H μεθαυριανή επέτειος του στρατιωτικού πραξικοπήματος της 15ης Ιουλίου 1974, που ανέτρεψε τον Μακάριο ανοίγοντας τις πύλες για την τουρκική εισβολή και κατοχή της Βόρειας Κύπρου, θα περάσει -ως συνήθως- απαρατήρητη.
Δεν είναι καθόλου δύσκολο να αντιληφθούμε το γιατί. Το πραξικόπημα αυτό -«ελληνική στρατιωτική εισβολή» και «κατάλυση της ανεξαρτησίας της Κυπριακής Δημοκρατίας» από την Αθήνα, σύμφωνα με την επίσημη καταγγελία του Κύπριου προέδρου στον ΟΗΕ (19/7/1974)- κατέδειξε με τον σαφέστερο δυνατό τρόπο τη συμπληρωματικότητα των εκατέρωθεν εθνικισμών και τη δομική ευθύνη της ελληνικής εθνικοφροσύνης για μια καταστροφική εξέλιξη που ρήμαξε τις ζωές χιλιάδων ανθρώπων, δύσκολα όμως θα περνούσε στο επίσημο εορτολόγιο.
Σκοπός των εθνικών επετείων είναι γαρ να τονώνουν τη συλλογική αυτοπεποίθηση και να ενισχύουν την κοινωνική συνοχή, καλλιεργώντας την εμπιστοσύνη και την υποταγή των πολιτών στις ηγεσίες τους, εν ονόματι της προστασίας από τον εξωτερικό (κι ενίοτε τον εσωτερικό) εχθρό· όχι να προάγουν την αμφιβολία για τις προθέσεις και την αποτελεσματικότητα των κυβερνώντων, πόσο μάλλον να φωτίζουν την εκ μέρους τους πρόκληση εθνικών καταστροφών εκ του μηδενός!
«Εάν η Κύπρος παραμείνη ανεξάρτητον Κράτος και δεν ενωθή μετά της Ελλάδος, το πεπρωμένον της είναι γραμμένον: τουρκοποίησις ΄Ή σοβιετοποίησις» στρατηγός Γρίβας, αρχηγός της ΕΟΚΑ Β' (1973)
Τα ντοκουμέντα που δημοσιεύουμε σήμερα από το αρχείο του Τρύφωνα Τριανταφυλλάκου, υφυπουργού Προεδρίας του Καραμανλή το 1959-1961 και υπουργού Δημοσίων Εργων του Ιωαννίδη το 1973-1974, αφορούν τα πρώτα βήματα στην Κύπρο της ελληνικής εθνικοφροσύνης − της ίδιας που το 1974 ανέτρεψε με τα τανκς τον υποτιθέμενο «ρασοφόρο Κάστρο της Μεσογείου», δίνοντας το πράσινο φως στον «Αττίλα».
Πρόκειται για δύο εκθέσεις της Υπηρεσίας Πληροφοριών του ελληνικού υπουργείου Προεδρίας, συνταγμένες σε διαφορετικές στιγμές του 1960, με αντικείμενο τη μεταφύτευση της ελλαδικού αντικομμουνισμού στη νεοσύστατη Κυπριακή Δημοκρατία και τη σχετική «εθνική διαπαιδαγώγηση» του ελληνοκυπριακού πληθυσμού.
Η ανάδειξη του «εθνοπροδοτικού» ΑΚΕΛ και του «διεθνούς κομμουνισμού» στον κατεξοχήν εθνικό εχθρό, με ταυτόχρονη θεώρηση του τουρκικού εθνικισμού ως αντικειμενικού συμμάχου σ’ αυτόν τον αγώνα, πιστοποιεί με τον σαφέστερο δυνατό τρόπο όχι τόσο τη μυωπία όσο τις κοινωνικοπολιτικές προτεραιότητες των (απανταχού) εθνικιστών κατά την ενασχόλησή τους με τα λεγόμενα «εθνικά ζητήματα».
Υπενθυμίζουμε πως η μυστική «συμφωνία κυρίων» που υπέγραψαν στο πλαίσιο των Συμφωνιών της Ζυρίχης (11/2/1959) οι πρωθυπουργοί της Ελλάδας και της Τουρκίας, Κωνσταντίνος Καραμανλής και Αντνάν Μεντερές, προέβλεπε ρητά όχι μόνο τη μελλοντική εισδοχή της Κυπριακής Δημοκρατίας στο ΝΑΤΟ αλλά και κοινή παρέμβασή τους στην κυπριακή κυβέρνηση «όπως τεθούν εκτός νόμου το Κομμουνιστικόν Κόμμα και η κομμουνιστική δράσις» (Σπύρος Παπαγεωργίου, «Τα κρίσιμα ντοκουμέντα του Κυπριακού», Αθήνα 1983, τ.Α', σ. 64-65).
Το ΑΚΕΛ είχε ήδη απαγορευτεί από τους Βρετανούς στο πλαίσιο της καταστολής του αντιαποικιακού κινήματος (14/12/1955), επανανομιμοποιήθηκε όμως τελικά από τον Μακάριο στο όνομα της εθνικής ενότητας (1/12/1959).
Το πρώτο ντοκουμέντο αποτελεί εισήγηση της Υπηρεσίας Πληροφοριών για χαρτογράφηση και καταπολέμηση της Αριστεράς στο νεοσύστατο κράτος. Η επιρροή του ΑΚΕΛ υπολογίζεται στο 30% του πληθυσμού, εκτίμηση που αξίζει να συγκριθεί με τις αντίστοιχες της ελλαδικής ΚΥΠ την ίδια εποχή.
Η τελευταία θεωρούσε το καλοκαίρι του 1959 ότι το ΑΚΕΛ, «το μόνον ωργανωμένον κόμμα εν τη νήσω», επηρέαζε ένα 25-30% των Ελληνοκυπρίων. Η εφημερίδα του «Χαραυγή» ήταν πρώτη σε κυκλοφορία, η νεολαία του διέθετε 14.000-30.000 μέλη, το γυναικείο τμήμα του 8.000 και τα συνδικάτα του 40.000 συνδικαλισμένους εργατοϋπαλλήλους σε σύνολο 80.000· άλλοι 5.000 θεωρούνταν «συνοδοιπόροι», έναντι μόλις 20.000 «εθνικοφρόνων» κι 11.000 πολιτικά άχρωμων μισθωτών (Μάνος Ηλιάδης, «Το Απόρρητο Ημερολόγιο της ΚΥΠ για την Κύπρο», Αθήνα 2007, σ. 143, 171, 210 & 270).
Για τη μετεκκένωση της ελλαδικής εθνικοφροσύνης προτείνεται έτσι μια ευρύτατη γκάμα μέτρων: αναπαραγωγή του καραμανλικού παρακράτους στη μεγαλόνησο και συστηματικός χαφιεδισμός του εκεί πληθυσμού· θεσμική παρεμπόδιση της μετακίνησης των αριστερών από και προς την Ελλάδα· εφοδιασμός με τα κατάλληλα σχολικά εγχειρίδια από το εθνικό κέντρο· αποστολή «διαφωτιστικού υλικού» και κάθε λογής εθνοκηρύκων, ακόμη κι εξορμήσεις «προπαγανδιστικού τουρισμού» από εθνικόφρονα στελέχη επιφορτισμένα με την αντικομμουνιστική κατήχηση των Ελληνοκύπριων αδελφών.
Οι Τούρκοι και -κυρίως- ο τουρκικός εθνικισμός μνημονεύονται από την άλλη ρητά ως απαραίτητοι σύμμαχοι «διά την αντιμετώπισιν του κομμουνιστικού κινδύνου και την ακώλυτον συγκρότησιν της Κυπριακής Δημοκρατίας».
Το δεύτερο ντοκουμέντο συμπληρώνει τις συνταγές του πρώτου, με τη δρομολόγηση της παραγωγής συγκεκριμένων προπαγανδιστικών εκπομπών made in Athens για λογαριασμό της κυπριακής ραδιοφωνίας.
Υπογράφεται από τον επικεφαλής της Υπηρεσίας, απόστρατο στρατηγό Νικόλαο Γωγούση, έναν από τους πραξικοπηματίες του ΙΔΕΑ κατά το αποτυχημένο προνουντσιαμέντο της 31/5/1951 και κεντρικό επιτελικό στέλεχος του προπαγανδιστικού σκέλους του καραμανλικού παρακράτους (βλ. «Ιός», 18/4/2014). Η παραγωγή των εκπομπών θα γίνεται κάτω από τη στενή επίβλεψη της Υπηρεσίας και θα αποβλέπει στην «τόνωσιν της εθνικής συνειδήσεως» μέσω «έντεχνης προπαγάνδας» αντισλαβικού και αντικομμουνιστικού χαρακτήρα.
Τελικά, οι εκτιμήσεις και οι σχεδιασμοί της καραμανλικής υπηρεσίας έπεσαν εντελώς έξω. Παρά τις συνεχιζόμενες σπονδές στον στρατηγικό στόχο της «Ενώσεως» με το εθνικό κέντρο, η ελληνοκυπριακή ηγεσία προσανατολίστηκε σταδιακά στην οικοδόμηση της δικής της εξουσίας στη «μικρή δεύτερη Ελλάδα» της Ανατολικής Μεσογείου − συγκρουόμενη μετωπικά, στην πορεία, με τους εκεί θεματοφύλακες του τουρκικού εθνικισμού.
Το ΑΚΕΛ, από την άλλη, όχι μόνο δεν αποσταθεροποίησε την ηγεμονία του αρχιεπισκόπου, όπως προεξοφλούσαν οι αναλυτές των Αθηνών, αλλά εξελίχθηκε σταδιακά σε βασικό στήριγμά της, προκαλώντας τη λύσσα της ελλαδικής εθνικοφροσύνης. Με τα γνωστά σε όλους μας, λαμπρά αποτελέσματα.
«Εχθρός μας είναι το ΑΚΕΛ και ο διεθνής κομμουνισμός»
ΑΚΡΩΣ ΑΠΟΡΡΗΤΟΝ
ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 1960
ΠΡΩΤΑΙ ΕΝΕΡΓΕΙΑΙ ΠΡΟΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΙΝ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΣ ΕΝ ΚΥΠΡΩ
ΑΠΟ ΑΠΟΨΕΩΣ ΔΙΑΦΩΤΙΣΤΙΚΗΣ ΓΕΝΙΚΩΣ
Η Κυπριακή Δημοκρατία αφ’ ης δημιουργηθή θα έχη να αντιμετωπίση ένα εχθρόν ο οποίος θα θελήση να διασπάση την ενότητα ταύτης και να οδηγήση εκεί όπου αποβλέπουν αι επιδιώξεις και τα συμφέροντα εκείνων που τον κατευθύνουν.
Ο εχθρός αυτός είναι το ΑΚΕΛ και οι κατευθύνοντες τούτο είναι ο Διεθνής Κομμουνισμός. Τον εχθρόν τούτον δέον ν’ αντιμετωπίσωμεν μετά σοβαρότητος αφού μελετήσωμεν συστηματικώς την γραμμήν την οποίαν ακολουθεί και θα ακολουθήση, ενεργούντες καταλλήλως και εγκαίρως προς αποτροπήν των επιδιώξεών του.
Χρειαζόμεθα όθεν σοβαράς πληροφορίας από πολλάς πηγάς, ασχολουμένας εν Ελλάδι με το ζήτημα τούτο (Υπουργείον Εξωτερικών, Κ.Υ.Π., ημέτεραι πληροφορίαι, ξέναι πηγαί). Αι ουσιωδέστεραι και σπουδαιότεραι όμως πληροφορίαι θ’ αντληθούν εκ της επιτοπίου ερεύνης των επιδιώξεων του ΑΚΕΛ, των ενεργειών του, των μέσων που διαθέτει, των μεθόδων που ακολουθεί, των προσώπων τα οποία το διευθύνουν κ.λπ.
Κατά την ημετέραν γνώμην και εκ του μακρόθεν αντιμετωπίζοντες το ζήτημα, δυνάμεθα να είπωμεν τα εξής διά τας επιδιώξεις του ΑΚΕΛ, στηρίζοντες τας υποθέσεις μας ταύτας εις την δράσιν του ΚΚΕ εν Ελλάδι και του Διεθνούς, εν γένει, κομμουνισμού.
Ι. Κατά τας υπαρχούσας πληροφορίας, το ΑΚΕΛ ελέγχει μέγα ποσοστόν των Κυπρίων, κυμαινόμενον πέριξ του 30%. Θα προσπαθήση πάση θυσία και με τας γνωστάς μεθόδους των κομμουνιστών να διευρύνη το ποσοστόν τούτο και ν’ αυξήση την επιρροήν του ώστε να ανακτήση την πρωτοβουλίαν την οποίαν απώλεσεν κατά την περίοδον του εθνοαπελευθερωτικού αγώνος της μεγαλονήσου.
ΙΙ. Διά παντός τρόπου θα προσπαθήση το ΑΚΕΛ να κλονίση την πίστιν του Κυπριακού Λαού προς την ηγεσίαν του (και δη τον Αρχιεπίσκοπον Μακάριον) εις τρόπον ώστερ, αφού επιτύχη του σκοπού τούτου, να επηρεάση τους πολιτικούς προσανατολισμούς της νεοπαγούς Κυπριακής Δημοκρατίας.
ΙΙΙ. Θα προσπαθήση να προπαρασκευάση το έδαφος διά την εξυπηρέτησιν των επιδιώξεων του Διεθνούς Κομμουνισμού εις την Ανατολικήν Μεσόγειον, με απώτερον αντικειμενικόν σκοπόν την πλήρη κομμουνιστικοποίησιν του Κυπριακού Λαού.
Μέσα διά των οποίων ενδεχομένως θα επιχειρήση την επιτυχίαν των ανωτέρω σκοπών:
α) Αποφυγή αναλήψεως ευθυνών κατά την μεταβατικήν περίοδον εις την διακυβέρνησιν της Χώρας και άσκησις αντιπολιτεύσεως, ώστε αι αναπόφευκται δυσχέρειαι ν’ αποδοθούν αποκλειστικώς εις την εθνικήν παράταξιν (και προσωπικώς εις τον Μακάριον) αποφευγομένης ούτω της φθοράς του ΑΚΕΛ.
β) Κατάκτησις διαφόρων επικαίρων θέσεων εις τας Κοινότητας, τους Δήμους, τα συνδικάτα, τον Στρατόν, τα Σώματα Ασφαλείας και εν γένει τον Κρατικόν μηχανισμόν της νέας Δημοκρατίας.
γ) Συστηματική προσπάθεια φθοράς του Εθνάρχου και της εθνικής παρατάξεως, προκλήσεως δυσκολιών και διενέξεων μεταξύ των εθνικοφρόνων Ελλήνων και των Τούρκων. Εις τούτο ασφαλώς θα συμβάλη και η ΕΔΑ καλλιεργούσα εντεύθεν τον αντιτουρκισμόν.
δ) Εκμετάλλευσις κάθε διασπάσεως της εθνικόφρονος παρατάξεως. Οι κομμουνισταί δεν θα διστάσουν να συνεργάζονται ακόμη και μετά των Αγγλων, Τούρκων και Ελλήνων κομμουνιστών του ΚΚΕ, αναλόγως των περιστάσεων, προς επιτυχίαν του αντικειμενικού των σκοπού. Συνεπώς χρειάζεται μεγίστη προσοχή από της πλευράς ταύτης ώστε να μη ευρεθώμεν προ εκπλήξεων, ήτοι ενός κοινού μετώπου Τούρκων, Αγγλων, ΑΚΕΛ κατά του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου.
ε) Η τελευταία πρόσκλησις ωρισμένων Κυπρίων Δημάρχων εν Μόσχα μας δίδει την υπόνοιαν ότι το ΑΚΕΛ θ’ αρχίση εκστρατείαν οικονομικής συνδέσεως της Κυπριακής Δημοκρατίας μετά του ανατολικού μπλοκ το οποίον ασφαλώς θα προσφερθή να χορηγήση οικονομικήν και τεχνικήν ενίσχυσιν, δεδομένου ότι η επιβίωσις και ανάπτυξις της Δημοκρατίας προϋποθέτουν την παροχήν πόρων − επί του προκειμένου σοβιετικών. Εις το σημείον αυτόν χρειάζεται διαφώτισις του λαού και προσπάθεια αντιπαροχών εις τους Κυπρίους αλλά και ταχυτάτη ενίσχυσις υπό του δυτικού κόσμου (Ελλάδος, Τουρκίας, Αγγλίας και των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής) πριν ή εκδηλωθούν ούτοι προπαγανδιστικώς διά της προσφοράς τεχνικοοικονομικής ενισχύσεως.
Προτείνεται να συγκληθή επιτροπή υπό την προεδρίαν του κ. Υφυπουργού Προεδρίας Κυβερνήσεως και με συμμετοχήν αρμοδίων προσώπων, ίνα αποφασίση επί των κατωτέρω προτάσεων:
1. Ν’ αποσταλούν, ως αναφέρεται προηγουμένως, από τούδε κατάλληλοι άνθρωποι διά την συλλογήν πληροφοριών αίτινες ανεφέρθησαν προηγουμένως.
2. Να ληφθή άμεσος πρόνοια διά να παρεμποδισθούν κατά το δυνατόν αι επαφαί Κυπρίων κομμουνιστών με τον ελληνικόν και τον διεθνή κομμουνισμόν διά της απαγορεύσεως ταξιδίων μελών του ΑΚΕΛ εις το εξωτερικόν και της μεταβάσεως εις Κύπρον κομμουνιστών εξ Ελλάδος (Τύπου Μ.[άνου] Κατράκη - “Λαϊκόν Θέατρον”) ως επίσης και διαφόρων άλλων καμουφλαρισμένων κομμουνιστών οι οποίοι ταξιδεύουν εις Κύπρον υπό καλλιτεχνικήν, θεατρικήν, δημοσιογραφικήν, εμπορικήν κ.λπ. ιδιότητα, την παρεμπόδισιν του ταξιδίου των. Ομοίως την ματαίωσιν του επαναπατρισμού των κομμουνιστών Κυπρίων οι οποίοι σήμερον διαβιούν εις το Παραπέτασμα.
3. Να πραγματοποιηθή αντικομμουνιστική διαφώτισις σύντονος και συστηματική προς το ελληνικόν στοιχείον της Μεγαλονήσου, διά της ιδρύσεως Υπηρεσίας Διαφωτίσεως, τα στελέχη της οποίας δέον να εκπαιδευθούν εν Ελλάδι, το ταχύτερον.
[Το 4 απουσιάζει. Αγνωστο αν πρόκειται για λάθος αρίθμηση ή για απάλειψη της αρχικής παραγράφου στο δακτυλογραφημένο αντίγραφο του Αρχείου Τριανταφυλλάκου.]
5. Από τούδε να γίνη αποστολή εις την Κύπρον επιλέκτων και δραστηρίων ατόμων τα οποία να ενεργήσουν καλυπτόμενα υφ’ οιονδήποτε τίτλον ως λ.χ. “Ελληνοκυπριακός Σύνδεσμος” ή “Ελληνοκυπριακόν Επιμορφωτικόν Ινστιτούτον”, με σαφείς κατευθύνσεις, ώστε, ως γνώσται των κομμουνιστικών ενεργειών να συνεργασθούν με το εν Κύπρω Γραφείον Τύπου ημών, οργανώνοντες την αντικομμουνιστικήν εξόρμησιν.
6. Να οργανωθή, άμα τη ανακηρύξει της Δημοκρατίας εις Κύπρον επίσημος Υπηρεσία Διαφωτίσεως, υπό την καθοδήγησιν των ως άνω αναφερομένων επιλέκτων διαφωτιστών, οίτινες εν τω μεταξύ θα έχουν συγκεντρώση άπαντα τα στοιχεία διά την καθοδήγησιν της ιδρυθησομένης Υπηρεσίας.
7. Από τούδε να διοχετευθή εις την προτεινομένην όπως ιδρυθή ταχέως Υπηρεσίαν Διαφωτίσεως, παντοίον και άφθονον διαφωτιστικόν υλικόν επιμελώς συλλεγόμενον, ίνα καταδειχθή η διεθνής κομμουνιστική δράσις, αι εν Ελλάδι αντεθνικαί ενέργειαι του ΚΚΕ, με αντικειμενικόν σκοπόν την απαγκίστρωσιν εκ της θανασίμου πλεκτάνης την οποίαν το ΑΚΕΛ, ως φορεύς της κομμουνιστικής “γραμμής” ασφαλώς ετοιμάζει διά την Κυπριακήν Δημοκρατίαν, την οποίαν θα επιχειρήση παντί τρόπω να διαλύση και αποσυνθέσει. Διά της ως άνω Υπηρεσίας, δέον από τούδε να προπαρασκευασθή εις την τηλεόρασιν και τον κινηματογράφον η προβολή καταλλήλων και επικαίρων ταινιών «γυριζομένων» εν Ελλάδι, με εθνικόν και εντέχνως αντικομμουνιστικόν περιεχόμενον, εις τας οποίας να υπογραμμίζεται παν επίτευγμα πραγματοποιηθέν εν Ελλάδι κατά την τελευταίαν 5ετίαν.
8. Να γραφούν και να εκτυπωθούν επιμελώς, από τούδε, σχολικά βιβλία και να επιλεγή άριστον διδακτικόν προσωπικόν διά τας ανάγκας των Σχολείων της Κύπρου.
9. Να γίνη προπαρασκευή και εκτέλεσις διαλέξεων, εκθέσεων και παντοίων άλλων εκδηλώσεων, προς επίτευξιν του ως άνω σκοπού.
10. Να αποσταλούν εθνικοί θίασοι διά την παράστασιν έργων εθνικού περιεχομένου προς αναζωπύρωσιν του φρονήματος του Λαού της Μεγαλονήσου και λογοτέχναι-ομιληταί εγνωσμένου κύρους και εθνικών φρονημάτων διά να αναπτύξουν εθνικού περιεχομένου θέματα.
11. Να πραγματοποιηθή, τέλος, σχολαστική επιλογή καταλλήλων προσώπων (ανδρών και γυναικών) - διαφωτιστών, τα οποία ως τουρίσται εξ Ελλάδος θα περιέλθουν διαφόρους πόλεις με σαφώς καθωρισμένην γραμμήν διά να μεταβιβάσουν εις φιλικάς συναναστροφάς και γνωριμίας, το τι υπέστη η Ελλάς από τον κομμουνισμόν, ποίους κινδύνους διέτρεξεν αλλά και τι επετέλεσεν έως σήμερον εις τον τομέα της εθνικής προόδου. Ούτοι δύνανται να είναι εφωδιασμένοι με ντοκουμέντα (φωτογραφίες καταστροφών υπό των κομμουνιστών, εγκλημάτων εις βάρος συγγενών των, αλλά και των επιτευγμάτων του Κράτους).
Συμφωνούμεν διά την προπαρασκευήν και αποστολήν εις Κύπρον, ως εν τω κατατοπιστικώ σημειώματι προς τον Κύριον Πρόεδρον της Κυβερνήσεως αναφέρεται, δεκαπενθημέρου δελτίου υπό τον τίτλον: «Γράμματα από την Ελλάδα», αλλά και με αντικομμουνιστικόν περιεχόμενον.
2. Συμφωνούμεν ομοίως με την εγκατάστασιν εν Κύπρω του Αθηναϊκού Πρακτορείου με τηλέτυπα.
3. Επίσης με την οργάνωσιν εκθέσεων ελληνικού βιβλίου, εντός της οποίας να κυριαρχή το εθνικόν και να συνυπάρχη το αντικομμουνιστικόν τοιούτον.
4. Ομοίως με την οργάνωσιν μονίμνου εκθέσεως της εθνικής προόδου εις την οποίαν τεχνηέντως να προβάλλονται αι καταστροφαί της Χώρας εκ των κομμουνιστών και η ζωτικότης της Φυλής διά την ταχείαν επανόρθωσιν εκ των καταστροφών.
Δεν συμφωνούμεν με την προβολήν, προς το παρόν, κινηματογραφικής ταινίας υπό ξένης Εταιρείας διά της οποίας να προβάλλεται η ελληνικότης της Κύπρου απ’ αρχαιοτάτων χρόνων· τούτο αντενδείκνυται σήμερον. Αντιθέτως ενδείκνυται η συνεργασία μετά των Τούρκων διά την αντιμετώπισιν εκ [sic] του κομμουνιστικού κινδύνου και την ακώλυτον συγκρότησιν της Κυπριακής Δημοκρατίας.
«Εντεχνος προπαγάνδα» για «τόνωσιν της εθνικής συνειδήσεως»
ΠΡΟΣ: Τον κ. Υφυπουργόν ΕΜΠΙΣΤΕΥΤΙΚΟΝ
ΑΠΟ: Υπηρεσίαν Πληροφοριών ΕΠΕΙΓΟΝ
Εν Αθήναις τη 18 Αυγούστου 1960
ΥΠΗΡΕΣΙΑΚΟΝ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
ΘΕΜΑ: «Καθιέρωσις μεταδόσεως ραδιοφωνικών εκπομπών εξ Ελλάδος από [sic] του Ραδιοφωνικού Ιδρύματος Κύπρου»
Το εν Λευκωσία ημέτερον Γραφείον Τύπου εγνώρισεν ημίν ότι, κατόπιν συνεννοήσεως μετά των αρμοδίων παραγόντων της Κυπριακής Ραδιοφωνίας, εισηγείται όπως το Ε.Ι.Ρ. αναλάβη τον καταρτισμόν 2-3 εβδομαδιαίων προγραμμάτων ποικίλου περιεχομένου και αναφερομένων εις ελληνικάς καλλιτεχνικάς, πνευματικάς, αρχαιολογικάς, επιστημονικάς κ.λπ. ειδήσεις. Η Κυπριακή Ραδιοφωνία προτίθεται να συμβάλη εις τα έξοδα παραγωγής των εν λόγω προγραμμάτων διά του ποσού των 50 λιρών Αγγλίας μηνιαίως (4.200 δρχ).
Ωσαύτως το αυτό Γραφείον Τύπου διά νεωτέρου εγγράφου του εισηγείται την πρόσκλησιν εκ μέρους του υφ’ υμάς Υφυπουργείου του Γενικού Διευθυντού του ραδιοφωνικού ιδρύματος Κύπρου κ. Μ. Χαραλαμπίδη προς επιτόπιον συζήτησιν και εξέτασιν του θέματος τούτου μετά των αρμοδίων παραγόντων.
Η ημετέρα Υπηρεσία κρίνει λίαν σκόπιμον την εκμετάλλευσιν του γεγονότος αυτού, ήτις είναι εις επιτυχής τρόπος αφ’ ενός μεν προβολής των Ελληνικών επιτευγμάτων εις τους διαφόρους τομείς της κοινωνικής δραστηριότητος, αφ’ ετέρου δε της τονώσεως του εθνικού φρονήματος των Ελληνοκυπρίων και της καλλιεργείας του συνδετικού δεσμού αυτών μετά της μητρός πατρίδος. Οθεν, επί του προκειμένου εισηγείται αύτη τα εξής:
1) «Γράμματα από την Ελλάδα»: Η εκπομπή αύτη θα έχη ποικίλον περιεχόμενον και θα δίδη μίαν γενικήν εικόνα της Ελληνικής ζωής. Θα διαιρείται δε εις δύο μέρη. Το πρώτον (6-8΄) θα αποτελείται από ειδήσεις γενικού ενδιαφέροντος, ως και καλλιτεχνικάς, πνευματικάς, επιστημονικάς κ.λπ. και από τρεχούσας επικαιρότητας. Το δεύτερον (επίσης 6-8΄) θα αποτελείται από ένα μόνον θέμα διά του οποίου θα παρουσιάζηται κάθε φοράν η πρόοδος της χώρας εις ένα τομέα (εκβιομηχάνισις, γεωργία, τουρισμός, μεγάλα έργα, ναυτιλία, εθνικά άμυνα κ.λπ.). Η εκπομπή αύτη κατά το δυνατόν θα διανθίζεται με μουσικήν, συντόμους συνεντεύξεις, χαιρετισμούς προς τον Κυπριακόν λαόν και επίκαιρα στιγμιότυπα. Γενικός σκοπός της θα είναι να προσεγγίση τον Κυπριακόν λαόν προς την Ελλάδα, παρέχουσα εις αυτόν μίαν ζωντανήν εικόνα της ζωής και των προόδων της. Η προπαγάνδα δι’ αυτής της εκπομπής θα γίνεται εντέχνως και θα συνίσταται κυρίως εις την προβολήν της ειρηνικής αναδημιουργίας των τελευταίων ετών.
2) «Ταξιδεύοντας στην Ελλάδα»: Σκοπός της θα είναι να καλλιεργήση εις τους Κυπρίους την αγάπην προς την Ελλάδα. Κάθε φοράν θα παρουσιάζη εις τους Κυπρίους μίαν περιοχήν της χώρας μας από πλευράς γεωγραφίας, φυσικών καλλονών, ιστορίας, λαϊκού πολιτισμού και αναδημιουργίας, μαζύ με τοπικήν μουσικήν. Η προπαγάνδα δι’ αυτής της εκπομπής θα γίνεται αφ’ ενός μεν διά της υπογραμμίσεως των αγώνων εκάστης περιοχής κατά των Σλαύων και των συμμοριτών, αφ’ ετέρου δε διά της προβολής της ειρηνικής αναπτύξεώς της κατά τα τελευταία έτη.
3) «Αγώνες των Ελλήνων»: Σκοπός η καλλιέργεια αισθήματος εθνικής υπερηφανείας διά την ελληνικήν καταγωγήν και γενικώς η τόνωσις της εθνικής συνειδήσεως. Προς τούτο εις εκάστην εκπομπήν αυτής της σειράς θα παρουσιάζεται καταλλήλως μια σελίς της ιστορίας μας. Κατά προτίμησιν θα προβάλλονται οι αγώνες του Ελληνισμού κατά των Σλαύων (Βουλγαροκτόνος, Μακεδονομάχοι, 1913 κ.λπ.) και των συμμοριτών.
Και αι τρεις ανωτέρω αναφερόμεναι εκπομπαί δέον όπως συντάσσονται υπό τον έλεγχον της Υπηρεσίας μας, η οποία θα δίδη την γραμμήν και θα ελέγχη την πιστήν υλοποίησίν των. Οι συντάκται αυτών των εκπομπών δεν θα έχουν ιδιωτικήν σχέσιν μετά του Κ.Ι.Ρ. [Κυπριακού Ιδρύματος Ραδιοφωνίας] το οποίον θα έχη επαφήν μόνον μετά της Υπηρεσίας μας.
Ως προς το θέμα της προσκλήσεως του γενικού Δ/ντού της Κυπριακής Ραδιοφωνίας, η ημετέρα Υπηρεσία φρονεί ότι εάν το ζήτημα τούτο δεν έχει πολιτικάς δυσκολίας, θα ήτο σκόπιμον όπως κληθή ούτως διά μίαν προσωπικήν ανταλλαγήν απόψεων μεθ’ υμών και μετά εκπροσώπων του Ε.Ι.Ρ. και της ημετέρας Υπηρεσίας.
Θέτομεν τα ανωτέρω υπ’ όψιν υμών, με την παράκλησιν όπως επί του προκειμένου έχωμεν την υμετέραν γνώμην.
Ο ΕΙΔΙΚΟΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ
Ν. ΓΩΓΟΥΣΗΣ
Στις Συμπληγάδες του εθνικισμού
Οπως είδαμε, το ΑΚΕΛ στοχοποιήθηκε το 1960 από το ελληνικό βαθύ κράτος ως ο κατεξοχήν εθνικός εχθρός που έπρεπε να υπονομευθεί και παταχθεί στην ανεξάρτητη Κύπρο.
Ποια ήταν όμως η πραγματική στάση και δράση αυτού του «εχθρού» στη συγκεκριμένη μεταβατική συγκυρία των πρώτων χρόνων μετά την ανεξαρτησία, από τη νομιμοποίηση του κόμματος τον Δεκέμβριο του 1959 μέχρι τις διακοινοτικές ταραχές του 1960-1964, που σήμαναν και το τέλος του ενιαίου κυπριακού κράτους των Συμφωνιών της Ζυρίχης;
Εξαιρετικά διαφωτιστική για το αντικείμενο αυτό αποδεικνύεται η συνοπτική αλλά σφαιρική μελέτη που εξέδωσε πρόσφατα ο Ελληνοκύπριος ιστορικός Μάριος Θρασυβούλου («“Για την υπεράσπιση της πατρίδας”. ΑΚΕΛ και κυπριακό ζήτημα, 1960-1964», εκδ. Κύτταρο, Λεμεσός 2019). Βασισμένο σε πρωτογενές αρχειακό υλικό, στην υφιστάμενη δευτερογενή βιβλιογραφία αλλά και στις προφορικές μαρτυρίες 43 πρώην στελεχών και -κυρίως- απλών μελών του κόμματος και των μαζικών φορέων του, το βιβλίο ανατέμνει σε βάθος τόσο τις στρατηγικές επιλογές του ΑΚΕΛ εκείνων των χρόνων όσο και την πρόσληψή τους από την τότε μαζική του βάση. Τα τελικά συμπεράσματά του απέχουν έτη φωτός από το ψυχροπολεμικό φόβητρο που προέβαλλαν (με βάση τα δικά τους τραύματα, στερεότυπα και συμφέροντα) την ίδια εποχή οι αθηναϊκοί μηχανισμοί ασφαλείας και προπαγάνδας.
Το πρώτο συμπέρασμα αφορά τη στάση του ΑΚΕΛ απέναντι στο κυρίαρχο πρόταγμα εκείνων των ημερών: το όραμα της Ενωσης της μεγαλονήσου με το ελληνικό κράτος, η επιδίωξη του οποίου λειτουργούσε εξ αντικειμένου υπονομευτικά για τη νεοσύστατη Κυπριακή Δημοκρατία. Η Ενωση, θυμίζει ο Θρασυβούλου, αποτελούσε διακηρυγμένο στόχο του ΑΚΕΛ από το 1949, όταν ο γραφειοκράτης Εζεκίας Παπαϊωάννου ανέλαβε την ηγεσία του, εγκαταλείποντας το ενδιάμεσο στάδιο της «αυτοκυβέρνησης».
Παρά την επίκληση σχετικών οδηγιών του Ζαχαριάδη κατά τη συνάντησή του στην Πρέσπα με αντιπροσωπεία Ελληνοκύπριων κομμουνιστών, στην πραγματικότητα η στροφή αυτή είχε ήδη δρομολογηθεί μέσα στο 1948, ως αποτέλεσμα ενδογενών παραγόντων - πρωτίστως, της απροθυμίας του κόμματος να έρθει σε αντίθεση με την εθνικιστική ελληνοκυπριακή πολιτική και κοινωνική ελίτ (σ. 23-27).
Η κατάληξη του ελληνικού εμφυλίου και η συντριβή του ΚΚΕ θα στοιχειώσουν στη συνέχεια την πολιτική του ΑΚΕΛ, η ηγεσία και η μαζική βάση του οποίου ζουν στο εξής με τον μόνιμο φόβο «μήπως βρεθούν σε παρόμοια θέση με τους Ελληνες συντρόφους τους» (σ. 208).
Η παθητική σύμπλευσή τους με τον ελληνοκυπριακό εθνικισμό θα τους προστατεύσει από μια τέτοια εξέλιξη, αφαιρώντας τους όμως ταυτόχρονα κάθε πρωτοβουλία κινήσεων: «Το ΑΚΕΛ, παίζοντας στο γήπεδο των αντιπάλων, δεν μπορούσε να τα βάλει με τη Δεξιά και την Εκκλησία, που ήξεραν καλύτερα τα κατατόπια» (σ. 29). Οταν στα τέλη του 1949 δρομολογεί λ.χ. εκστρατεία υπογραφών υπέρ της Ενωσης, η Εθναρχία θα την υποσκελίσει αυτοστιγμεί με το δικό της «δημοψήφισμα».
Η ενστικτώδης αντίθεση του ΑΚΕΛ στην ακροδεξιά ΕΟΚΑ, η άρνησή του να εμπλακεί σε ένοπλο αγώνα και ο αυτοπεριορισμός του σε μαζικές κινητοποιήσεις κατά της αποικιοκρατίας (που οδήγησαν στην απαγόρευσή του στις 14/12/1955) θα το περιορίσουν από την άλλη στον ρόλο ενός μαζικού πλην πολιτικοστρατιωτικά αδύναμου σχηματισμού, η βάση του οποίου δέχεται το 1958 φονικά πλήγματα από την ΕΟΚΑ και το 1959-1960 την πίεση των ποικιλόμορφων παρακρατικών σχηματισμών που έκαναν κουμάντο στη μεταπελευθερωτική σκηνή. Λόγοι στοιχειώδους αυτοπροστασίας επέβαλαν έτσι τη μετατροπή του κόμματος σε «ουρά» του αρχιεπισκόπου Μακαρίου.
Το ΑΚΕΛ θα υποστηρίξει όχι μόνο τη συντηρητική εσωτερική πολιτική του εθνάρχη αλλά και τη σύγκρουσή του με την τουρκοκυπριακή κοινότητα: την απόπειρα μονομερούς αναθεώρησης του κυπριακού Συντάγματος («13 σημεία») και τις αιματηρές διακοινοτικές συγκρούσεις που αυτή πυροδότησε.
Ο κομματικός Τύπος επικροτεί ανεπιφύλακτα την καταστολή της τουρκοκυπριακής «ανταρσίας» από τις «νόμιμες δυνάμεις», αποσιωπώντας τη συμμετοχή (και τις αγριότητες) των ιδιωτικών παραστρατιωτικών ομάδων που τις απάρτιζαν και υιοθετώντας πλήρως την οπτική και το λεξιλόγιο της κυρίαρχης εθνικοφροσύνης - μέχρι του σημείου να καταγγέλλει τους εξεγερμένους μειονοτικούς σαν «συμμορίτες» (σ. 129).
Η ανάλυση της στάσης του κόμματος στην κρίση του 1963-1964 αποτελεί το πιο ενδιαφέρον τμήμα του βιβλίου. Δεν περιορίζεται στην καταγραφή της επίσημης γραμμής και στην αναζήτηση ενδεχόμενων αποκλίσεων στους μαζικούς εκείνους χώρους (όπως η εργατική ομοσπονδία ΠΕΟ) που είχαν δεσμούς με μια μερίδα των τουρκοκυπριακών λαϊκών στρωμάτων· ερευνά αντίθετα κάθε πτυχή της κομματικής ζωής και πραγματικότητας, από την παραλογοτεχνική παραγωγή των ημερών (που δεσμεύεται λιγότερο από τις επίσημες ιδεολογικές συμβάσεις) μέχρι τη στάση των απλών αριστερών απέναντι στα δύο κρίσιμα διλήμματα που τους έθεσαν οι εξελίξεις: τη διάρρηξη των δεσμών με τους σύνοικους Τουρκοκυπρίους και την ενεργό συμμετοχή στην ένοπλη διακοινοτική σύρραξη.
Οι προφορικές μαρτυρίες που συγκέντρωσε ο συγγραφέας αποδεικνύονται εδώ εξαιρετικά διαφωτιστικές, καθώς αποτυπώνουν μια αρκετά ευρεία γκάμα επιλογών και συμπεριφορών που καθορίστηκαν όχι μόνο από το πολιτικοϊδεολογικό υπόβαθρο των αφηγητών αλλά και από συγκυριακούς παράγοντες όπως η τοπική δυναμική, τα συγγενικά δίκτυα ή, απλά, ο φόβος: φόβος απέναντι στη βία των «φανατικών» Τουρκοκυπρίων αλλά και απέναντι στους ένοπλους Ελληνοκύπριους εθνικόφρονες που έλεγχαν ξανά το πεδίο.
Πληροφορούμαστε έτσι ότι, παρά την επίσημη γραμμή του ΑΚΕΛ για συμμετοχή μόνο στα επίσημα κρατικά σώματα (εθνοφρουρά και αστυνομία), πολλοί αριστεροί οπλίστηκαν και φύλαξαν σκοπιές εκείνες τις μέρες στο πλαίσιο άτυπων ομάδων, έστω και κάτω από την άγρυπνη επιτήρηση των εθνικοφρόνων συγχωριανών τους· συμμετοχή που από τους περισσότερους διεκδικήθηκε μάλιστα τότε ως στοιχείο ισότιμης ένταξης στην εθνική κοινότητα και διάρρηξης του παραδοσιακού αποκλεισμού τους από το ακροδεξιό παρακράτος της ΕΟΚΑ.
Ορισμένοι νεότεροι θα μετάσχουν μάλιστα και ενεργά στις συγκρούσεις, ως μέλη ένοπλων παραστρατιωτικών ομάδων - κυρίως των «κοκκινοσκούφηδων» του γιατρού Λυσσαρίδη (που δεν εξέταζε τα κοινωνικά φρονήματα των εθελοντών), αλλά και της Οργάνωσης του κομμουνιστοφάγου υπουργού Εσωτερικών Πολύκαρπου Γεωρκάτζη. Από την άλλη, κομματικά μέλη και στελέχη θα προσπαθήσουν κάποιες φορές να εμποδίσουν την εθνοκάθαρση της μειονότητας (τις πυρπολήσεις σπιτιών και τους φόνους αμάχων) - άλλοτε με επιτυχία, άλλοτε όχι.
Οι σχέσεις του ΑΚΕΛ με τους Τουρκοκυπρίους απασχολούν ένα εξίσου σημαντικό κεφάλαιο του βιβλίου. Κομβική μορφή που αναδεικνύεται εδώ είναι αυτή του Τουρκοκύπριου κομμουνιστή Ντερβίς Αλί Καβάζογλου, επικεφαλής του κομματικού «γραφείου για τα τουρκοκυπριακά θέματα» μετά το 1960: ενός ανθρώπου που, στις δύσκολες ώρες του 1964, έδωσε έναν απελπισμένο, μοναχικό αγώνα για να κρατήσει τους (όποιους) διαύλους του κόμματος με την πολιορκημένη μειονότητα, για να δολοφονηθεί λίγο αργότερα (11/4/1965) από την τουρκοκυπριακή Ακροδεξιά.
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας