Στον καιρό του Κώστα Νίτσου

Δεν ξέρω τι μπορεί να σημαίνουν για τους νέους που σχεδιάζουν, φιλοδοξούν ή έχουν το «ψώνιο» να γίνουν δημοσιογράφοι οι πρεσβύτεροι του χώρου (ειδικότερα τώρα που τα ΜΜΕ έχουν περάσει στα χέρια επιχειρηματιών και όλα έχουν αλλάξει…).

Γνωρίζω, αντίθετα, ότι οι επίδοξοι δημοσιογράφοι της γενιάς μου (εννοώ των δεκαετιών ’60 κι ’70) το έβλεπαν σαν μια υψηλή αποστολή, με πρότυπα επιφανείς δημοσιογράφους –ζώντες και τεθνεώτες, που γνωρίζαμε από τα γραφτά και όχι από τη φωτογραφία ή την αυτοπρόσωπη εμφάνισή τους. Ενας από αυτούς και ο Κώστας Νίτσος, που έφυγε από τη ζωή την περασμένη Κυριακή, στα 95 του, έπειτα από μια αναποτελεσματική επέμβαση.

Για να τιμηθεί αρκούντως, ειδικότερα από τη δημοσιογραφική οικογένεια και το επαγγελματικό μας όργανο, την ΕΣΗΕΑ (αλλά όχι και από τα κανάλια –ούτε ένα στην κηδεία– αν όμως ήταν κάποιος τηλεοπτικός σταρ…).

Από τις τελευταίες χαρές του ήταν η τιμητική εκδήλωση, που οργανώθηκε από την ΕΣΗΕΑ και το Μορφωτικό της Ιδρυμα, τον περασμένο Μάρτιο, στο πλαίσιο των εκδηλώσεων για τα 100 χρόνια του σωματείου.

Οπου, μαζί με την αγάπη και τις ευχαριστίες για τον ενεργό πάντα πρωτοπόρο δημοσιογράφο, αγωνιστή και δάσκαλο που εισέπραξε, του απονεμήθηκε η ύψιστη δημοσιογραφική διάκριση, το μετάλλιο του Ξενοφώντος (του πρώτου δημοσιογράφου της αρχαιότητας).

Ως… δράκος

Ηταν στα χρόνια της λεγόμενης αποστασίας, όπου «Τα Νέα», με τιμονιέρη–διευθυντή τον Κώστα Νίτσο, είχαν εκτιναχθεί σε τεράστια κυκλοφοριακά ύψη, και συνακόλουθα το κύρος του ίδιου του Νίτσου, που πολιτικοί και, κυρίως, άνθρωποι του πνεύματος και της τέχνης επιδίωκαν την εύνοιά του.

Κι ήταν τότε που, νεοσσός στη δημοσιογραφία, σε μια επίσκεψη στα γραφεία του συγκροτήματος Λαμπράκη, στη Χρήστου Λαδά, λέω στον φίλο Βαγγέλη Ψυρράκη (μακαρίτη πλέον), καλλιτεχνικό συντάκτη του «Βήματος: «Μου δείχνεις, σε παρακαλώ, ποιοι είναι ο Κώστας Νίτσος και ο Δημήτρης Ψαθάς; (κορυφαίος χρονογράφος και θεατρικός συγγραφέας)». Ανεβαίνουμε έναν – δυο ορόφους και μου δείχνει από μακριά: «Αυτοί είναι…». Ηταν σαν να ’βλεπα δυο δράκους…

Δεν αξιώθηκα να είμαι στη δούλεψη του Κώστα Νίτσου, είχα όμως την τύχη να γνωρίσω καλύτερα τον άνθρωπο και το έργο του από τότε (1978) που βγήκε η «Πρωινή Ελευθεροτυπία», με διευθυντή τον Νίτσο, μια εξαιρετική εφημερίδα με εκλεκτούς συνεργάτες (Π. Παλαιολόγο, Μποστ, Γ. Ιωάννου, Θ. Κρητικό, Σ. Αλεξανδροπούλου κ.ά.), με βραχύβια, δυστυχώς, διαδρομή, επειδή χτυπούσε κυκλοφοριακά τη μεσημεριανή «Ελευθεροτυπία».

Ο Νίτσος είχε ήδη «αποστρατευτεί» από «Τα Νέα», έπειτα από ευδόκιμη θητεία είκοσι τόσων ετών. Για τους ασχολούμενους περί τα καλλιτεχνικά, όπως ελόγου μου, η δεύτερη σελίδα των «Νέων», που φρόντιζε προσωπικά ο Νίτσος, ήταν το πρότυπό μας.

Κι από κοντά το περιοδικό «Θέατρο», μοναδικό στο είδος του –συλλεκτικό πλέον. Υπόδειγμα σχολίων οι «Αστερίσκοι» του (έχουν κυκλοφορήσει σε δύο τόμους, εκδ. «Καστανιώτη»), ενώ με εκδότη τον ίδιο κυκλοφόρησαν τα «Θεατρικά Απαντα» του Γιάννη Ρίτσου, με τον οποίο συνδεόταν με στενή φιλία.

Το αρχείο του

Καθοριστική υπήρξε η συνεισφορά του Νίτσου, ως διευθυντή, στην έκδοση, τον Μάιο του 1975, του μοναδικού φύλλου της απεργιακής εφημερίδας «Αδέσμευτη Γνώμη» της ΕΣΗΕΑ, που υποχρέωσε το εκδοτικό κατεστημένο να ενδώσει στα δίκαια αιτήματα του δημοσιογραφικού κλάδου.

Επί ΠΑΣΟΚ ανέλαβε τη διεύθυνση του Εθνικού Θεάτρου, ενώ παράλληλα, όντας αγωνιστής –πάντα με την Αριστερά– δραστηριοποιούνταν ως μέλος του Δ.Σ. και στη συνέχεια ως πρόεδρος στον Πανελλήνιο Σύνδεσμο Δημοσιογράφων Αγωνιστών Εθνικής Αντίστασης 1941-44, που στεγάζεται στον 4ο όροφο της ΕΣΗΕΑ, με τον ίδιο να επεξεργάζεται διάφορα ντοκουμέντα, ώς λίγες ημέρες πριν από την εισαγωγή του στο νοσοκομείο.

Παρά την προχωρημένη ηλικία του, ο Νίτσος διακρινόταν για τη δραστηριότητά του, έχοντας λόγο παντού, καθώς το πνεύμα και η μνήμη του έλαμπαν. Και ο λόγος και οι όποιες παρεμβάσεις του μετρούσαν. Να προσθέσω και τον άψογο γραφικό του χαρακτήρα και το χιούμορ του.

Αντιμετώπιζε βέβαια διάφορα προβλήματα υγείας, αλλά ενώ κάποιες φορές τον έπαιρνε η «κάτω βόλτα», επανέβρισκε την αισιοδοξία του και έκανε σχέδια, με άοκνο συμπαραστάτη τη σύζυγό του, την ηθοποιό Εφη Ροδίτη –κι από κοντά τις δυο του κόρες.

Στις ασχολίες του, τα τελευταία χρόνια, ήταν η ταξινόμηση και αξιοποίηση του πολύτιμου τεράστιου αρχείου του. Ενα έργο που, πιστεύω, θα συνεχίσουν οι οικείοι του. Θα είναι η καλύτερη προσφορά στη μνήμη και το έργο του, αλλά και στον τόπο.

Στο πλαίσιο

Σκεφτείτε ένα εφιαλτικό ενδεχόμενο: Γίνεται ένα ηλεκτρονικό μπλακ άουτ και καταρρέει οτιδήποτε έχει καταχωρισθεί σε υπολογιστές, κινητά και άλλα συναφή. Τι θα υπάρχει για να θυμίζει ό,τι έχει περάσει σ’ αυτά; Το άκουσα την περασμένη εβδομάδα στην παρουσίαση του βιβλίου του Γιώργου Δαρδανού «Σχηματική σκέψη».

Ιδού λοιπόν γιατί δεν πρόκειται να πεθάνει το βιβλίο… Και περνάω ευθύς σε δύο βιβλία δημοσιογράφων, συν λογοτεχνών, που κυκλοφόρησαν πρόσφατα. Οχι ως συναδελφική επιδαψίλευση, αλλά επειδή έχουν και οι δύο μια εντυπωσιακή –χρόνια– παρουσία, κι επειδή υπάρχουν κριτικοί που δεν αναγνωρίζουν λογοτεχνικές αρετές σε πονήματα δημοσιογράφων…

Η Ελενα Ακρίτα είναι ένα είδος θηλυκού Μίδα του γραπτού λόγου, αφού με ό,τι καταπιαστεί πρωτεύει: δημοσιογραφικό ρεπορτάζ, αρθρογραφία, χρονογράφημα, ραδιοφωνικές και τηλεοπτικές εκπομπές, σενάριο, θέατρο, μετάφραση, χιουμοριστικά βιβλία. Και τώρα ιδού μ’ ένα αστυνομικό μυθιστόρημα: «Φόνος 5 αστέρων» (εκδ. «Διόπτρα»). Καλοστημένη πλοκή, απολαυστικός λόγος, καρυκευμένος με χιούμορ –ευπώλητο ήδη. Τι περισσότερο;

Ανάλογη η διαδρομή του Γιάννη Ξανθούλη. Και πού δεν έχει δοκιμαστεί επιτυχώς: δημοσιογραφικό ρεπορτάζ (συγκάτοικος, στα καλά χρόνια της «Ελευθεροτυπίας», και γείτονας, παραδίπλα, τον πρώτο χρόνο της «Εφ.Συν.»), χρονογράφος, ευθυμογράφος, μυθιστοριογράφος, θεατρικός συγγραφέας (για όλες τις ηλικίες), στιχουργός, ζωγράφος, ηθοποιός ένα φεγγάρι… Και τώρα μ’ ένα νέο μυθιστόρημα: «Την Κυριακή έχουμε γάμο» (εκδ. «Διόπτρα»), στα ευπώλητα ήδη κι αυτό. Με μια γραφή –γενικώς– που θαυμάζω. Και μαζί την άνεση που έχει, στις παρουσιάσεις κυρίως των βιβλίων του, να κρατά, χωρίς συμπαρουσιαστή, το κοινό, με τον ρέοντα προφορικό λόγο, το χιούμορ, την όλη παρουσία του.

ΚΑΙ… «Να φύγουμε απ’ αυτούς, για να πάμε με ποιους;».