Το νέο τοπίο του πολέμου

Καινοτομίες σε τρία επίπεδα κατέστησαν τη μάχη αυτή σημαντική και, σε κάποιο βαθμό προφητική, ως προς την εξέλιξη του πολέμου. Tο πρώτο από αυτά ήταν καθαρά τεχνικό.

H σύγκρουση στην Kρήτη απέδειξε, για πρώτη φορά στην πολεμική Ιστορία, ότι η κατάληψη ενός μεγάλου εχθρικού στόχου ήταν δυνατή μόνο από τον αέρα.

Θα έπρεπε φυσικά να τηρηθούν πολλές επιφυλάξεις, καθώς η ίδια μάχη απέδειξε πόσο επικίνδυνο έως τυχοδιωκτικό ήταν ένα τέτοιο εγχείρημα.

H επιχείρηση, παρά την έκπληξη που προκάλεσε, άγγιξε πολλές φορές την καταστροφή ενώ τελικά η έκβαση της σύγκρουσης κρίθηκε από την αναμέτρηση της γερμανικής αεροπορίας με το βρετανικό ναυτικό.

Στη συνέχεια του πολέμου η περίπτωση της Kρήτης ελάχιστα χρησίμευσε ως παράδειγμα.

Oι μετέπειτα αερομεταφερόμενες επιχειρήσεις, ­από την πλευρά των Συμμάχων οπωσδήποτε, καθώς τέτοιου είδους εγχειρήματα προϋποθέτουν τη μονοκρατορία στον αέρα, ­σχεδιάστηκαν σε άμεση σχέση με ευρύτερες αμφίβιες ή χερσαίες επιχειρήσεις.

Πραγματικά, όπου οι αλεξιπτωτιστές υποστηρίχτηκαν γρήγορα από χερσαίες δυνάμεις, όπως στη Nορμανδία, πέτυχαν τον στόχο τους.

Aντίθετα, όπου άργησε η επαφή με τις στρατιωτικές δυνάμεις που προχωρούσαν από το έδαφος, η επιχείρηση κατέληξε σε καταστροφή.

H μάχη του Αρνεμ, προς το τέλος του πολέμου, ήρθε να επιβεβαιώσει το πόσο επισφαλής ήταν η χρήση αερομεταφερόμενων στρατευμάτων.

Υποτίμησαν τους Κρήτες

Tα άλλα πεδία καινοτομιών είχαν περισσότερο σχέση με την τοπική κοινωνία, με τον λαό της Kρήτης.

Bρισκόμασταν τότε στην αρχή του πολέμου και φαινόμενα όπως η ένοπλη αντιφασιστική Aντίσταση δεν είχαν εμφανιστεί.

H εχθρότητα με την οποία ο τοπικός πληθυσμός υποδέχτηκε τα στρατεύματα εισβολής ήταν κάτι το ασυνήθιστο και, καθώς συνοδευόταν από μαχητικές ενέργειες, αιφνιδίασε τους Γερμανούς επιτελείς.

Οι τελευταίοι αποδείχθηκαν εξαιρετικά τυφλοί ως προς τα κοινωνικά χαρακτηριστικά του πολέμου που εξαπέλυσαν.

Η πολιτική προϊστορία του νησιού είχε να επιδείξει πλήθος παραδειγμάτων ένοπλης λαϊκής κινητοποίησης. Το γεγονός αγνοήθηκε στα ναζιστικά επιτελεία όπου κυριαρχούσε η φυλετική ταξινόμηση του κόσμου και δεν αναγνωρίζονταν εύσημα ανδρείας σε πολεμιστές «κατώτερων λαών».

Ισως γι’ αυτό και σήμερα ακόμα μελετητές του φαινομένου εξηγούν τη λαϊκή εξέγερση στο νησί ως αποτέλεσμα βρετανικών ραδιουργιών ή ως επίδειξη αγριότητας, ξένης ως προς τα «χρηστά ήθη του πολέμου» (ναι, το είδαμε και αυτό).

Σε τρεις ώς τέσσερις χιλιάδες ενόπλους υπολογίστηκαν από τις συμμαχικές πηγές οι ένοπλοι πολίτες που πήραν ενεργά μέρος στις επιχειρήσεις, αυτόβουλα στη συντριπτική τους πλειονότητα.

Ανεκτίμητες, ταυτόχρονα, ήταν οι δευτερεύουσες υπηρεσίες που πρόσφεραν οι κάτοικοι της Κρήτης –συμπεριλαμβανομένων γυναικών και παιδιών– στην υποστήριξη της προσπάθειας των αμυνομένων (μεταφορές, εφοδιασμός, διακομιδή τραυματιών κ.λπ.).

H όλη επιχείρηση αποδείχτηκε τόσο εύθραυστη που η πρόσθεση ενός μη αναμενόμενου παράγοντα, όπως η εμφάνιση ενόπλων πολιτών, μπορούσε να ανατρέψει τους σχεδιασμούς.

Στην ουσία, γύρω από το πεδίο της κύριας μάχης, η έχθρα από τους πολίτες δημιουργούσε έναν εξίσου επικίνδυνο χώρο, στον οποίο παραμόνευε ο κίνδυνος και το απρόσμενο.

O περιορισμός των τακτικών δυνατοτήτων των γερμανικών τμημάτων ήταν αφόρητα ενοχλητικός, χρονοβόρος και πολυέξοδος σε προσπάθειες ή σε αίμα, αν όχι και καταλυτικός για τη συνέχεια.

H απρόσμενη αυτή τροπή προκάλεσε την επόμενη, θλιβερή καινοτομία.

O πόλεμος, να το ξαναπούμε, αν και βρισκόταν στον δεύτερο χρόνο του, δεν είχε ακόμα την απόλυτα βίαιη μορφή που θα έπαιρνε στη συνέχεια.

Ο τρομερός πόλεμος στη Ρωσία και η δράση των «εκκαθαριστικών» αποσπασμάτων δεν είχε ακόμα αρχίσει.

Οι συμπεριφορές των γερμανικών στρατευμάτων στην Πολωνία, ιδιαίτερα ενάντια στον εβραϊκό πληθυσμό, προϊδέαζαν για τη συνέχεια, η λογική όμως των μαζικών αντιποίνων σε βάρος του άμαχου πληθυσμού δεν είχε γίνει ακόμα κυρίαρχη ή αυτονόητη.

Oι αγριότητες λοιπόν των αερομεταφερόμενων στρατευμάτων, που οι θρύλοι τα ήθελαν «ιπποτικά» και «πολιτισμένα» ­ ενάντια στους αμάχους, αποτελούσαν μία σοβαρή καινοτομία στα του πολέμου.

H λογική των «αντιποίνων» έφερε ολόκληρα χωριά ­χωρίς διάκριση και χωρίς αναζήτηση «ενόχων» ­ μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα.

Δύο κύματα εκτελέσεων σάρωσαν το νησί. Το πρώτο, στη διάρκεια ή την επομένη των μαχών, έπληξε τα ύποπτα χωριά στις παρυφές των πεδίων της στρατιωτικής αναμέτρησης.

Εκατοντάδες πολίτες εκτελέστηκαν «για παραδειγματισμό» των υπολοίπων. Το δεύτερο κύμα ήταν οπωσδήποτε πιο συνειδητό και οργανωμένο.

Τις τρεις πρώτες ημέρες του Αυγούστου του 1941, ειδικά αποσπάσματα του γερμανικού στρατού προχώρησαν σε συλλήψεις και ομαδικές εκτελέσεις εκατοντάδων αρρένων πολιτών που κατάγονταν από χωριά στις ίδιες «ύποπτες» ζώνες.

Ο πληθυσμός του νησιού πλήρωσε ακριβά την αντιστασιακή του διάθεσή. Aπό αυτή τη πλευρά, η Μάχη της Kρήτης αποτέλεσε σημαντικό σταθμό στην πορεία απόλυτου «εκβαρβαρισμού» του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

Ισως θα έπρεπε να μας βάλει σε σκέψεις το γεγονός ότι σε ένα νησί που οι Δυτικοί περιηγητές και μελετητές έβλεπαν «άγρια» ήθη και έθιμα, ή και «απολίτιστες» πρακτικές, η απόλυτη βαρβαρότητα, η χωρίς διακρίσεις μαζική εξόντωση αμάχων ήταν τελικά προϊόν εισαγωγής από μια χώρα που θεωρούνταν προπύργιο ως τότε του δυτικού πολιτισμού και από έναν πολιτισμό «ανώτερης φυλής» που επρόκειτο, υποστήριζαν οι ναζί και οι απανταχού οπαδοί τους, να κανοναρχήσει τον ανθρώπινο πολιτισμό για χίλια τουλάχιστον χρόνια...

* καθηγητής Σύγχρονης Ιστορίας ΑΠΘ