωνίας της Στουτγάρδης σε συναυλία για τα γενέθλια του πρώην Πάπα Βενέδικτου.

Πιο πρόσφατα, το 2015 διηύθυνε τις ορχήστρες που έπαιξαν για την ηχογράφηση του μουσικού θέματος του πιο πρόσφατου Star Wars («Η δύναμη ξυπνάει»), υπό την καθοδήγηση και του διεθνούς φήμης μουσικοσυνθέτη Τζον Ουίλιαμς.

Πέρυσι έκανε την εμφάνιση του και στον τελικό - υπερπαραγωγή του αμερικανικού φούτμπολ (Superbowl) διευθύνοντας την Ορχήστρα Νέων του Λος Αντζελες.

Μεγαλύτερη όμως στιγμή του, ήταν η φετινή Πρωτοχρονιά, όταν και στην ηλικία των 35 ετών ήταν ο νεότερος μαέστρος στην πατροπαράδοτη και παγκοσμίου φήμης πρωτοχρονιάτικη συναυλία της Φιλαρμονικής της Βιέννης.

Μιλώντας για το El Sistema, σε πρόσφατη συνέντευξη του στη γαλλική Figaro το χαρακτήρισε ως ένα σύμβολο ελευθερίας και ενότητας του λαού της Βενεζουέλας, η οποία αυτή τη στιγμή βρίσκεται σε πολιτική κρίση.

Εκτός από τον Γκουστάβο Ντουνταμέλ, αρκετοί ακόμη μουσικοί που ξεκίνησαν τα πρώτα τους βήματα στο El Sistema κάνουν σήμερα διεθνή καριέρα.

Τι είναι

Το El Sistema ξεκίνησε το 1975 στη Βενεζουέλα από τον εκπαιδευτικό και ακτιβιστή Χοσέ Αντόνιο Αμπρέου.

Πρόκειται για ένα εθελοντικό πρόγραμμα εκπαίδευσης στην κλασική μουσική (και όχι μόνο) που στόχο έχει την παροχή ευκαιριών και την κοινωνική ενσωμάτωσης των παιδιών που πλήττονται από τη φτώχεια.

Σύμφωνα με επίσημα στατιστικά, έως το 2015 το El Sistema αποτελείται από 400 κέντρα μουσικής εκπαίδευσης και περίπου 700.000 νεαρούς μουσικούς.

Το πρόγραμμα παρέχει 4 ώρες μουσικής εκπαίδευσης κάθε εβδομάδα, μετά τη σχολική εκπαίδευση, και διάφορες δράσεις τα Σαββατοκύριακα.

Οταν ξεκίνησε το 1975 αριθμούσε μόλις 11 μαθητές που διδάσκονταν μουσική σε ένα γκαράζ.

Σύμφωνα με το Χοσέ Αμπρέου:

«Η μουσική πρέπει να αναγνωρίζεται ως ένας παράγοντας κοινωνικής ανάπτυξης, στο υψηλότερο μάλιστα σημείο, καθώς μεταδίδει τις σημαντικότερες αξίες όπως η αλληλεγγύη, η αρμονία και η συμπόνοια. Επίσης, μπορεί να ενώσει μία ολόκληρη κοινότητα και να εκφράσει το μεγαλείο των συναισθημάτων».

Σήμερα προγράμματα του El Sistema υπάρχουν σε 55 χώρες ανάμεσα στις οποίες ΗΠΑ, Καναδάς, Ηνωμένο Βασίλειο, Γαλλία, Γερμανία, Σουηδία, Τουρκία και Ινδία.