Τι κόλαση, τι Μακρόνησος…

Μια παλιά μαρτυρία – επ’ ευκαιρία…

Μέρα που έλαχε για την παρούσα σελίδα και η σημερινή… Τότε, πριν 51 χρόνια, ήταν Παρασκευή (νύχτα Πέμπτης προς Παρασκευή), οπότε βγήκαν τα τανκς για την «εθνοσωτήριο»… Γνωστό ότι τη νύχτα εκείνη και τις μέρες που ακολούθησαν έγιναν χιλιάδες συλλήψεις –όσων οι χούντα έκρινε επικίνδυνους για την «επανάστασή» της– και μετά εξορία, βασανιστήρια, στρατοδικεία, δίκες, καταδίκες…

Μέρα λοιπόν που είναι, είπα να σταθώ σ’ ένα νησί, τη Μακρόνησο, που… δοξάστηκε ως τόπος μαρτυρίου αγωνιστών. Και αυτό λόγω των πρόσφατων δημοσιευμάτων της ημέτερης εφημερίδας για τον κίνδυνο που διατρέχει από καταπατητές, μολονότι έχει κηρυχτεί ιστορικό μνημείο από τη Μελίνα το 1989 και με προεδρικό διάταγμα το 1998, ενώ με ενέργειες του πρωθυπουργού προς την UNESCO προτείνεται να αναγνωριστεί ως μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς.

Στον Αδη…

Πολλά τα βιβλία-μαρτυρίες που έχουν γραφτεί για τη Μακρόνησο, που δεν χρησιμοποίησε η χούντα, ίσως επειδή βρίσκεται κοντά στην Αθήνα (απέναντι από το Λαύριο) – προτίμησε τη μακρινή Γυάρο (ή Γιούρα) και άλλα νησιά του Αιγαίου. Ενα από τα βιβλία για τη Μακρόνησο και ο «Ξερός βράχος», που κυκλοφόρησε πριν από τριάντα χρόνια απ' τις εκδόσεις Gutenberg και με το οποίο είχα ασχοληθεί τότε από τις στήλες της «Ελευθεροτυπίας». Συγγραφέας του-μάρτυρας, ο Λουκάς Καστανάκης (1890-1956), αδελφός του συγγραφέα Θράσου Καστανάκη κι εξάδελφος του σκιτσογράφου Νίκου Καστανάκη.

Γεννημένος στην Κωνσταντινούπολη, με σπουδές στις Πολιτικές Επιστήμες σε Γαλλία και Γερμανία, δημοσιογράφος σε αθηναϊκές εφημερίδες, έκανε το… λάθος να λάβει μέρος στην Εθνική Αντίσταση, με… τίμημα να εξοριστεί και να τραβήξει των παθών του σε Ικαρία, Αϊ-Στράτη, Μακρόνησο. Γράφει για τα χρόνια της Μακρονήσου:

«Είχε μεγάλη ομοιότητα η Μακρόνησος με τον Αδη, όπως τον περιγράφουν οι Ελληνες συγγραφείς. Η μόνη διαφορά, πως η Μακρόνησος ήτανε πραγματικότητα 100%». Ανείπωτα τα βασανιστήρια και οι εξευτελισμοί, προκειμένου να αποσπαστεί η εξευτελιστική «δήλωση μετανοίας». Και οι αγγαρείες:

«Ηταν αγγαρείες βαριές. Αυτή ήταν η σκληρή πλευρά. Είχαν όμως και την τραγική, όταν σε βάζανε να κάνεις ανώφελη και περιττή δουλειά κι έμενες με τα χέρια τσακισμένα και με την ψυχή στυφή. Σ’ έβαζε π.χ. να φορτωθείς βαριές πέτρες και να τις μεταφέρεις σε μια απόσταση ώς 1.000 μέτρα κι ύστερα να γυρίσεις και να τις αφήσεις πάλι στο μέρος απ’ όπου τις πήρες. Ετσι σ’ έπειθε ότι είσαι ανδράποδο, δούλος του και σε κάνει ό,τι θέλει αυτός».

Κατράκης - Κορνάρος

Μεταξύ των εξόριστων και ο ηθοποιός Μάνος Κατράκης: «Οι άλλες, οι τρέχουσες αγγαρείες γινόντουσαν κατά τον ακόλουθο τρόπο: Κάθε πρωί, πριν ο υπαξιωματικός διαλύσει τον κλοιό που ήταν παρατεταμένος για να καταμετρηθεί, έλεγε να βγουν έξη ή δέκα για αγγαρεία.

Αν δεν υπήρχε προθυμία, τότε διάλεγε και φώναζε κατά προτίμηση. Πάντα όμως, χωρίς εξαίρεση, έβγαινε πρώτος και καλύτερος ο Μάνος Κατράκης, ο γνωστός αστέρας του θεάτρου και του κινηματογράφου. Υψηλός, αδύνατος σαν καλαμιά, μ’ ένα σορτ, και γόνατα γυμνά, προχωρούσε, έβγαινε από τις γραμμές κι αναλάβαινε αγγαρεία. Ω! αν μπορούσε να βάλει τα καλαμένια πόδια του και να σηκώσει τα φορτία όλου του κλωβού, όλων των κλωβών!»

Αλλά ήταν και Θέμος Κορνάρος, ο συγγραφέας του «Χαϊδαρίου» και της «Σπιναλόγκας» – κι εδώ ο Καστανάκης αφηγείται μια κωμικοτραγική ιστορία: «Ο Κορνάρος είχε μια θεία φουκαριάρα, αγαθή και δυστυχισμένη, γιατί όλη τη ζωή της την πέρασε με τ’ όνειρο και την προσπάθεια να διορίσει αγροφύλακα τον άντρα της. Κι όταν έμαθε πως τον Κορνάρο τον στείλανε στη Μακρόνησο, του έστειλε ένα πακετάκι καλό καφέ, γιατί ήξερε πως πολύ τον αγαπούσε τον καφέ, μ’ ένα συγκινητικό γράμμα […]

»Η αγαθή εκείνη γυναίκα [που κάτι θα είχε ακούσει για το “νέο Παρθενώνα”], δεν μπορούσε να φανταστεί ποτέ ότι τον ανεψιό της, τον αγαθό, τον ευυπόληπτο, τον σπουδαίο και τρανό συγγραφέα, τον στείλανε μέρα μεσημέρι, στο ναό του πολιτισμού για να τον… δείρουνε! Ητανε πολύ φυσικό, ανταμείβοντας τα προσόντα και τις ικανότητές του, να τον στείλουνε νομάρχη, διοικητή… Τι ήτανε γι’ αυτόν να διορίσει τον κυρ Κώστα αγροφύλακα, για να γίνει το χατήρι της πικραμένης της χήρας;»

Στο πλαίσιο

Καιρό πριν, το Μορφωτικό Ιδρυμα της ΕΣΗΕΑ ετοίμαζε εκδήλωση –μετά λόγου και μουσικής– αφιερωμένη στο ζεματιστό θέμα της Προσφυγιάς και της Μετανάστευσης. Και να που η εκδήλωση, την περασμένη Τρίτη, συνέπεσε με τις αντιπολεμικές, την ίδια ώρα, διαδηλώσεις.

Και ποιοι και πώς να προσέλθουν, στην κοντινή με το Σύνταγμα Αίθουσα Λόγου της Στοάς Βιβλίου (Αρσάκειο). Παρά τα προσκόμματα ωστόσο αρκετοί προσήλθαν και συμμετείχαν σ’ ένα μεστό πρόγραμμα που αφορούσε και τους απ' έξω διαδηλωτές.

Με κύριους ομιλητές τον Παντελή Μπουκάλα και τον Ηλία Βολιώτη-Καπετανάκη κι από κοντά το ταιριαστό μουσικό πρόγραμμα του Λάκη Χαλκιά και της λαϊκής ορχήστρας. Μια άκρως φιλόξενη βραδιά.

Ο Νίκος Καζαντζάκης δεν ήταν μόνο –διεθνώς γνωστός– ποιητής, μυθιστοριογράφος, θεατρικός συγγραφέας, δοκιμιογράφος, μεταφραστής. Υπήρξε και ταξιδευτής, δημοσιογράφος, ανταποκριτής ελληνικών και ξένων εφημερίδων, σε καιρούς που τα ταξίδια ήταν μακροχρόνια, δαπανηρά και επικίνδυνα.

Η δραστηριότητα αυτή του Καζαντζάκη αποτελεί το θέμα μιας ακόμη εκδήλωσης του Μορφωτικού Ιδρύματος της ΕΣΗΕΑ, Τετάρτη 25 Απριλίου, ώρα 19.00 στην αίθουσα της ΕΣΗΕΑ (Ακαδημίας 20). Ομιλητές ο συγγραφέας Βασίλης Βασιλικός, ο καθηγητής και επιστημονικός σύμβουλος των Εκδόσεων Καζαντζάκη Νίκος Μαθιουδάκης, ο δημοσιογράφος και συγγραφέας Γιάννης Ν. Μπασκόζος και η συγγραφέας και καθηγήτρια Νομικής Λένα Διβάνη. Εξαιρετικοί ταξιδευτές.

Συγγραφέας, μεταφράστρια, αγωνίστρια μέσα απ’ τις γραμμές του ΚΚΕ, η Ευγενία Ζήκου, έφυγε την περασμένη εβδομάδα από τη ζωή. Πριν, φρόντισε για τη συνέχεια του Μουσείου Αλεξίου, της γνωστής λόγιας κρητικής οικογένειας, που της είχε εμπιστευτεί η συγγραφέας Ελλη Αλεξίου (κάποια στιγμή κάτι σχετικά περισσότερο). Μια ευγενική ψυχή – της προσφοράς.

ΚΑΙ… «… προσμένοντας ίσως κάποιο θάμα»…