Νυχτοπερπατήματα και... συνευρέσεις στο Διεθνές Κρητολογικό Συνέδριο

Εξαιρετική επιτυχία έχουν σημειώσει οι εργασίες του 12ου Διεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου, το οποίο πραγματοποιείται στο Ηράκλειο στις εγκαταστάσεις του Πολιτιστικού και Συνεδριακού Κέντρου του Δήμου Ηρακλείου. Εκατοντάδες πολίτες παρακολουθούν καθημερινά και παρεμβαίνουν με ερωτήσεις τις ενδιαφέρουσες εισηγήσεις των επιστημόνων με κεντρική θεματική τις «Μετακινήσεις» ανθρώπων, ιδεών, αγαθών κ.λ.π. από την προϊστορική περίοδο μέχρι τον εικοστό αιώνα. Η άψογη οργάνωση του Συνεδρίου με την ευθύνη της Εταιρείας Κρητικών και Ιστορικών Μελετών Κρήτης ( Ε.Κ.Ι.Μ.), η οποία δημιούργησε τον εν λόγω θεσμό από το 1961,- με πρωτεργάτες τους αείμνηστους Ανδρέα Καλοκαιρινό, Νικόλαο Πλάτωνα και Μενέλαο Παρλαμά, έχει απογειώσει κυριολεκτικά την επικοινωνία και τη συνεύρεση επιστημόνων –πολιτών σε ένα ορίζοντα πνευματικής συλλογικής αυτογνωσίας.

Με βάση την κεντρική θεματική των «Μετακινήσεων», στην ενδιαφέρουσα ομιλία του ο Άγγλος Αρχαιολόγος, Αντιπρόεδρος της Βρετανικής Σχολής Αθηνών, Gerald Cadogan, ανοίγοντας τις εργασίες του Συνεδρίου με θέμα: Μινωικές μετακινήσεις «δις ες τον αυτόν ποταμόν ουκ αν εμβαίης», εξέτασε «τις νοητικές μετακινήσεις και τις αλλαγές που σχετίζονται με την κατανόηση των Μινωιτών της Εποχής του Χαλκού, και με τις ερμηνείες που άπτονται του πολιτισμού τους, από τους πρωτοπόρους Μίνωα Καλοκαιρινό και Arthur Evans, έως σήμερα». Υπογράμμισε μάλιστα εμφατικά πως «οι πραγματικές ρίζες της επιστήμης βρίσκονται στην μελέτη της καθημερινότητας του παρελθόντος. Δεν μπορούμε να κάνουμε αλλιώς. Αφού, τα μοναδικά τεκμήρια που διαθέτει η κρητική αρχαιολογία αφορούν τον υλικό πολιτισμό των αρχαίων κατοίκων του νησιού αυτού – όσο και αν σήμερα φαίνεται ότι συχνά το ξεχνάμε όταν τους φορτώνουμε με σύγχρονες αφηρημένες ερμηνείες των δικών τους δράσεων σε βαθμό που να μην διακρίνουμε την πραγματική ουσία της ζωής τους».

Μάλιστα ο Άγγλος αρχαιολόγος  προχώρησε σε ποιο τολμηρά μονοπάτια τον θεωρητικό του προβληματισμό λέγοντας χαρακτηριστικά: «Καλύπτουμε, συγχρόνως,  με βαρύγδουπες και περισπούδαστες λέξεις ή /και νέες εξαντλητικές αναλυτικές μεθόδους τη βαθιά αλήθεια ότι ουσιαστικά δεν γνωρίζουμε παρά ελάχιστα για τις κοινωνικές, πολιτικές, θρησκευτικές, ψυχολογικές και εντέλει προσωπικές τους  συνάφειες. Με αποτέλεσμα, οι «σημαντικοί» ισχυρισμοί μας να αποκαλύπτουν κάθε φορά περισσότερα για εμάς τους ίδιους παρά για εκείνους». Τέλος ο ίδιος ομιλητής οριοθετώντας τα όρια του  επιστημονικού πεδίου κατέληξε: «Σε ένα τέτοιο επιστημολογικό πλαίσιο. Εξαιρετικά βοηθητική παραμένει η εθνοαρχαιολογική προσέγγιση. Από τον Στέφανο Ξανθουδίδη έως σήμερα, η προσέγγιση αυτή μας υπενθυμίζει, με σεμνότητα, τα περιβόλια, τα βοσκοτόπια στις μαδάρες, τη θάλασσα, τα άφθονα μονοπάτια και τα άλλα πλεονεκτήματα της Κρήτης που θα αποτέλεσαν τον πυρήνα και μαζί το σταθερό σκηνικό βάθος της θαυμάσιας άνθησης του Μινωικού πολιτισμού».

Νυχτοπερπατήματα

Ο καθηγητής Αρχαίας Ιστορίας και Κλασσικών Σπουδών, στο Ινστιτούτο Προηγμένων Σπουδών  του Πρίνστον,  Άγγελος Χανιώτης στην ομιλία του με τίτλο: «Νυχτοπερπατήματα. Διαχρονική επισκόπηση των νυκτερινών μετακινήσεων στην Κρήτη», έθεσε το θέμα των πολυποίκιλων μετακινήσεων στην Κρήτη «ανάμεσα στο σούρουπο  και το χάραμα», μετακινήσεις που αφορούν τη νυκτόβια πανίδα  και των ανθρώπων, ειρηνικές, βίαιες , έκτακτες, τελετουργικά επαναλμβανόμενες κ.λ.π.  Ο κ. Χανιώτης, μεταξύ των άλλων τόνισε: «Νυκτερινές μετακινήσεις σχετίζονται με τη θρησκεία, π.χ. με νυκτερινές πομπές στην αρχαιότητα, νυκτερινούς χορούς στα ορεινά δάση και νυκτερινές λιτανείες στη βενετοκρατούμενη Κρήτη. Η γεωγραφική θέση της Κρήτης επιβάλλει τη νυκτερινή ναυσιπλοΐα στις ανοικτές θάλασσες, χωρίς την οποία είναι αδιανόητες οι ανταλλαγές ανάμεσα στην Κρήτη, την Κύπρο και την Αίγυπτο. Κάτω από ιδιαίτερες συνθήκες συνήθης μορφή νυκτερινής ναυσιπλοίας είναι η πειρατική επιδρομή. Καθώς το σκοτάδι της νύκτας παρέχει κάλυψη για αιφνίδιες επιθέσεις, νυκτερινές μετακινήσεις πολεμικού χαρακτήρα είναι μεν αναμενόμενες, μαρτυρούνται όμως κυρίως σε εποχές που οι Κρήτες φημίζονταν για νυκτερινές επιδρομές, όπως στην ελληνιστική εποχή, κατά την κατάκτηση της Κρήτης από τους Οθωμανούς, στο αντάρτικο της Κατοχής. Νυκτερινές περιπολίες σε αστικές περιοχές είναι μια ακόμη μορφή νυκτερινής μετακίνησης που εμφανίζεται σε κάποιες ιστορικές συγκυρίες, ως αντίδραση των βενετικών και οθωμανικών αρχών σε απειλές».

Για τις ειρηνικότερες μορφές νυχτοπερπατημάτων που συνήθως έχουν πιο σύνθετο και περίπλοκο χαρακτήρα ο κ. Χανιώτης αποφάνθηκε: «Τη στενή σχέση της νύκτας με κοινωνικές και πολιτιστικές συνθήκες δείχνουν κυρίως  πρακτικές όπως οι απαγωγές εφήβων στην αρχαία Κρήτη, η ζωοκλοπή και το κλέψιμο της νύφης και ορισμένες μορφές κινητικής νυκτερινής διασκέδασης κατά τη Βενετοκρατία. Τέλος, πολιτιστικοί παράγοντες καθορίζουν ιδιαίτερες μορφές νυκτερινών μετακινήσεων, όπως η νυκτερινή μετακίνηση προς το νεκροταφείο για μαγικές πρακτικές, το προσκύνημα μετά τη δύση του ήλιου, η πρόσληψη των ονείρων ως νυκτερινών επισκεπτών. Από τη σύνδεση των δύο θεμάτων , νύκτας και μετακίνησης, διακρίνονται κάποιες συνέχειες που σχετίζονται με την ιδιαιτερότητα της νύκτας ως χρονοτόπου, κυρίως όμως αναδεικνύονται ιδιαίτερα χαρακτηριστικά επιμέρους περιόδων της κρητικής ιστορίας και  του πολιτισμού».

Συνευρέσεις

Από τα… νυχτοπερπατήματα του κ. Χανιώτη, η ομότιμη Καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Κρήτης, Ολγα Γκράτζιου, μίλησε για τις ιδιότυπες… συνευρέσεις Κρήτης- Βενετίας, με τίτλο: «Τόσο κοντά και τόσο μακριά. Κρήτη και Βενετία 1211 – 1669: Η μαρτυρία των υλικών τεκμηρίων».  Η κ. Γκράτζιου, ανέφερε πως η Βενετία «αντί να εγκαταστήσει έναν ακόμη εμπορικό σταθμό και βάση ανεφοδιασμού για τα πλοία της, επεδίωξε να υποκαταστήσει με το νησί αυτό της ανατολικής Μεσογείου την ενδοχώρα που της έλειπε, προοιωνίζοντας τελικά  τις μελλοντικές ευρωπαικές αποικίες. Έκτοτε και ως το τέλος του Κρητικού Πολέμου η επικοινωνία μητρόπολης και αποικίας ήταν συνεχής και πολυεπίπεδη. Τα αυλικά κατάλοιπα αυτής της εποχής, καλλιτεχνικά, και μη. Είναι χειροπιαστά, στην κυριολεξία,  τεκμήρια που φανερώνουν εύγλωττα όψεις του υλικού πολιτισμού της Κρήτης και έμμεσα μαρτυρούν τις πολυδιάστατες σχέσεις της με τη Βενετία. Κατά τη μελέτη τους, εδώ και δεκαετίες, έχουν αναζητηθεί επιδράσεις και αλληλεξαρτήσεις, εμμονές στις οικείες παραδόσεις και, με αφορμή τη συζήτηση περί ταυτοτήτων, έχουν ερευνηθεί οικειοποιήσεις της γλώσσας του Άλλου και όψεις της διάδρασης των πολιτισμών της Βενετίας και της Κρήτης που, παρά την προσέγγιση, έμειναν διακριτοί και διαφορετικοί».

Ανανέωση – Ταυτότητα

Ο καθηγητής Νεοελληνικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, Στέφανος Κακλαμάνης, μιλώντας με θέμα: «Αμφίδρομες πολιτισμικές μεταφορές στην Κρήτης της Αναγέννησης», υποστήριξε σχετικά: «Μετακινήσεις ανθρώπων και μεταφορές πολιτισμικών αγαθών προς και από την Κρήτη, περισσότερο ή λιγότερο οργανωμένες συστηματικά, εξεταζόμενες υπό το πρίσμα της ιστορικής πολιτισμικής γεωγραφίας, μας επιτρέπουν να παρακολουθήσουμε την  εξέλιξη και τη σταδιακή ωρίμανση της κρητικής κοινωνίας, η οποία κατάφερε όχι μόνο να υπερβεί τις εσωτερικές αντιφάσεις και τις πρωτογενείς εθνοτικές διαφορές, αλλά και να ανανεώσει το κοινωνικό και πολιτισμικό της κεφάλαιο και να κατασκευάσει τη δική της διακριτή ταυτότητα. Βασικοί παράγοντες για τη μετέξέλιξη αυτή αποδείχθηκαν στην Ιταλία το Πανεπιστήμιο της Πάδοβας και το Ελληνικό Κολλέγιο της Ρώμης, όπου σπούδαζαν τα  τέκνα των βενετοκρητικών ευγενών και των εύπορων   αστών πλάι σε νέους που έφθαναν εκεί από ολόκληρη την Ευρώπη, και στην Κρήτη η ίδρυση και η λειτουργία ακαδημιών, κατά το πρότυπο των ιταλικών, από την τοπική πνευματική ελίτ, στις οποίες συμμετείχαν ενεργά και επώνυμοι Ιταλοί λόγιοι και ποιητές που παρεπιδημούσαν στο νησί ως στελέχη της Διοίκησης και ως αξιωματικοί του στρατού».

Ερωτήματα και προβληματισμούς σχετικά με «τις τάσεις και τη δυναμική της ιστορικής αλλαγής στην Κρήτη της νεωτερικότητας, η απουσία του Διαφωτισμού, το ιδεολογικό κλίμα της εποχής των Επαναστάσεων, η μεταγραφή της ιστορικής εμπειρίας στη σκέψη  των σημαντικών Κρητικών στοχαστών της σύγχρονης εποχής», έθεσε με την μεστή ομιλία του, ο Καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Εθνικό  και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Πασχάλης Μ. Κιτρομηλίδης.

Τέλος καινούργια στοιχεία για την άγνωστη και κρίσιμη περίοδο των δύο πρώτων αιώνων της Οθωμανικής κυριαρχίας στην Κρήτη ( 1645 - 1821), έθεσαν οι Αντώνης Αναστασόπουλος. Ηλίας Κολοβός και Μαρίνος Σαρηγιάννης.

Οι σύνεδροι και ο κόσμος απολαμβάνουν το υψηλών προδιαγραφών Πολιτιστικό Κέντρο του Δήμου Ηρακλείου, το οποίο ως λειτουργική και αισθητική υποδομή, αναβαθμίζει το εγχείρημα του Συνεδρίου. Είναι λαϊκή κατάκτηση  για τον Πολιτισμό και πρέπει να διαλευκανθούν τα όποια οικονομικά σκάνδαλα αιωρούνται σχετικά με την κατασκευή του.