«Ασμα Ασμάτων» το ερωτικό

Τον Μάρτιο του 1965 (πριν από 55 χρόνια και κάτι) κυκλοφορούσε, σε καλαίσθητη έκδοση, σε περιορισμένο αριθμό αντιτύπων, το βιβλικό ερωτικό ποίημα «Ασμα Ασμάτων», σε μετάφραση Γιώργου Σεφέρη, με επτά ασπρόμαυρες ξυλογραφίες του Α. Τάσσου. Οσοι δεν κατάφεραν να το αποκτήσουν μπορούσαν τουλάχιστον να προμηθευτούν κάποιες από τις ξυλογραφίες του Α. Τάσσου, που βγήκαν σε περιορισμένο επίσης αριθμό. Το ίδιο πάντως λεύκωμα ανατυπώθηκε το 1998 για λογαριασμό της εταιρείας εικαστικών τεχνών Α. Τάσσος.

Μέρες που διανύουμε είπα να σταθώ σ’ αυτό το δημιούργημα, καθώς αναφέρεται στο βάλσαμο της ζωής μας, τον έρωτα. Πριν όμως συνεχίσω με τη μετάφραση του Σεφέρη, να αναφερθώ σε κάποιες άλλες, όπως: του Λευτέρη Παπαδόπουλου, με ζωγραφική Αλέκου Φασιανού (εκδ. Καστανιώτη, 1994), στην οποία βασίστηκε το μιούζικαλ «Τα μυστικά του έρωτα» - θέατρο «Δίπυλον», σκηνοθεσία Ράια Μουζενίδου, που βγήκε και σε cd, μελοποιημένο από τον Μάριο Στρόφαλη, ενώ έχει μελοποιηθεί και από τον Κώστα Μυλωνά. Είναι επίσης οι μεταφράσεις του Γ. Π. Παπαδόπουλου, σε εικονογράφηση Τάκη Κατσουλίδη (2007), του Μιχάλη Γκανά, του Γιοσέφ Ελιά, του Χαράλαμπου Μαγουλά κ.ά.

Και περνάω στη μετάφραση του Σεφέρη, η οποία, όπως αναφέρει ο Γ. Π. Σαββίδης, διευθυντής τότε του περιοδικού «Ταχυδρόμος», που προδημοσίευσε ένα μέρος του «Ασματος», οφείλεται σε πρωτοβουλία του Α. Τάσσου.

Η καταγωγή του

Αρχικά ο Σεφέρης, καθώς μελετά το προς μετάφραση κείμενο, εκφράζει τους ενδοιασμούς του: «… φοβάμαι πως θ’ αναρωτιόμουν ακόμα αν αξίζει τον κόπο να καταπιαστώ μ’ αυτή την απόπειρα. Αλήθεια, με τα αρχαία κείμενα, εννοώ τα ελληνικά, μου συμβαίνει τούτο το ιδιότροπο, όσες φορές –και δεν είναι λίγες– δοκιμάζω να τα μεταφράσω, σταματώ πάντα σε κάποιο σημείο με τη σκέψη: “Μα είναι τόσο ωραίο, γιατί να τ’ αλλάξει κανείς;”».

Κάποτε ωστόσο ξεπερνά τους ενδοιασμούς και καταπιάνεται με το έργο: «Το Ασμα βλάστησε, όπως είναι φυσικό, ανάμεσα σ’ έναν ποιμενικό λαό, τον λαό της Παλαιστίνης – είναι ένα γαμήλιο τραγούδι. Τα πρόσωπα που μας παρουσιάζει είναι η Νύφη και ο Αντρας, που υποδύονται ίσως δύο πρωταγωνιστές – και ο Χορός από γυναίκες ή και άντρες (...) η εποχή της συναρμολόγησης του ποιήματος πρέπει να είναι ο Δ’ π.Χ. αιώνας. Τότε ένας Ιεροσολυμίτης συντάκτης με έμμονη την ανάμνηση του Σολομών ενσωμάτωσε διάφορα ιουδαϊκά κομμάτια με στοιχεία από το Μοόβ ή και από τη Συρία σ’ αυτό το σύνολο, όπου είναι αισθητές και οι ελληνικές επιρροές».

Κι ένα συναφές απόσπασμα από τον εκτενή πρόλογο του Λευτέρη Παπαδόπουλου στη δική του μετάφραση: «Τα λίγα πράγματα που μπορεί να πει κανείς με σιγουριά για το έργο είναι τούτα: το Ασμα γράφτηκε σε εβραϊκή – αρασμαίζουσα γλώσσα και μεταφράστηκε, εκτός από τα λατινικά (Vulgata), στην ελληνιστική κοινή: τη γλώσσα που μιλούσε ο λαός στην Αλεξάνδρεια. Η μετάφραση στην ελληνιστική γλώσσα όλων των βιβλίων της Παλαιάς Διαθήκης –και του Ασματος φυσικά– έγινε από τους Εβδομήκοντα (0’), μια Επιτροπή από 72 Ιουδαίους ελληνιστές».

«Πάρε με»…

Ενδεικτικά, μερικά αποσπάσματα από τη μετάφραση του Σεφέρη. Είναι η νύφη που μιλάει (ή συλλογιέται): «Να με φιλήσει με τα φιλιά του στόματός του! / Η αγκάλη σου είναι πιο καλή από το κρασί / κι η ευωδιά των μύρων σου απ’ όλα τα αρώματα / μύρο χυμένο τ’ όνομά σου / γι’ αυτό σ’ αγαπούν οι κοπέλες. / Πάρε με, τρέχουμε πίσω σου!»…

Ο άντρας: «Είσαι πανέμορφη αγαπημένη μου / χωρίς ψεγάδι […] Η αγκάλη σου είναι πιο καλή απ’ το κρασί / κι η ευωδιά των μύρων σου απ’ όλα τα αρώματα».

Ως βουκολικό και της εποχής του το ποίημα, περιέχει εικόνες που θα ξένιζαν μια κοπέλα των ημερών μας αν άκουγε τον καλό της να της λέει: «Η κόμη σου είναι κοπάδι γίδια / που ροβολούν για το Γαλαάδ. / Τα δόντια σου είναι προβατίνες / καθώς ανέβηκαν απ’ το λουτρό, / όλες με δίδυμα, / δεν είναι στέρφα ανάμεσά τους»…

Είναι όμως η απάντηση της Νύφης που βάζει τα πράγματα στη θέση τους: «Ο αγαπημένος μου λάμπει και ροδίζει, / διαλεχτός στους μύριους»!…