Ο πόνος ως πηγή δημιουργίας

Ο ερευνητής, μελετητής και πανεπιστημιακός καθηγητής της Νεοελληνικής Φιλολογίας, Γιάννης Παπακώστας, αιφνιδιάζει με το νέο βιβλίο του «Η κρήνη της οδύνης» - υπότιτλος «Το πένθος, ο πόνος, η θλίψη ως πηγή λογοτεχνικής δημιουργίας» (εκδ. Σύλλογος προς Διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων»), όπως και το προηγούμενό του με τον τίτλο «Πού μας πάει αυτό το αίμα» (εκδ. Πατάκη). Εκεί επρόκειτο για την αδερφοφάγο σφαγή στις εμφύλιες ιστορικές στιγμές. «Τώρα πρόκειται για το ιδιωτικό, το οποίο μοιάζει να συνεχίζει με κάποιο τρόπο τη γραφή πάνω στη μαρμάρινη επιτύμβια στήλη», λέει ο Παπακώστας. Πένθιμη ποίηση, την οποία βεβαίως δεν γράφει ο ίδιος, τη μελετά όμως.

Εργα του

Πριν προχωρήσω, να θυμίσω ολίγα τινά από το πλούσιο συγγραφικό έργο του Παπακώστα, ο οποίος, ας προσθέσω, έχει, μεταξύ άλλων, διδάξει σε πανεπιστήμια του εξωτερικού, έχει βραβευτεί για το έργο του τρεις φορές από την Ακαδημία Αθηνών, έχει διατελέσει μέλος της επιτροπής κρατικών βραβείων λογοτεχνίας και του Εθνικού Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης (ΕΣΡ). Μερικοί τίτλοι βιβλίων του: «Φιλολογικά σαλόνια και καφενεία», «Ο πολιτικός Καρυωτάκης», «Γεωργίου Δροσίνη Απαντα», «Η ζωή και το έργο της Αλεξάνδρας Παπαδοπούλου», της οποίας έχει επιμεληθεί την έκδοση του έργου της. Ωπως και των: Ναπολέοντα Λαπαθιώτη, Παύλου Νιρβάνα, Ρώμου Φιλύρα, Μιχαήλ Μητσάκη, Γεωργίου Βιζυηνού, Μιλτιάδη Μαλακάση κ.ά.

Και περνάω στο βιβλίο, που είναι και το θέμα της σημερινής σελίδας: Η μελέτη του αναφέρεται σε ποιητικές συλλογές από τη σύγχρονη δημιουργία, οι οποίες γεννήθηκαν από τον πόνο που προξένησε στον δημιουργό ο θάνατος προσφιλούς προσώπου, «ο οποίος στάθηκε και το έναυσμα για την εξωτερίκευσή του». Στο συγκεκριμένο έργο αναφέρονται ποιητικές συλλογές εγνωσμένης καλλιτεχνικής ποιότητας, όπως των Κικής Δημουλά, Παντελή Μπουκάλα, Αγγελικής Σιδηρά, Κώστα Παπαγεωργίου, Γιώργου Μαρκόπουλου, Μαρίας Κυρτζάκη, Νάσου Βαγενά, Στέλιου Μαφρέδα, Λευτέρη Πούλιου, Γιάννη Βαρβέρη. «Ολοι τους, ο καθένας με τον δικό του τρόπο, δημοσιοποιεί το δικό του πένθος, εκφράζει τη βία του θανάτου», εξηγεί ο Παπακώστας, ο οποίος δεν είναι άμοιρος του συγκεκριμένου βιώματος.

Ομόθεμα

Στη μελέτη, το βάρος πέφτει στην Κική Δημουλά, της οποίας την περίπτωση θεωρεί ξεχωριστή, επειδή το πένθος καταλαμβάνει μεγάλη έκταση στο ποιητικό της έργο και με τρόπο διαφορετικό κάθε φορά. Δεν λείπει επίσης ο Παντελής Μπουκάλας, στου οποίου τα «Ρήματα» ο Παπακώστας διακρίνει τα πενθήματα, τα οποία προκύπτουν και από αδημοσίευτα ποιήματα, τα οποία ο ίδιος ο ποιητής τού έχει εμπιστευτεί.

Στις αναφορές για το βιβλίο του, ο Παπακώστας προσθέτει ότι η Αγγελική Σιδηρά, με νωπές τις πληγές από πρόσφατα πάθη, ο Κώστας Παπαγεωργίου με ένα πένθος εν προόδω, ο Γιάννης Μαρκόπουλος με τη δική του προσωπική εφιαλτική εμπειρία, η τραγική Μαρία Κυρτζάκη ως άλλη Καρένινα, ο Νάσος Βαγενάς με το φορτίο της οικογενειακής πληγής, ο Στέλιος Μαφρέδας από την καρυωτακική Πρέβεζα με φόντο την αυτουργό και τον διανυκτερεύοντα Αχέροντα, ο Λευτέρης Πούλιος και άλλοι σημαντικοί, προσέρχονται πενθούντες σε αυτή τη συλλογή.

Γράφει ο Παπακώστας προλογίζοντας το εν λόγω βιβλίο:

«Πρόκειται, δηλαδή, για έργα εν πολλοίς ομόθεμα και μάλιστα από ποιητές, οι περισσότεροι από τους οποίους ανήκουν στη γενιά του ’70. Εκρινα για τούτο ότι θα ήταν ενδιαφέρον όλα αυτά να τα δω με ενιαία ματιά και από κοινή ερμηνευτική σκόπευση, δίνοντας έμφαση στα κοινά σημεία, όπου λίγο ώς πολύ συναντώνται, φέρνοντας έτσι τη μια συλλογή πιο κοντά στην άλλη και, με βάση τα βιώματα των δημιουργών, να τις φτάσω αντιστικτικά κοντά.

»Οπως είναι φανερό, με το ανά χείρας έργο πρόθεσή μου δεν ήταν η κάλυψη ενός τόσο ευρέος φάσματος, όπως είναι η ποιητική αποτύπωση του ανθρώπινου πένθους και της θλίψης διά μέσου των αιώνων, και μάλιστα στην ευρεία θεματολογική του εκδοχή. Οι επί μέρους μελέτες προέκυψαν από τις κατά καιρούς σημειώσεις που κρατούσα κατά την ανάγνωση διαφόρων ποιητικών έργων, για τις οποίες γίνεται λόγος εδώ».

Στο πλαίσιο

Να ήταν μόνο τα όσα καταγγέλλεται ότι συνέβησαν στον καλλιτεχνικό, τον αθλητικό χώρο και γενικά των επωνύμων… Είναι και εκείνες -και εκείνοι- που τραβάνε των παθών τους προκειμένου να πιάσουν ή να σταθούν σε μια δουλειά. Και πού να τα πουν και ποιος να τους ακούσει…

Ηταν ο Τάκης Β. Λαμπρόπουλος, που έφυγε στα 93 του, ο οποίος επί κοντά μια εικοσαετία πρωταγωνίστησε στην απαλλαγή του νεοελληνικού τραγουδιού από τη μετεμφυλιακή καταπίεση, αξιοποιώντας συνθέτες, ποιητές-στιχουργούς και τραγουδιστές. Και απρόσιτος δημοσιογραφικά. Αυτός που κατάφερε να τον προσεγγίσει ήταν ο Φώτης Απέργης, με μια ενδιαφέρουσα συνέντευξη στην «Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία» και μια ραδιοφωνική στην ΕΡΑ 2, η οποία επαναλήφθηκε και την περασμένη Κυριακή.

Να σταθώ και στην εκπομπή «Πλάνα με ουρά»», που παρουσιάζει η Τασούλα Επτακοίλη, Σάββατο απόβραδο (ΕΡΤ 2), με φιλοξενούμενους κατοικίδια -κυρίως γάτες και σκύλους- και κατόχους. Μια όαση στοργής για τα αγαπησιάρικα (αλλά και κακοποιημένα από βάρβαρους τετράποδα). Ειδικότερα σε απογοητευμένους από δίποδα.

Νοσταλγός των Επιδαυρίων δηλώνει ο αναγνώστης Τ.Κ., εκπαιδευτικός, με αφορμή το παραπλεύρως κείμενο του περασμένου Σαββάτου. «Αλλά έχω επίσης νοσταλγήσει μια κλασική παράσταση αρχαίου δράματος ή κωμωδίας, από ικανούς συντελεστές, όπως παλιότερα. Οχι πως είμαι αντίθετος με νεωτερισμούς, αλλά να μην ξεχνάμε ότι πρόκειται για ένα αρχαίο θέατρο και ότι υπάρχουν πολλοί ξένοι που έρχονται και είναι κρίμα να τους εξηγείς ότι δεν είναι σε λάθος θέατρο και παράσταση».

ΚΑΙ… Δεν είναι μόνο που τον έκλεψαν, του κλόνισαν περισσότερο την εμπιστοσύνη γι’ αυτούς που έχουν ανάγκη – όχι τους επαγγελματίες της μιζέριας...