Σωκράτης για ειδικούς και μη

Ο βίος και η πολιτεία του στο βιβλίο του Πάνου Δ. Αποστολίδη.

Ενα βιβλίο για τον Σωκράτη (469-399), εκτός από αυτά που γνωρίζουμε -καθώς ο ίδιος δεν άφησε κανένα σύγγραμμα- από τον Ξενοφώντα, τον Πλάτωνα, τον Αριστοτέλη, τον Αριστοφάνη, τους Σωκρατικούς Λόγους (από ανθρώπους του στενού του κύκλου) και όσους άλλους -δικούς μας και ξένους- ασχολήθηκαν με το έργο του, με έμφαση στον θάνατο του γνωστότερου φιλοσόφου της αρχαιότητας.

Ενα βιβλίο εντυπωσιακό σε περιεχόμενο και όγκο: 1.090 σελίδες. Τίτλος: «Σωκράτης. Βίος και πολιτεία». Συγγραφέας ο Πάνος Δ. Αποστολίδης (εκδ. Gutenberg).

Mια πλήρης -και εκλαϊκευμένη θα ’λεγα- καταγραφή, πράγμα που δηλώνει και ο ίδιος ο συγγραφέας σε προλογικό του σημείωμα: «Η μελέτη μου για τον Σωκράτη δεν απευθύνεται μόνο στους ειδικούς, αλλά και σε κάθε φιλαναγνώστη που θα διέθετε κάποιο χρόνο για να πληροφορηθεί τον βίο και την πολιτεία αυτού του παράδοξου Ελληνα».

Να θυμίσω ότι ο Σωκράτης οδηγήθηκε σε δίκη κατηγορούμενος για ασέβεια προς τους θεούς και για διαφθορά των νέων. Και, μολονότι αντέκρουσε τις κατηγορίες, καταδικάστηκε σε θάνατο.

Οι μαθητές του προσφέρθηκαν να τον βοηθήσουν να δραπετεύσει, εκείνος όμως προτίμησε, υπακούοντας τους νόμους, να πιει το κώνειο και να πεθάνει στα 70 του, επιλέγοντας έναν ένδοξο θάνατο από έναν άχαρο γεροντικό βίο.

Ολα αυτά ιστορούνται διεξοδικά από τον Αποστολίδη στις 1.090 σελίδες του βιβλίου, το μισό περίπου του οποίου εξαντλείται σε επεξηγηματικές σημειώσεις, με τις απόψεις σπουδαίων μελετητών και βιβλιογραφία.

Αεί μελετητής

Θέλησα να γνωρίσω τον συγγραφέα του βιβλίου, εντυπωσιασμένος από το συγκεκριμένο έργο, αλλά και από τα άλλα που έχουν προηγηθεί –είκοσι τον αριθμό. Ιατρός το επάγγελμα (συνταξιούχος πλέον) ο Αποστολίδης, αλλά παράλληλα αεί μελετητής της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, ξεκινώντας, προφανώς λόγω επαγγελματικής συνάφειας, με τον Ιπποκράτη.

Ενδεικτικά μερικοί τίτλοι, που είναι και οι περισσότεροι, των συγγραμμάτων του: «Ερμηνευτικό Λεξικό πασών των λέξεων του Ιπποκράτους», «Ιπποκράτειος Ορκος. Κώδικας ηθικής ή λίβελλος εναντίον των ιατρών;», «Η μυθιστορία του καρκίνου στον Ιπποκράτη», «Ο Ιπποκράτης στην Ιατρική της εποχής μας». Να προσθέσω τα «Ιατρικά του Αριστοφάνη», τη μετάφραση της «Ορέστειας» του Αισχύλου κι ένα μυθιστόρημα: «Το δίχτυ της Κλυταιμνήστρας».

Βρήκα τον (άγνωστό μου ώς τώρα, πρέπει να ομολογήσω) Πάνο Δ. Αποστολίδη στο σπίτι του, στην Αγία Παρασκευή, ένα διαμέρισμα γεμάτο βιβλία -με όσα έβλεπα και δεν έβλεπα-, περί τις είκοσι χιλιάδες («όλα αγορασμένα»). Και όλα ταξινομημένα κατά κατηγορίες –μερικά, σπάνιες εκδόσεις.

Είχα κάποιες ερωτήσεις για τον «Σωκράτη» και τα άλλα βιβλία του, άρχισα να σημειώνω τις απαντήσεις, αλλά σύντομα διαπίστωσα την αδυναμία μου να τις μεταφέρω στον περιορισμένο χώρο της παρούσης σελίδας, καθώς άλλωστε ούτε φιλόλογος ούτε ιστορικός είμαι. Για μια απλή παρουσίαση πρόκειται άλλωστε, ενός, εκτιμώ, «ταμένου» πνευματικού ερευνητή, μακριά από «αγορές» και διακρίσεις.

Διά χειρός

Τρία χρόνια τού πήρε η συγγραφή του «Σωκράτη», που σημαίνει, με πληροφορεί, περί τις 9.500 ώρες δουλειάς, με ρυθμό 10 με 12 ώρες την ημέρα. Χειρόγραφη η γραφή του – καμιά εξοικείωση με τα ηλεκτρονικά– με υπέροχα πολυτονικά γράμματα, που μόνο με εκείνα του Γιάννη Ρίτσου μπορούν να συγκριθούν. Κόσμημα η κάθε σελίδα, χωρίς διαγραφές, με κόκκινα γράμματα όπου χρειαζόταν – «Πέντε φορές το έγραψα πριν πάει στο τυπογραφείο». Και, σαν κατακλείδα, μερικές γραμμές από το βιβλίο του:

«Η πασίγνωστη και επαναλαμβανόμενη άποψη ότι οι δυο μεγάλοι, ο Ιησούς και ο Σωκράτης, δεν έγραψαν τίποτε και παρά ταύτα γι’ αυτούς γράφτηκαν, γράφονται και ίσως θα γράφονται τα περισσότερα είναι μεν αληθής, πλην όμως συνιστά και μια αρνητική διαπίστωση η οποία οδηγεί είτε στην απόρριψη της ερευνητικής προσπάθειας με σκεπτικιστικά κριτήρια, είτε στη δημιουργία αντιφατικών υποθέσεων και μυθοπλαστικών βιογραφιών.

»Και όσον αφορά τον Ιησού, δεν έχω ούτε τους λόγους ούτε και τις κατάλληλες γνώσεις, ως μη θεολόγος, να εξηγήσω τις αιτίες της μη συγγραφής. Είμαι όμως βέβαιος ότι αν ο Ιησούς είχε γράψει έστω και ένα Ευαγγέλιο, ο χριστιανισμός, ως θρησκεία, θα ήταν τουλάχιστο περισσότερο έγκυρος και πιστευτός, περισσότερο αυθεντικός και λιγότερο διχαστικός (αιρέσεις), ενώ, αντίθετα, αν ο Σωκράτης είχε γράψει τις φιλοσοφικές του ιδέες, θα ήταν ένας ελάσσων ή ελάχιστα γνωστός φιλόσοφος».

Στο πλαίσιο

Δώδεκα χρόνια στην Ιταλία (τα τρία επί χούντας, μια κι εκεί τον βρήκε το πραξικόπημα), έζησε ο Βασίλης Βασιλικός, εξ ου, πέρα από την κυκλοφορία των βιβλίων του, και η σύνδεση με επιφανείς ανθρώπους του πνεύματος και της πολιτικής.

Στους τελευταίους και ο Τζιοβάνι Μπερλινγκουέρ, αδελφός του ιστορικού ηγέτη του ιταλικού Κ.Κ., υπεύθυνος πολιτισμού του κόμματος, ο οποίος σε ερώτηση ποιο είναι το πολιτιστικό όραμα της ιταλικής Αριστεράς, απάντησε: «Να καταφέρει να ανεβάσει το επίπεδο του διαλόγου ανάμεσα σε συνομιλητές διαφορετικών αντιλήψεων»…

Το είπε ο ίδιος ο Βασιλικός στην ομιλία του «Η Ιταλία που αγάπησα», τη Δευτέρα, κατά την αναγόρευσή του ως επίτιμου διδάκτορα της Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, στην αίθουσα τελετών, παρουσία αρκετού ακροατηρίου.

Εγκώμια για τον τιμώμενο από τον πρόεδρο του τμήματος Γεράσιμο Γ. Ζώρα και τον αναπληρωτή πρύτανη Ναπολέοντα Ν. Μαραβέγια. Και το τυπικό της περιένδυσης με την τήβεννο από την κοσμήτορα Ελένη Ν. Καραμαλέγκου (εκεί ήταν που ο Βασιλικός χρειάστηκε να αποχωριστεί για λίγο το καπέλο του και να το αντικαταστήσει με της τηβέννου).

Μια και ο λόγος για τον Βασιλικό: προχθές ήταν εκ των ομιλητών στην εκδήλωση για τα 110 χρόνια του Αθηναϊκού-Μακεδονικού Πρακτορείου Ειδήσεων, στο Ιδρυμα Κακογιάννη (πιο δραστήριος αφότου απέδρασε από τον Δήμο Αθηναίων).

Στις εκδημίες των τελευταίων ημερών και η Ηλέκτρα Τεγοπούλου, της οικογένειας του εκδότη της «Ελευθεροτυπίας». Ωραία γυναίκα, αγαπητότατη φίλη, γενναιόδωρη, ευγενική ψυχή, κυρία, αρχόντισσα, ζωγράφος με εξαιρετικές επιδόσεις, πολύτιμη αρωγός στις καλές ημέρες της εφημερίδας.

ΚΑΙ… «Σου είπαν ψέματα πολλά…».