Ο αετός... της κρητικής λύρας

Την ιστορία της κρητικής λύρας μπορεί να ισχυριστεί κάποιος ότι παρακολουθεί αν επισκεφθεί το οργανοποιείο του Μανώλη Σταγάκη στο Ρέθυμνο.

Ενας φιλόξενος χώρος μάς μεταφέρει στις διάφορες περιόδους της κρητικής λύρας, ενώ στην πίσω αίθουσα ο τρίτης γενιάς κατασκευαστής του παραδοσιακού οργάνου, Μανώλης Σταγάκης, διατηρεί το εργαστήριό του.

«Οι λύρες που φτιάχνουμε εδώ ταξιδεύουν σε όλο τον κόσμο. Ξεχωρίζουν από τον χαρακτηριστικό σκαλιστό αετό στο πίσω μέρος καθώς και από τη μοναδική τους ακουστική».

Ο Μανώλης σπούδασε γεωπόνος, αλλά έμαθε την τεχνική από τον ίδιο τον παππού του και αποφάσισε μετά και τον θάνατο του πατέρα του να συνεχίσει να παράγει λύρες ακολουθώντας την παραδοσιακή τεχνική.

Μια τεχνική που διδάχθηκε από τον παππού του, από τον οποίο πήρε και το όνομά του.

«Τα ξύλα που χρησιμοποιούμε διαλέγονται προσεκτικά ώστε να μην είναι αλλoιωμένα από την παλαιότητα ή από τις καιρικές συνθήκες και ούτε να έχουν πάνω τους ρόζους».

Η ποιότητα του ήχου

Το λεγόμενο σκάφος της λύρας κατασκευάζεται από ξύλο ηλικίας τουλάχιστον 10-15 χρόνων και συνήθως χρησιμοποιείται καρυδιά, είτε ντόπια είτε Αγίου Ορους, αφρικανική ή αμερικανική, καθώς κα μουρνιά ντόπια που υπάρχει σε μαύρη και καφέ απόχρωση.

Αλλες επιλογές είναι ο ασφένδαμος ή αλλιώς κελεμπέκι, που δίνει απόχρωση ανοιχτό καφέ.

Οσο για το καπάκι, το μπροστινό μέρος δηλαδή, που επηρεάζει άμεσα την ποιότητα του ήχου, αυτό κατασκευάζεται από κέδρο Λιβάνου ή αλλιώς κατράνι, ηλικίας άνω των 300 ετών, που προέρχεται από δοκάρια παλαιών κτισμάτων.

«Αυτό δεν αγοράζεται! Αυτό πρέπει να το βρίσκουμε από παλιά κτίσματα που αναπαλαιώνονται και σίγουρα αποτελεί και το συγκριτικό πλεονέκτημα έναντι άλλων προσπαθειών».

Η ταστιέρα, ή αλλιώς γραβάντα, που είναι το πάνω μέρος της λύρας και εκεί όπου τοποθετούνται τα δάχτυλα, είναι και αυτό από ξύλο κατράνι με επένδυση πλαστικής μεμβράνης για να προστατεύεται από αλλοίωση κατά το παίξιμο.

Βασικό θέμα στην ποιότητα της κρητικής λύρας αποτελεί τόσο η κόλλα που θα χρησιμοποιηθεί όσο και το λούστρο.

«Η κόλλα που χρησιμοποιώ προέρχεται από λέπια ψαριών, την οποία προμηθεύομαι επεξεργασμένη και τη λιώνω μέσα σε ζεστό νερό. Αφού τη ρευστοποιήσω στη συνέχεια την τοποθετώ στο σημείο όπου θέλω να συγκολλήσω».

Το λούστρο προέρχεται από ρητίνη δέντρου και λέγεται γομαλάκα, η επεξεργασμένη μορφή του οποίου φτιάχνεται με προσθήκη οινοπνεύματος και στη συνέχεια τοποθετείται με βαμβάκι πάνω στο όργανο για την τέλεια ηχητική απόδοση και αισθητική.

Ο χρόνος κατασκευής

Ρωτάμε τον Μανώλη για τον χρόνο κατασκευής μιας λύρας και για τις επιλογές στα χαρακτηριστικά της.

«Για να ετοιμάσω μια λύρα, χρειάζομαι περίπου 7-9 ημέρες. Κάθε λύρα κατασκευάζεται και ρυθμίζεται ξεχωριστά ώστε να παράγει τον επιθυμητό ήχο, είτε πρίμο είτε μεσαίο είτε μπάσο ή και άλλες επιλογές, ώστε να ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις του κάθε οργανοπαίκτη».

Η λύρα στην Ιστορία

Αν κάποιος ασχοληθεί λεπτομερώς με την κρητική λύρα θα δει αρκετές ομοιότητες με τη λύρα της Κωνσταντινούπολης ή τη βυζαντινή λύρα.

Για αυτές τις ομοιότητες υπάρχουν δύο εκδοχές, όπως τουλάχιστον προκύπτει από τους μελετητές της κρητικής μουσικής.

Σύμφωνα με τη μία εκδοχή, η λύρα φτάνει στην Κρήτη από τους Αραβες, οι οποίοι παρέμειναν στη συνέχεια στην περιοχή χωρίς διακοπή.

Σύμφωνα με την άλλη εκδοχή, έφτασε από την Κωνσταντινούπολη, με τον στρατό του Νικηφόρου Φωκά και τους Βυζαντινούς που ακολούθησαν είτε μέσω Δωδεκανήσου, οπότε η είσοδός της στο νησί πρέπει να άρχισε από την πλευρά της Σητείας, εξαιτίας της γειτνίασης με την Κάσο και την Κάρπαθο.