Οταν η λογοκρισία… έσκιζε

Δεν είναι μόνο ο Μίκης Θεοδωράκης που δοκιμάστηκε άγρια από τη λογοκρισία, με διώξεις και απαγορεύσεις (του συνόλου του έργου του) και πριν από τη δικτατορία του 1967, όπως κατ’ επανάληψη έχει γραφτεί. Υπήρξαν κι άλλοι, κι άλλες απαγορεύσεις, που βρήκε έτοιμες η χούντα και συμπλήρωσε με δικές της.

Και όχι μόνο στο τραγούδι, αλλά και στο βιβλίο, στο θέατρο, στον κινηματογράφο. Κι ας θυμίσω – εις… μνήμην της προχθεσινής 49ης επετείου- μερικές από τον χώρο του τραγουδιού, του δημοφιλέστερου (και άρα πιο… επικίνδυνου) μέσου ψυχαγωγίας στη δεκαετία του ’60.

Καθοριστικό λόγο είχε η Επιτροπή Ελέγχου που ελλόχευε στο υπουργείο Προεδρίας, όπου ειδικά σαΐνια εκτιμούσαν ποια άσματα είναι επιλήψιμα και έδιναν τη σχετική άδεια κυκλοφορίας σε δίσκο, αφού ο ελεγχόμενος καλλιτέχνης κατέβαλλε σχετικό παράβολο.

Υποτίθεται ότι ο έλεγχος αφορούσε και τη μουσική, αλλά καθώς οι λογοκριτές δεν σκάμπαζαν (εκτός αν επρόκειτο για κάποιο αναγνωρίσιμο επαναστατικό άκουσμα), η έγνοια τους ήταν οι στίχοι. Tα δε θύματά τους δεν ήταν μόνο αριστεροί καλλιτέχνες.

Χατζιδάκις

Οσο κι αν δεν το φαντάζεται κάποιος, κατακρεουργημένο κυκλοφόρησε το 1965 (επί κυβερνήσεως αποστατών), κι έτσι παρέμεινε, το «Παραμύθι χωρίς όνομα» του Μάνου Χατζιδάκι, σε στίχους Ιάκωβου Καμπανέλλη, από το θεατρικό έργο, το εμπνευσμένο από το ομότιτλο μυθιστόρημα της Πηνελόπης Δέλτα. Ερμηνευτής ο Λάκης Παππάς, ο οποίος αρχίζει το πρώτο τραγούδι με τους στίχους:

«Κι ήταν που λέτε μια φορά / οπού ’χαμ’ ένα βασιλιά / καλό ανθρωπάκι».

Και συνεχίζει και κλείνει με τους στίχους:

«Ετσι μας άφησε η χαρά / κι έτσι μας βρήκε η συμφορά και το φαρμάκι». Παραλείπονται δηλαδή οι ενδιάμεσοι «επιλήψιμοι» στίχοι (που, κατά τους λογοκριτές, έθιγαν τον ιερό θεσμό της βασιλείας): «Βαριά του ’ρχόταν η δουλειά / κι ήταν τα ζώα μου αργά / καλό ανθρωπάκι. / Από το βράδυ ώς το πρωί / κάλλιο είχε μάσα και πιοτί / κι ένα υπνάκι / καλό ανθρωπάκι».

Τον ίδιο χρόνο κυκλοφόρησε το τραγούδι του Σταύρου Ξαρχάκου «Σαββατόβραδο στην Καισαριανή», σε στίχους Λευτέρη Παπαδόπουλου, από το οποίο πετσοκόφτηκε το τετράστιχο:

«Γνώριζες τα βήματα, ξέκρινα τους ήχους / και μπογιές ’τοιμάζαμε με σβηστή φωνή / τις βραδιές συνθήματα γράφαμε στους τοίχους / πέφταμε φωνάζοντας “κάτω οι Γερμανοί”»!

Εδώ είναι βέβαιο ότι θίγονταν οι «φίλοι» μας Γερμανοί.

Και Σαββόπουλος

Το 1966 ήταν η σειρά του Διονύση Σαββόπουλου και του πρώτου του L.P. «Φορτηγό».

Οπου στο τραγούδι «Βιετνάμ γιε γιε» ο στίχος «Τα αεροπλάνα αν δεν έκαιγαν καλύβια» έγινε «Η βροχούλα αν δεν έκαιγε καλύβια»!

Στο «Ηλιε ήλιε αρχηγέ» εξαφανίστηκαν οι στίχοι «Ηλιε ήλιε σε ρωτώ / το ποτήρι αν ξεχειλίσει / τι θα γίνει τ’ αφεντικό. / Μέρα μ’ ήλιο σαν κι αυτόν / αλίμονο στ’ αφεντικό».

Στο δε «Κορίτσια δυο δυο», οι στίχοι «Τη μαμά τους τη ρωτάνε / κάθε μήνα μια φορά» έγινε, επί το σεμνότερον, «Τη μαμά τους τη ρωτάνε / κάθε τόσο μια φορά».

Κι ας κλείσω με μια παλιότερη περίπτωση, που αφορά το πασίγνωστο τραγούδι του Απόστολου Καλδάρα «Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι» (στίχοι – μουσική δικά του), που αυτό κι αν παραμορφώθηκε, ξεκινώντας από τον αρχικό τίτλο «Νύχτωσε και στο Γεντί» (το πρώτο συνθετικό της γνωστής φυλακής Γεντί Κουλέ).

Οι αρχικοί στίχοι: «Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι / το σκοτάδι είναι βαθύ / κι όμως ένα παλικάρι δεν μπορεί να κοιμηθεί / Αραγε τι περιμένει όλη νύχτα ώς το πρωί / στο στενό το παραθύρι / που φωτίζει το κελί; / Πόρτ’ ανοίγει πόρτα κλείνει / μα διπλό είναι το κλειδί. / Τι έχει κάνει και το ρίξαν το παιδί στη φυλακή;».

Με τις λογοκριτικές επεμβάσεις έφτασε ούτω πως ώς τις μέρες μας:

«Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι / το σκοτάδι είναι βαθύ / κι όμως ένα παλικάρι / δεν μπορεί να κοιμηθεί. / Αραγε τι περιμένει / όλη νύχτα ώς το πρωί / στο στενό το παραθύρι / που φωτίζει με κερί; / Πόρτα ανοίγει πόρτα κλείνει / με βαρύ αναστεναγμό / ας μπορούσα να μαντέψω / της καρδιάς του τον καημό».

Πάνε Γεντί, διπλό κλειδί, φυλακή...

στο πλαίσιο

☞ Αν κάποιος ξένος, που αγνοεί τη γλώσσα μας, σταθεί στα προγράμματα της ιδιωτικής τηλεόρασης, πλην ειδησεογραφικών, θα βγάλει το συμπέρασμα ότι αυτός ο τόπος, αυτός ο λαός ζει στο ανέμελο. Αρχής γενομένης από τις αποκαλούμενες ψυχαγωγικές εκπομπές, με τους αλληλοχαριεντιζόμενους παρουσιαστές και καλεσμένους –όλοι μέσα στη χαρά, άδοντες και χορεύοντας τα «νέα» σουξέ. (Κι επειδή, εκτιμάται, πάσχουμε από λαρύγγια, ιδού πεδίο λαμπρό με τη νέα εισαγόμενη εκπομπή ταλέντων, για την οποία, άκουσα, έχουν δηλωθεί 1.200 υποψηφιότητες). Η άγνοια της γλώσσας τού στερεί, δυστυχώς, τη δυνατότητα να ενημερωθεί για τους έρωτες, τα διαζύγια, τα γεννητούρια, τους καβγάδες (αληθινά – ψεύτικα) παρουσιαστών και καλεσμένων.

☞ Είναι έπειτα οι εκπομπές μαγειρικής –12 τον αριθμό, διάβασα εδώ σ’ εμάς το περασμένο Σάββατο– με συνταγές από έμπειρους μετρ και περιχαρείς δοκιμαστές, με τον φακό να επικεντρώνεται στις φίρμες των χρησιμοποιούμενων υλικών (το «ψωμί» των εκπομπών). Κι από κοντά οι ντόπιες σειρές (παλιές και νεότερες), και ειδικότερα οι –τάχα– κωμικές, όπου (και ταλαντούχοι) ηθοποιοί καταφεύγουν σε μούτες (καθώς ο φακός εστιάζει κυρίως από τη μέση κι επάνω), σ’ έναν διαρκή πανικό, προκειμένου να καλύψουν τις αδυναμίες ή την ανυπαρξία σεναρίου και σκηνοθεσίας.

☞ Τώρα στην περίπτωση που ο ξένος ξέρει τη γλώσσα μας και παρακολουθήσει τα δελτία ειδήσεων, θα γνωρίσει μιαν άλλη, μια συφοριασμένη πραγματικότητα, που έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την εικόνα ευφορίας που αποκομίζει από τις προαναφερόμενες εκπομπές. Και σε ποια από τις δυο θα μείνει;

ΚΑΙ… Μέτρα χωρίς μέτρο.