Ο Μάρκος Βαμβακάρης ως… ρεπόρτερ

«Με τη φετινή πλημμύρα / όρη και βουνά επήρα / είδα μάνα να φωνάζει / και βαριά ν’ αναστενάζει: / “Το μωρό, το μικρό, το παιδί μου / σώσε μού το και πάρ’ τη ζωή μου”»… Στίχοι από το τραγούδι «Η πλημμύρα» του Μάρκου Βαμβακάρη (στίχοι - μουσική), αναφορά σε μια νεροποντή του 1935, που καταγράφει με… ρεπορταζιακή ακρίβεια – λιτά, ουσιαστικά, ζωντανά, πειστικά: «Περιστέρι και Μοσχάτο / τα ’καναν όλα άνω κάτω / Καμίνια και Αγια-Σωτήρα / τα’ πνιξε όλα η πλημμύρα»…

Είναι ένα από τα πολλά –τουλάχιστον πενήντα, το 20% περίπου των τραγουδιών– του πατριάρχη του ρεμπέτικου, εμπνευσμένα από πραγματικά συμβάντα, όπως επισημαίνει και ιστορεί ο Πάνος Σαββόπουλος, σε ειδικό κεφάλαιο στο βιβλίο του «Περί της λέξεως “ρεμπέτικο” το ανάγνωσμα… και άλλα» (εκδ. «Οδός Πανός», 2006).

110 χρόνια

Πριν από δύο χρόνια, το Μορφωτικό Ιδρυμα της ΕΣΗΕΑ, υιοθετώντας πρόταση του Σαββόπουλου, είχε παρουσιάσει στο Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών (και επανέλαβε λίγο αργότερα στο «Polis Art Cafe») ένα πρόγραμμα με τραγούδια της κατηγορίας αυτής, μεταξύ των οποίων και μερικά του (και… συνάδελφου δημοσιογράφου) Μάρκου Βαμβακάρη (που είχα την τύχη να γνωρίσω) με τίτλο «Ρεμπέτες-Ρεπόρτερ», από λαϊκή ορχήστρα, με επικεφαλής τον Αγάθωνα.

Στις 10 τρέχοντος Μαΐου συμπληρώθηκαν 110 χρόνια από τη γέννηση του Μάρκου, που έφυγε από τη ζωή στις 8 Φεβρουαρίου 1972, στα 67 του.

Είναι ο λόγος που ο Σαββόπουλος του αφιερώνει σειρά προγραμμάτων στην ωριαία εκπομπή του «Ρεμπέτικα, σμυρναίικα, πολίτικα γλυκά τραγούδια ανατολίτικα» (ράδιο Αλφα 9,89, Σάββατο-Κυριακή, ώρα 10-11 βράδυ).

Εδώ, με την ευκαιρία των 110 χρόνων, θα περιοριστώ στον Βαμβακάρη, τον κατεξοχήν ρεμπέτη-ρεπόρτερ, κατά τον Σαββόπουλο, από το βιβλίο του οποίου και τα κυριότερα στοιχεία για το παρόν κείμενο.

Χαρακτηριστικό των συγκεκριμένων τραγουδιών είναι ότι ο Βαμβακάρης δεν κάνει καμιά προσωπική κριτική. Παρουσιάζει τα γεγονότα ως έχουν. Αν έχει να πει κάτι, είναι η άποψη του «λαού», της «κοινωνίας» – κάτι δηλαδή σαν τον αρχαίο χορό. Ας σταθούμε ενδεικτικά σε μερικά από αυτά τα ποικίλου περιεχομένου τραγούδια-ρεπορτάζ:

Του… ρεπορτάζ

● Ηταν 22 Οκτωβρίου 1933, όταν ο συμπατριώτης μας παλαιστής-θρύλος Τζιμ Λόντος νίκησε με «αεροπλανικό», ενώπιον 70.00 παραληρούντων θεατών στο Καλλιμάρμαρο, τον θηριώδη Ρώσο αντίπαλό του Κβαριάνι (που ο Μάρκος τον αναφέρει ως Κοριάνη, όπως τον έλεγε ο κόσμος).

Τίτλος του τραγουδιού: «Λόντος και Κοριάνης». Το πρώτο πεντάστιχο: «Πάρ’ την αιμοβορία σου / και τράβα στην πατρίδα σου / αγαπητέ Κοριάνη, / που σ’ έστειλε ο Λόντος μας / σε μακρινό σεργιάνι»…

● «Ματσάκια πεντοχίλιαρα», ο τίτλος του τραγουδιού (1946), που αναφέρεται στο πληθωριστικό κατοχικό χρήμα: «Ματσάκια πεντοχίλιαρα / θες για να την περάσεις / κι όταν καλά καλά σκεφτείς / βρε τα μυαλά θα χάσεις. / Στην αγορά όταν θα πας / βάστα πουγκί μεγάλο»…

● Κι ένα απ’ τα βιωματικά του Μάρκου, σ’ έναν τεκέ, όπου δεν είχαν φροντίσει να βάλουν τσιλιαδόρο (ο πρώτος στίχος είναι και ο τίτλος): «Εφουμάραμ’ ένα βράδυ / αργιλέ, σπαχάλι, μαύρη, / δίχως να ’χουμε στην πόρτα / τσιλιαδόρους όπως πρώτα. / Κι έρχονται δυο πολιτσμάνοι / πέντε βρίσκουνε ντουμάνι»…

● Eνα ακόμη, της Κατοχής κι αυτό, το «Χαϊδάρι», που ο Μάρκος περιλαμβάνει στην «Αυτοβιογραφία» του: «Τρέξε μανούλα μου όσο μπορείς / τρέξε για να με σώσεις / κι απ’ το Χαϊδάρι μάνα μου / να μ’ απελευθερώσεις. / Γιατ’ είμαι μελλοθάνατος και καταδικασμένος / δεκαπεντάχρονο παιδί / στα σίδερα δεμένος»…

Κινδύνεψε κι ο ίδιος ο Μάρκος τότε (γράφει σχετικά στην «Αυτοβιογραφία» του), αλλά γλίτωσε.

Και πανηγύρισε την αποχώρηση των Γερμανών με το τετράστιχο: «Ημέρα Πέμπτη ήτανε / δώδεκα Οκτωβρίου / που σπάσανε την κεφαλή / του άγριου θηρίου».

Τίποτα δεν του ξέφευγε – του «αγράμματου», του αυτοδίδακτου, του ιδιοφυούς τραγουδοποιού.