Οταν ο Κόπολα θεωρούσε πως απέτυχε!

Η ταινία του Φράνσις Φορντ Κόπολα «Ο Νονός» (The Godfather, 1972, 175’) αποτελεί βέβαια ορόσημο του παγκόσμιου κινηματογράφου. Οχι μόνο έσωσε την Paramount Pictures από τη βέβαιη χρεοκοπία, αλλά και επαναπροσδιόρισε το γκανγκστερικό είδος, ανοίγοντας τον δρόμο για την αναγέννησή του. Παραμένει εξαιρετικά επίκαιρη μέχρι και σήμερα, καθώς, με μοναδικό τρόπο, πραγματεύεται την εξουσία, τη διαφθορά, τα ηθικά διλήμματα και την Αμερική του άκρατου καπιταλισμού.

Οπως και τα περισσότερα αριστουργήματα, έτσι και αυτή η ταινία δεν δημιουργήθηκε εύκολα και χωρίς αντιξοότητες. Από την αρχή, το όραμα του Κόπολα πέρασε μέσα από χιλιάδες κύματα για να φτάσει τελικά στη μεγάλη οθόνη, όπως το είχε φανταστεί. Στο βιβλίο που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Δίχτυ, με τίτλο «Γυρίζοντας τον Νονό» («Leave the Gun, Take the Cannoli», ο αγγλικός τίτλος προέρχεται από τη διάσημη ατάκα του Κλεμέντσα μετά από μια δολοφονία), σε μετάφραση Δημοσθένη Χριστόπουλου, ο δημοσιογράφος και ερευνητής Mark Seal καταγράφει με λεπτομέρεια τη διαδικασία της δημιουργίας μιας από τις πιο εμβληματικές ταινίες του 20ού αιώνα, από την αρχή έως το τέλος.

Μέσα από μια ενδελεχή έρευνα και συνεντεύξεις με τον συγγραφέα του βιβλίου «Ο Νονός», Μάριο Πούζο, τον σκηνοθέτη, τους πρωταγωνιστές και τους παραγωγούς Ρόμπερτ Εβανς και Αλ Ράντι, αλλά και έχοντας ως οδηγό τα αμέτρητα βιβλία που έχουν γραφτεί για την ταινία, ανάμεσα σε αυτά το «The Godfather Notebook» (εκδ. Regan Arts., σελ. 784) του Φορντ Κόπολα, το «The Kid Stays in the Picture» (εκδ. It Books, σελ. 568) του Ρόμπερτ Εβανς και το «The Godfather Journal» (εκδ. Manor Books, σελ. 143) του Αϊρα Ζούκερμαν, βοηθού του Κόπολα στα γυρίσματα, ο συγγραφέας επεξεργάζεται το τεράστιο υλικό του, το χωρίζει σε τρία μέρη κι αποκαλύπτει με σχεδόν μυθιστορηματικό τρόπο διάφορες πτυχές της διαδικασίας δημιουργίας της ταινίας.

Στο πρώτο μέρος, ο Seal επικεντρώνεται στην προσπάθεια του Μάριο Πούζο, ενός σχετικά άσημου συγγραφέα, να γράψει ένα μυθιστόρημα που θα τον έβγαζε από το οικονομικό αδιέξοδο στο οποίο βρισκόταν λόγω των χρεών του από τον τζόγο. Η ανάγκη του για οικονομική επιτυχία τον οδήγησε να γράψει ένα από τα πιο πολυδιαβασμένα βιβλία, το οποίο έγινε best seller, πουλώντας πάνω από εννέα εκατομμύρια αντίτυπα μέσα σε μόλις δύο χρόνια. Η παρουσίαση της ζωής του και η άνοδός του στην επιτυχία γίνεται με ένα μείγμα χιούμορ και λεπτομερούς απεικόνισης. Παρά το γεγονός ότι δεν είχε καμία προσωπική εμπειρία με τη μαφία, ο Πούζο δημιούργησε ένα τόσο συναρπαστικό και αυθεντικό μυθιστόρημα που οι αναγνώστες πίστευαν ότι είχε στενές διασυνδέσεις με το οργανωμένο έγκλημα.

Στο δεύτερο μέρος, ο Seal ξετυλίγει το κουβάρι της προπαραγωγής της ταινίας και των γυρισμάτων, από τη στιγμή που ο Πούζο πούλησε τα δικαιώματα του βιβλίου στην Paramount, μέχρι το τέλος των επεισοδιακών και χρονοβόρων γυρισμάτων. Ο νεαρός Κόπολα «πάλεψε» όχι μόνο για το κάστινγκ (ο Μάρλον Μπράντο και ο Αλ Πατσίνο δεν ήταν ευπρόσδεκτοι από το στούντιο), αλλά ήρθε και σε σύγκρουση με πολλούς από τους συνεργάτες του, κυρίως με τον θρυλικό διευθυντή φωτογραφίας Γκόρντον Γουίλις («Ολοι οι άνθρωποι του προέδρου», σκην. Αλαν Τζέι Πάκουλα, 1976, 138’). Ο συγγραφέας αναλύει ακόμα τις σχέσεις των παραγωγών με την Ιταλική Μαφία και τη σύγκρουσή τους με τον Τζο Κολόμπο (αρχηγό της οικογένειας Κολόμπο, μίας από τις πέντε μεγάλες οικογένειες του οργανωμένου εγκλήματος στη Νέα Υόρκη και ιδρυτή της Ιταλοαμερικανικής Ενωσης Πολιτικών Δικαιωμάτων). Σε αυτό το σημείο, το βιβλίο αποκαλύπτει πολλές άγνωστες πληροφορίες, εξηγώντας πώς η μαφία προσπάθησε αρχικά να διακόψει την παραγωγή της ταινίας, αλλά τελικά την αποδέχτηκε και μάλιστα βοήθησε όποτε χρειάστηκε, με αρκετούς ηθοποιούς και κομπάρσους να προέρχονται από την οργάνωση ή να έχουν χαλαρές διασυνδέσεις με αυτήν. Ενα σημείο που αξίζει να σταθεί κανείς στο δεύτερο μέρος είναι ότι μέσα σε μερικές σελίδες αποτυπώνεται ο αληθινός διάλογος του Κόπολα με τη δημιουργική του ομάδα (ανάμεσα σε αυτούς και ο ελληνοαμερικανικής καταγωγής Ντιν Ταβουλάρης, που είχε σχεδιάσει την παραγωγή), καθώς ο σκηνοθέτης είχε προσλάβει έναν στενογράφο για να καταγράψει αυτές τις συναντήσεις λέξη προς λέξη. Μέσα από αυτή την εκτενή συνάντηση, μαθαίνουμε διάφορες λεπτομέρειες για το πώς ο Κόπολα φανταζόταν την ταινία πριν από τα γυρίσματα και παίρνουμε μια γεύση από τη δημιουργική διαδικασία και την κινηματογραφική του ευφυΐα.

Το τελευταίο μέρος αναλύει τη διαδικασία του μοντάζ της τελικής κόπιας -με τον Κόπολα και τον Ρόμπερτ Εβανς να επιδίδονται σε έναν ανελέητο πόλεμο νεύρων-, τον πρωτοποριακό σχεδιασμό της διαφημιστικής καμπάνιας και την κυκλοφορία της ταινίας στις κινηματογραφικές αίθουσες.

Το «Γυρίζοντας τον Νονό» είναι ένα βιβλίο που, αν και σε κάποια σημεία επαναλαμβάνεται ή δεν εμβαθύνει όσο θα μπορούσε στο δημιουργικό κομμάτι της ταινίας, διαβάζεται ευχάριστα και γρήγορα παρά τον όγκο του και την πυκνή γραφή του. Αποτελεί ένα εξαιρετικό πανόραμα της δημιουργίας μιας από τις κλασικότερες ταινίες του κινηματογράφου, αποκαλύπτοντας τις δυναμικές και τις συγκρούσεις πίσω από μια κινηματογραφική παραγωγή, και, ταυτόχρονα, αποτυπώνει το πρόσωπο της ίδιας της Αμερικής και της χολιγουντιανής βιομηχανίας. Πέρα από τη σύγκρουση της Paramount με τον Κόπολα, η ιστορία της δημιουργίας του «Νονού» αποτελεί ένα εξαιρετικό παράδειγμα για όποιον θέλει να ασχοληθεί με τον κινηματογράφο, καθώς δείχνει πώς «χτίζεται» μια ταινία και πόσο κόπο, χρόνο και ενέργεια απαιτεί η μεταφορά ενός σεναρίου στη μεγάλη οθόνη. Ολα αυτά, μάλιστα, χωρίς ο δημιουργός της να γνωρίζει αν το έργο του θα έχει εμπορική ή καλλιτεχνική επιτυχία. Ο Κόπολα ήταν πεπεισμένος ότι θα ήταν μια τεράστια εισπρακτική αποτυχία και πως είχε γυρίσει μία από τις χειρότερες ταινίες του.

Τελικά, ο «Νονός», όταν προβλήθηκε, όχι μόνο «έσπασε» τα ταμεία, συγκέντρωσε πάνω από διακόσια εκατομμύρια και κέρδισε τρία Οσκαρ (Καλύτερης Ταινίας, Α’ Ανδρικού Ρόλου (Μάρλον Μπράντο) και Καλύτερου Προσαρμοσμένου Σεναρίου), αλλά κατάφερε και κάτι που λίγες ταινίες έχουν επιτύχει: να είναι ένα διαχρονικό έργο που μνημονεύεται μέχρι και σήμερα ως μία από τις καλύτερες ταινίες όλων των εποχών, αποτελώντας πηγή έμπνευσης για πολλούς δημιουργούς. Ο «Νονός» δεν είναι απλώς μια ταινία - ήταν, είναι και θα είναι ένα πολιτιστικό φαινόμενο.