Υπάρχει η αντίληψη ότι είναι «ανήθικο» να μιλάμε για τα χρήματα ή να ασχολούμαστε με την απόκτησή τους

Η Στέλλα Κάσδαγλη είναι συνιδρύτρια του «Women On Top». Από τη μεγάλη συζήτησή μας στο ανεξάντλητο (και τόσο λίγο εξερευνημένο στην Ελλάδα) κεφάλαιο «γυναίκες και χρήματα», επέλεξα να της θέσω για το ρεπορτάζ μας τρία ερωτήματα.

• Τα τελευταία χρόνια τόσο η επιστημονική έρευνα όσο και η ακτιβιστική δράση –ακόμα και κολοσσών όπως το ίδρυμα Μπιλ & Μελίντα Γκέιτς– στρέφουν το ενδιαφέρον τους στον χρηματοοικονομικό αλφαβητισμό των γυναικών. Είναι σαφές πως η οικονομική ανεξαρτησία είναι όρος χειραφέτησης, ωστόσο οι γυναίκες στερούνται κυρίως γνώσεις ή ευκαιρίες ώστε να ενδυναμωθούν (και) οικονομικά;

Στερούνται και τα δυο – συν ένα, για την ακρίβεια: στερούνται γνώσεις, όχι επειδή είναι γυναίκες, αλλά επειδή γενικά το επίπεδο χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού στις κοινωνίες μας είναι χαμηλό. Στερούνται ευκαιρίες, γιατί εναποθέτουν στα χέρια των αντρών, συνήθως, τον έλεγχο των οικονομικών αποφάσεων, με αποτέλεσμα να μην εξοικειώνονται αρκετά με την ορολογία, με τη διαχείριση του ρίσκου, με το ζύγισμα των αποφάσεων, με τη δυσφορία της κατάκτησης μιας νέας δεξιότητας. Στερούνται όμως και πόρους: επειδή δουλεύουν διακοπτόμενα, επειδή δεν πληρώνονται για ένα μεγάλο μέρος της δουλειάς που κάνουν καθημερινά, επειδή ζουν περισσότερο, επειδή εργάζονται σε πιο κακοπληρωμένα επαγγέλματα και πιο χαμηλόβαθμες θέσεις. Αυτές, όμως, δεν είναι ανεξάρτητες ελλείψεις· είναι αλληλένδετες και δημιουργούν έναν φαύλο κύκλο από τον οποίο είναι πολύ δύσκολο να βγει, ακόμα και σήμερα, μια γυναίκα.

• Μιλάμε πολύ –ευτυχώς– τον τελευταίο έναν χρόνο για την κακοποίηση, υπάρχει ωστόσο μια πλευρά της που δεν έχει ακόμα αναδειχτεί: η οικονομική κακοποίηση. Πώς μπορούν οι γυναίκες να προστατευτούν;

Τα στοιχεία της Ελληνικής Αστυνομίας αναφέρουν «μηδέν» καταγγελίες για οικονομική βία κάθε χρόνο, τη στιγμή που ξέρουμε ότι υπάρχουν εκατοντάδες γυναίκες που δεν έχουν πρόσβαση στα εισοδήματά τους, που δεν τους επιτρέπεται να εργαστούν, που δεν μπορούν να πάρουν οικονομικές αποφάσεις για τις ίδιες και τα παιδιά τους. Αυτή είναι η οικονομική βία και το πρώτο πράγμα που πρέπει να γίνει για να προστατευτούμε είναι να αρχίσουμε να συζητάμε ανοιχτά γι’ αυτήν, έτσι ώστε να την αναγνωρίζουμε, να την καταγγέλλουμε και να μπορούμε, σιγά σιγά, να την προλαμβάνουμε.

• Στην έρευνά σας υπάρχουν σοκαριστικά στοιχεία, όπως ότι σχεδόν μία στις δύο γυναίκες δηλώνει πως προτιμά να ασχολείται κάποιος άλλος με τα οικονομικά της θέματα παρά η ίδια, ενώ μία στις τρεις πιστεύει πως οι γυναίκες είναι λιγότερο κατάλληλες για την ενασχόληση με χρηματοοικονομικά θέματα. Πόσο επικίνδυνες για τις γυναίκες μπορούν να γίνουν αυτές οι στερεοτυπικές αντιλήψεις; Και τι μπορούμε να κάνουμε ώστε να τις αποκρούσουμε;

Αυτές οι αντιλήψεις βρίσκονται στη ρίζα του προβλήματος – μαζί, νομίζω, με την αντίληψη ότι είναι «ανήθικο» να μιλάμε για τα χρήματα ή να ασχολούμαστε με την απόκτησή τους. Οταν θεωρούμε την οικονομική διαχείριση ανιαρή, βρόμικη, ανήθικη ή βαρετή –και ιδιαίτερα όταν τη θεωρούμε προαιρετική, επειδή υπάρχει κάποιος άλλος για να του την αναθέσουμε–, τότε μειώνονται δραστικά οι πιθανότητες να εξοικειωθούμε με αυτήν, να την κατανοήσουμε καλύτερα, να επιδιώξουμε να την κάνουμε πιο σωστά. Για να μάθουμε κάτι, πρέπει να θέλουμε να το μάθουμε, πρέπει να το εκτιμούμε. Γι’ αυτό επείγει το να απενοχοποιήσουμε τα χρήματα, το να συμφιλιωθούμε με τα βήματα που χρειάζεται να κάνουμε για να τα χρησιμοποιήσουμε ως εργαλεία.

Η οικονομική βία είναι μια μορφή έμφυλης βίας

Με βάση την έρευνα που παρουσιάζουμε σήμερα, οι γυναίκες νιώθουν ανία ή φόβο να ασχοληθούν με τα οικονομικά τους. Ωστόσο, πολλές φορές η εκχώρηση του οικονομικού ελέγχου της ζωής τους μπορεί να είναι το πρώτο βήμα σε μια ιστορία κακοποίησης. Απευθυνθήκαμε στο κέντρο για τα έμφυλα δικαιώματα και την ισότητα «Διοτίμα», που έχει μακρόχρονη πείρα στην υποστήριξη κακοποιημένων γυναικών, για να ρωτήσουμε πόσο συχνή είναι η οικονομική κακοποίηση των γυναικών και πώς σχετίζεται με άλλες μορφές βίας. Μιλάμε με τη Μαρία Αποστολάκη, συντονίστρια της Νομικής Υπηρεσίας του κέντρου.

«Στην Ελλάδα θεωρείται “ανδρική υπόθεση” η ενασχόληση με τα οικονομικά. Από αυτήν την αφετηρία μπορεί να ξεκινήσει μια ενδοοικογενειακή κακοποιητική κατάσταση όπου ο σύντροφος αποστερεί τη σύντροφό του από οικονομικούς πόρους, αγαθά και ευκαιρίες: είτε την εξαναγκάζει να απομακρυνθεί από την εργασία της είτε την υποχρεώνει σε ένα είδος λογοδοσίας και πλήρους ελέγχου του μισθού της και των εισοδημάτων της. Η οικονομική βία είναι μια μορφή έμφυλης βίας, σύμφωνα και με τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, και πολλές φορές συντρέχει και με άλλες μορφές βίας.

»Η οικονομική αυτοτέλεια λειτουργεί καταλυτικά τόσο στο να πάρει μια γυναίκα την απόφαση να εγκαταλείψει μια κακοποιητική σχέση αλλά και να καταφέρει να υλοποιήσει τελικά την απόφαση αυτή. Ιδίως αν υπάρχουν παιδιά, μπορεί να λειτουργήσει ως ανασταλτικός παράγοντας η οικονομική εξάρτηση, ξεκινώντας από βασικά βήματα που πρέπει να γίνουν: μετακόμιση, εμπλοκή πιθανώς σε δικαστικές ενέργειες που απαιτούν δυστυχώς κάποια χρήματα.

Θα πρέπει να παρέχονται δωρεάν και επαρκείς κρατικές υπηρεσίες (στέγασης, νομικής βοήθειας, ψυχοκοινωνικής υποστήριξης για αυτές και τα παιδιά τους κ.ο.κ.) ώστε οι οικονομικές δυσκολίες να μην τις αποθαρρύνουν να εγκαταλείψουν τους κακοποιητές. Είναι αναγκαίο να ενισχυθεί οπωσδήποτε η οικονομική στήριξη των γυναικών, όχι μόνο μέσω οικονομικών βοηθημάτων ή με τη θέσπιση “ελαφρύνσεων”, αλλά κυρίως με την προώθηση της επανένταξης στην εργασία όσων βίαια απομακρύνθηκαν και την κατά προτεραιότητα απορρόφησή τους σε προγράμματα απασχόλησης ευπαθών κοινωνικών ομάδων. Διεκδίκηση μιας ζωής χωρίς βία σημαίνει και μιας ζωής με αξιοπρέπεια και αυτοπεποίθηση».