Εκ Θεσσαλονίκης το κείμενο που ακολουθεί, με την υπογραφή της Χρυσής Καρατσινίδου, αναπληρώτριας καθηγήτριας ΑΠΘ. Πρόκειται για δύο ενδιαφέροντα βιβλία που είχε τη γνώση και τον χρόνο να ανταποκριθεί στην έκκλησή μου να τα παρουσιάσει στην παρούσα σελίδα (τίτλος και μεσότιτλοι δικοί μου):

Τα νοήματα αναγεννώνται μέσα στον «μεγάλο χρόνο», έγραφε στην τελευταία του μελέτη «Για μια μεθοδολογία των επιστημών του ανθρώπου» (1974) ο Ρώσος στοχαστής Μιχαήλ Μπαχτίν. Ο αναγνώστης, συμμετέχοντας με τον τρόπο του στον ατέρμονα διάλογο του μεγάλου χρόνου, συμβάλλει στην πλήρωση του λογοτεχνικού έργου με νέες νοηματοδοτήσεις.

Ελληνικό…

Αυτό συνέβη και στην περίπτωση του αδίκως λησμονημένου Γαλλοεβραίου συγγραφέα Ζαν Μπλοχ Μισέλ (1912-1987), αντιστασιακού, στενού φίλου και συνεργάτη του Καμί, χάρη στη διορατικότητα και την ευαισθησία του νεοσύστατου εκδοτικού οίκου της Θεσσαλονίκης «Οκτάνα» που επέλεξε να παρουσιάσει στο αναγνωστικό κοινό ένα μικρό λογοτεχνικό αριστούργημα. Πρόκειται για τη νουβέλα «Φροσύνη» (1966) η οποία, μεταφρασμένη υποδειγματικά από την Ευγενία Γραμματικοπούλου, επαναφέρει τον Γάλλο λογοτέχνη δικαιωματικά στο φως της δημοσιότητας και της συγγραφικής αναγνώρισής του.

Το διήγημα είναι μια ρεαλιστική καταγραφή της στάσης ζωής, της νοοτροπίας και των ηθών σε ένα περιβάλλον νησιωτικό της μεταπολεμικής Ελλάδας, που ωστόσο δεν κατονομάζεται. Η Φροσύνη, μία νέα κοπέλα που επιστρέφει κάθε καλοκαίρι στο νησί από την πόλη όπου σπουδάζει στο Γυμνάσιο, διεκδικεί το δικαίωμα να ορίσει την τύχη της, να περάσει στο Πανεπιστήμιο, να αντισταθεί στα σχέδια του πατέρα της για έναν γάμο προαποφασισμένο. Ωστόσο, ο πατέρας, αγκυλωμένος στην αργόσυρτη διάρκεια της ζωής στο νησί, αμήχανος μπροστά στις αλλαγές που συντελούνται και απρόθυμος να δεχτεί τη νέα πραγματικότητα, αντιδρά στις αποφάσεις της Φροσύνης.

Στον μικρόκοσμο του νησιού τα δύο πρόσωπα συνυπάρχουν, συμβιώνουν, σχεδιάζουν αλλά δεν συνδιαλέγονται. Γι’ αυτό τα διαλογικά μέρη καταργούνται. Στο συγκεκριμένο περίκλειστο περιβάλλον, ο ουσιαστικός διάλογος, η αντιπαράθεση και η διαφωνία δεν ευδοκιμούν. Ο αντιρρητικός λόγος της Φροσύνης θα ήταν αναποτελεσματικός και επομένως δεν αρθρώνεται.

Η ανατρεπτική κατακλείδα της νουβέλας επιβεβαιώνει την ευρυχωρία της συγγραφικής ματιάς με την ακούσια –έστω– καταλλαγή του πατέρα και τη σιωπηρή, όσο και επώδυνη, αποδοχή της απόφασης της Φροσύνης. Ο αναγνώστης μένει να αποφασίσει εάν τελικά υπερισχύει η φρόνηση ή το συναίσθημα.

Τι σκύλος…

Τελείως διαφορετική είναι η περίπτωση του γνωστού στο ελληνικό κοινό Ρομέν Γκαρί (1914-1980) χάρη στις ήδη υπάρχουσες μεταφράσεις έργων του και κυρίως στις κινηματογραφικές μεταφορές του opus magnum του, «Η υπόσχεση της αυγής» (1960), με πρώτη εκείνη του Ζυλ Ντασσέν (1970) με τη Μελίνα Μερκούρη σε έναν από τους δυνατότερους ρόλους της καριέρας της.

Στο απόγειο της λογοτεχνικής του ωριμότητας, ο Γκαρί επινοεί μια αριστοτεχνική αλληγορία με ζώα και αφετηρία τον ρατσισμό στην Αμερική. Ο αστυνομικός Λευκός Σκύλος, εκπαιδευμένος από τους Λευκούς να επιτίθεται αποκλειστικά στους Μαύρους, γίνεται, χάρη στο ταλέντο του Γκαρί, μια κυνική μεταφορά για τη μισαλλοδοξία και την ανεξέλεγκτη βία.

Βιβλίο με βαρύ πολιτισμικό φορτίο, διαυγή πολιτική σκέψη, πλούσιο σε διακειμενικές αναφορές, που συγκροτεί έναν κόσμο ποικιλόμορφο, σύνθετο και αντιφατικό. Ο αναγνώστης εύκολα προχωρά σε αναγωγές, θέτοντας το καίριο ερώτημα της ιδεολογικής χειραγώγησης, της συνακόλουθης θυματοποίησης του ανθρώπου και της τυφλής διασποράς του μίσους. Με καυστικό χιούμορ, σαρδόνιο γέλιο και τολμηρό αυτοσαρκασμό θεματοποιεί την παντοδύναμη ανθρώπινη αμβλύνοια με την κρυφή ελπίδα να την υπονομεύσει.

Η Ευγενία Γραμματικοπούλου, με την εμπειρία της και τον πλούσιο γλωσσικό οπλισμό της, πέτυχε τον διπλό στόχο κάθε άρτιας μετάφρασης. Στη «Φροσύνη» απέδωσε τη νωχελική ατμόσφαιρα του γαλλικού κειμένου με τις σιωπές, την πλαστικότητα των κινήσεων και τις επαναλήψεις λέξεων και σκηνών.

Αφ' ετέρου, μετέφρασε στα ελληνικά (σεβόμενη την ελληνική γλωσσική διαχρονία) ακέραια τις λογοτεχνικές αρετές και τους αφηγηματικούς τρόπους του πρωτοτύπου: λιτή, ρεαλιστική αφήγηση με μακροσκελείς εσωτερικούς μονολόγους. Στον «Λευκό Σκύλο» αναμετρήθηκε και έδωσε εύστοχες μεταφραστικές απαντήσεις σε ένα σύνθετο γλωσσικά κείμενο όπου συνηχούν η γαλλική και αμερικανική αργκό, εκφράσεις ιδιωματικές, παρένθετες αμερικανικές προτάσεις προσαρμοσμένες στο λεκτικό ιδίωμα των Αφροαμερικανών.

Εν κατακλείδι, εξαιρετικές επιλογές από τον γνωστό εκδοτικό οίκο Γκαλιμάρ, καλαίσθητες, φροντισμένες εκδόσεις που σέβονται τον αναγνώστη και διευκολύνουν την ανάγνωση με τις τυπογραφικές επιλογές. Στα θετικά της έκδοσης, το πολυτονικό και τα πρωτότυπα εικαστικά εξώφυλλα. Κείμενα άξια να διαβαστούν, ως δείγματα μεγάλης λογοτεχνίας που επαναφέρουν, το καθένα με τον τρόπο του, το θέμα της διαχρονικής σύγκρουσης του Εαυτού με τον Αλλο.