Η Μνήμη ήταν μία από τις τρεις αρχαιότερες Μούσες, μαζί με τη Μελέτη και την Αοιδή (του τραγουδιού), πριν από τις γνωστές εννέα. Είναι και μία από τις πιο ενδιαφέρουσες διεργασίες του εγκεφάλου, καθώς δρα εξελικτικά, αλλά και προστατευτικά: η μνήμη όχι μόνο εξελίσσει το ανθρώπινο είδος, αλλά το προστατεύει κιόλας από τον πόνο και όχι μόνο. Αυτός ο εγγενής προστατευτικός μηχανισμός του ανθρώπινου σώματος, εκπορευόμενος από τον εγκέφαλο, μπορεί ωστόσο να λειτουργήσει και από εξωγενή αίτια: κυρίαρχες δομές εξουσίας, αυταρχικά καθεστώτα, δικτατορίες κ.ά. πάντοτε στοχοποιούν τη μνήμη.
«Οπως λέει και ένας Γάλλος κριτικός, στην περίπτωση ενός συλλογικού τραύματος, η Ιστορία δεν παρουσιάζεται ως νήμα, αλλά ως δίχτυ. Δηλαδή, κάτι που είναι γεμάτο τρύπες». Αυτό μας λέει ο καθηγητής Κινηματογράφου στη Γαλλία και σκηνοθέτης Θανάσης Βασιλείου. Η ταινία του «Λο» προβλήθηκε σε παγκόσμια πρεμιέρα και με πολύ μεγάλη επιτυχία στο 27ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης και ξεχώρισε τόσο για τη φόρμα της όσο και για το περιεχόμενό της: Ο ίδιος ο σκηνοθέτης επιστρέφει στο σπίτι όπου μεγάλωσε στην Αθήνα, λίγο μετά τον θάνατο της μητέρας του, και βρίσκει σημειώματα για τον ίδιο από εκείνη, μέσα σε βιβλία της Φαλάτσι, αλλά και κρυμμένα σε κουτάκια. Κάπως έτσι, δίχως να γνωρίζει καν τον λόγο, αρχίζει να κινηματογραφεί στιγμές, σημεία της πόλης και του σπιτιού, και κυρίως αρχίζει να θυμάται. Θυμάται πως ο παππούς του έλεγε κάτι για τον πατέρα του και την ΕΣΑ και η γιαγιά επενέβαινε και φώναζε «Λο» - «σταμάτα» δηλαδή, στα ηπειρώτικα. Τι δεν ήθελε να μάθει ο εγγονός της; Ηταν πράγματι ο πατέρας του στην ΕΣΑ; Και ποια περίοδο; Ολα αυτά τα καταγράφει στην ταινία, χρησιμοποιώντας μόνο το κινητό του, με τον ίδιο να γίνεται οργανικό κομμάτι του φιλμ, καθώς ψάχνει «σαν διαρρήκτης της Ιστορίας» την αλήθεια για την οικογένειά του.
Το ντοκιμαντέρ ξετυλίγεται μπροστά μας χέρι χέρι με τη σύγχρονη Ιστορία της χώρας, καθώς και την προσωπική μικροϊστορία του σκηνοθέτη: ο ίδιος αρχίζει και ψάχνει την αλήθεια για τον πατέρα του, με τον οποίο σταμάτησε να έχει ουσιαστικές σχέσεις από πολύ μικρός, καθώς οι γονείς του χώρισαν λίγο μετά τη γέννησή του, το 1975, μία χρονιά αφότου έπεσε η χούντα (η ταινία παρουσιάζει εξαιρετικό αρχειακό υλικό από εκείνη την περίοδο).
Τι σχέση είχε, αν είχε, ο πατέρας του με το καθεστώς των συνταγματαρχών; Τι ήθελε να πει και ποτέ δεν είπε ο παππούς του;
«Το να μη μιλάν οι άνθρωποι είναι ένα πρώτης τάξεως εργαλείο στα χέρια κάθε εξουσίας, πόσο μάλλον μη δημοκρατικής. Οταν υπάρχουν ή έχουν αφεθεί να γίνουν ιστορικά κενά, ανοίγει η πόρτα στην προπαγάνδα. Αυτή είναι και η μεγάλη νίκη των δικτατόρων στην Ελλάδα: ότι με αυτή τη συνθήκη της σιωπής, με αυτή την επιβολή της σιωπής, ουσιαστικά μετέτρεψαν την Ιστορία από νήμα σε δίχτυ, για να είναι όλα θολά, μη προσβάσιμα, έτσι ώστε να μπορέσουν να τα ανακατασκευάσουν.
»Ο πατέρας μου, όπως λέω και στο φιλμ, μου φανερώνει πως ήταν στην ΕΣΑ (Ελληνική Στρατιωτική Αστυνομία) αλλά την περίοδο 1960-1962. Ο ίδιος, σαν τον ρώτησα, δεν κόμπιασε καθόλου, μου απάντησε αμέσως: “ναι, ήμουν εσατζής” μου είπε. Και τον πιστεύω πως τότε ήταν στην ΕΣΑ και όχι αργότερα, κατά τη διάρκεια της χούντας - αυτό είναι ένα από τα κομμάτια της ταινίας, που πράγματι ήταν ένα κάποιο σοκ για μένα, καθώς άρχισα να αντιλαμβάνομαι πράγματα για την οικογένειά του που ποτέ δεν είχαν έρθει στο φως» μας λέει ο κ. Βασιλείου (ο πατέρας του δεν έχει δει ακόμα την ταινία, κάτι που είναι ένα σημείο αγωνίας για τον σκηνοθέτη, για ευνόητους λόγους).
«Ελπίζω να το έχω καταφέρει στο φιλμ, καθώς η δική μου η αγωνία ήταν να βρω μια φόρμα η οποία θα μιλήσει γι’ αυτή τη σιωπή ως κάτι το οποίο είναι μια αόρατη απαγόρευση και που μας δυσκολεύει στο να έχουμε πρόσβαση στο παρελθόν, ακόμη και για τα απλά πράγματα» συνεχίζει ο ίδιος. «Θέλησα να δημιουργήσω μια ταινία-δοκίμιο, ένα αυτοπορτρέτο: ο άνθρωπος που κάνει την ταινία είναι μέσα στην ταινία την ώρα που την κάνει και άρα η πορεία του γυρίσματος είναι μέρος της ίδιας της ταινίας. Δεν είμαι ιστορικός, δεν ήθελα να κάνω ένα βιβλίο για τη μνήμη, δεν ήθελα να ζωγραφίσω έναν πίνακα, δεν ήθελα να συνθέσω ένα μουσικό κομμάτι. Οπότε για μένα το πιο σημαντικό, πέρα από τον λόγο, είναι η φόρμα. Ποια φόρμα μπορώ να δημιουργήσω έτσι ώστε να ανασαρκώσω αυτή την κληρονομιά της σιωπής; Το δεύτερο πράγμα που έχει να κάνει με το δοκίμιο είναι πως η ταινία δημιουργείται ενώ γυρίζεται - δεν ξέρω από πριν τα πλάνα μου. Ουσιαστικά, ξεκινάει με κάποια ερωτήματα χωρίς να υπάρχουν απαντήσεις και στο τέλος υπάρχουν περισσότερα ερωτήματα από ό,τι απαντήσεις. Με κινηματογραφικούς όρους, προσπάθησα να δημιουργήσω αντιστίξεις ανάμεσα στο παρόν και στο ανομολόγητο παρελθόν: για παράδειγμα, το άδειο σπίτι αντηχεί την άδεια, από τα σημάδια της δικτατορίας, πόλη. Πάω σε μέρη όπου σημαδεύτηκαν από το χουντικό καθεστώς και διαπιστώνω ότι σήμερα υπάρχει εκεί μια μορφή αμνησίας. Αλλά κι εγώ κινηματογραφώ/σκηνοθετώ τον εαυτό μου και οι δικτάτορες σκηνοθετούσαν τον εαυτό τους μέσα από την προπαγάνδα την οποία έστησαν» μας λέει.
«Οσο κι αν καταστρέψουμε τα αρχεία, τις ιστορικές πηγές συλλογικής ή ατομικής μνήμης, ίχνη πάντα μένουν. Τα ίχνη αυτά μπορεί να είναι όπλο δύναμης για τους ισχυρούς όταν καταφέρνουν ακριβώς να τα αποσαθρώνουν, να τα ξεχαρβαλώνουν, αλλά και το αντίθετο, γιατί είναι εκεί να φανερώσουν εν τέλει την αλήθεια. Το βλέπουμε και σήμερα με τα Τέμπη και την προσπάθεια συγκάλυψης κάθε ίχνους - κι όμως, είναι εκεί όλα. Για να τα βρεις όμως αυτά τα ψήγματα, αυτά τα ίχνη, πρέπει να ξέρεις να ψάχνεις: να ξέρεις, δηλαδή, πώς να κάνεις τις σωστές ερωτήσεις. Θέλει τόλμη, ναι. Είναι δύσκολο, ναι. Αλλά εγώ είμαι υπέρ του να ψάχνουμε όχι για να αποδείξουμε κάτι, αλλά για να θέτουμε τα σωστά ερωτήματα και να αποδεικνύουμε ότι αυτό το μπλόκο, αυτό το εμπόδιο της σιωπής από γενιά σε γενιά, είναι πολύ επικίνδυνο, γιατί ανοίγει τις πόρτες της προπαγάνδας» καταλήγει.
ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ: Η ταινία θα συνεχίσει την πορεία της στα ευρωπαϊκά φεστιβάλ και ευχόμαστε να πάρει και διανομή για τις ελληνικές αίθουσες. Η επόμενη ταινία του έχει να κάνει με το κάψιμο των φακέλων το 1989.
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας