Οι δικτατορίες και το σινεμά

Ξεκίνησε χθες στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος και θα συνεχιστεί έως και την επόμενη Τετάρτη (19/3) το μεγάλο και, κυρίως, ενδιαφέρον αφιέρωμα για την πτώση των δικτατοριών και την παράλληλη άνθηση του νέου κινηματογράφου σε τρεις χώρες, Ελλάδα, Ισπανία και Πορτογαλία, αφιέρωμα που πραγματοποιείται με σύμπραξη των ταινιοθηκών των άλλων δύο χωρών.

Θα προβληθούν συνολικά 24 ξεχωριστές ταινίες, τόσο μυθοπλασίας αλλά και ντοκιμαντέρ, από τις τρεις χώρες. Πρόκειται για ταινίες δημιουργών όπως οι Θόδωρος Αγγελόπουλος, Φρίντα Λιάππα, Ροβήρος Μανθούλης, Κάρλος Σάουρα, Πέδρο Κόστα, Μανοέλ ντι Ολιβέιρα, Ζοάο Σεζάρ Μοντέιρο, Πέδρο Αλμοδόβαρ κ.ά. Αν και οι περισσότερες ταινίες του αφιερώματος γυρίστηκαν μετά την πτώση των δικτατοριών, η δημιουργία κάποιων από αυτές συνέπεσε χρονικά με τα δικτατορικά καθεστώτα: είναι κοινός τόπος για τους κινηματογραφιστές πως η μεγαλύτερη άνθηση του νέου ευρωπαϊκού κινηματογράφου, ειδικά για τις χώρες της Μεσογείου, έγινε παράλληλα (και αμέσως μετά) με τις δικτατορίες αυτές. Εξάλλου, σινεμά και Ιστορία έχουν κοινές πηγές και χαρακτηριστικά: το παρελθόν, τη βιωμένη πραγματικότητα, την αφήγηση, την έρευνα.

«Στην Πορτογαλία, η Επανάσταση των Γαριφάλων το 1974 ανέτρεψε το καθεστώς του Estado Novo, αλλά άφησε ανοιχτό το ερώτημα αν η χώρα θα προχωρούσε προς μια φιλελεύθερη κοινοβουλευτική δημοκρατία ή θα υιοθετούσε σοβιετικού τύπου καθεστώς. Η εσωτερική πίεση και οι εξαντλητικοί πόλεμοι στις αποικίες ήταν καταλυτικοί παράγοντες στην αλλαγή του καθεστώτος», εξηγεί ο ιστορικός Κώστας Κορνέτης. «Στην Ελλάδα, η πτώση της χούντας το 1974, αν και σχετίζεται με την τουρκική εισβολή στην Κύπρο, είναι περισσότερο αποτέλεσμα της εσωτερικής διάσπασης της στρατιωτικής ηγεσίας και της άρσης της υποστήριξής της προς το καθεστώς. Οι εσωτερικές αντιφάσεις και η κοινωνική πίεση αποτέλεσαν τις βασικές αιτίες της κατάρρευσης του δικτατορικού καθεστώτος - ενώ βέβαια είχε μεσολαβήσει έξι μήνες πριν η εξέγερση του Πολυτεχνείου. Οσο για την Ισπανία, η μετάβαση από τον Φράνκο πραγματοποιήθηκε μετά τον θάνατο του δικτάτορα το 1975, σε συνδυασμό με τη σοβαρή αμφισβήτηση του καθεστώτος από τους Βάσκους αυτονομιστές της ETA. Η δολοφονία του προαλειφόμενου διαδόχου Καρέρο Μπλάνκο το 1973 και η αντίδραση της κοινωνίας ενάντια στην προοπτική συνέχισης του φρανκισμού επιτάχυναν τις πολιτικές μεταρρυθμίσεις που δρομολογήθηκαν από τον πρωθυπουργό Αντόλφο Σουάρεθ και τον βασιλιά Χουάν Κάρλος». Αυτό είναι το ιστορικό πλαίσιο που θέτει τις βάσεις για την καλύτερη κατανόηση των συνθηκών μέσα στις οποίες γυρίστηκαν αυτές οι ταινίες.

Από την Ελλάδα θα προβληθούν τα εξής φιλμ:

■ «Μέγαρα» (1973): Το θαρραλέο ντοκιμαντέρ των Σάκη Μανιάτη και Γιώργου Τσεμπερόπουλου, που πραγματεύεται τον αγώνα που έδωσαν οι αγρότες στα Μέγαρα ενάντια στην απόφαση της χούντας να απαλλοτριώσει μια μεγάλη περιοχή ελαιώνων για την εγκατάσταση διυλιστηρίου πετρελαίου.

■ «Εμείς, όχι εγώ»: Ενα ντοκιμαντέρ του Σταύρου Στάγκου για την εξέγερση του Πολυτεχνείου, με μαρτυρίες, πλούσιο αρχειακό υλικό, σύγχρονες λήψεις και αφαιρετικά δραματοποιημένες σκηνές.

■ «Πρόσωπο με πρόσωπο» (1966): Πρόκειται για την εξαιρετική ταινία του Ροβήρου Μανθούλη, που σε ένα φιλμ μυθοπλασίας ενσωμάτωσε ντοκουμέντα από τις κινητοποιήσεις κατά του λεγόμενου «βασιλικού πραξικοπήματος» που οδήγησε στην παραίτηση του εκλεγμένου πρωθυπουργού Γεωργίου Παπανδρέου και στα όσα ακολούθησαν.

■ «Ενα τραγούδι δε φτάνει» (2003): Η Ελισάβετ Χρονοπούλου, στην πρώτη μεγάλου μήκους ταινία της, μας ταξιδεύει πίσω στον χειμώνα του 1972, όταν η 28χρονη Ειρήνη οδηγείται στις φυλακές Κορυδαλλού για αντιστασιακή δράση.

■ Παράλληλα θα προβληθούν οι εμβληματικές ταινίες «Ο Θίασος» του Θόδωρου Αγγελόπουλου, «Χάππυ Νταίη» του Παντελή Βούλγαρη, «Οι τεμπέληδες της εύφορης κοιλάδας» του Νίκου Παναγιωτόπουλου, «Μια ζωή σε θυμάμαι να φεύγεις» και «Μετά σαράντα μέρες» της Φρίντας Λιάππα και «Ευδοκία» του Αλέξη Δαμιανού.

Οπως είπε πολύ σωστά και η Μαρία Κομνηνού: «Η δικτατορική και μεταδικτατορική περίοδος στην Ελλάδα οδήγησε τους κινηματογραφιστές να δημιουργήσουν ταινίες που είτε εξέφραζαν αλληγορικά την αντιθετική δημόσια σφαίρα είτε υιοθέτησαν τη μορφή του ντοκιμαντέρ του άμεσου κινηματογράφου, για να αναπαραστήσουν αγροτικές και φοιτητικές κινητοποιήσεις. Με προεξάρχοντα τον Αγγελόπουλο, που εγκατέλειψε τις νεορεαλιστικές επιδράσεις και υιοθέτησε την μπρεχτική αντίληψη, δημιούργησε μια κινηματογραφική γραφή που αρνείται τη φυσικοποίηση της αναπαράστασης και δίνει στο μοντάζ τον κυρίαρχο ρόλο. Οι άλλοι/ες σκηνοθέτες/τριες επεξεργάστηκαν επιρροές από τον Γκοντάρ και τον Παζολίνι, το νουάρ και τις συνάρθρωσαν με τις τοπικές κουλτούρες»... Ραντεβού στις αίθουσες.

♦ Πληροφορίες: 13-19/3 στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος (Μεγ. Αλεξάνδρου 136, τηλ. 2103609695). Είσοδος: 6 ευρώ. Κρατήσεις: tickets.tainiothiki.gr. Αναλυτικά οι πληροφορίες για το αφιέρωμα: www.tainiothiki.gr.

Ειδικά το Σάββατο 15/3, στις 12.30 θα γίνει συζήτηση στρογγυλής τραπέζης για το θέμα του αφιερώματος (με δυνατότητα διερμηνείας σε ελληνικά/αγγλικά) όπου θα μιλήσουν οι: Βαλέρια Καμπορέσι, διευθύντρια της Ταινιοθήκης της Ισπανίας, Χοσέ Μανιουέλ Κόστα, πρώην διευθυντής της Ταινιοθήκης της Πορτογαλίας, Αθηνά Καρτάλου-Αντούκου, γενική διευθύντρια Κινηματογράφου ΕΚΚΟΜΕΔ, Μαρία Κομνηνού, πρόεδρος του Δ.Σ., Ταινιοθήκη της Ελλάδος και ο επ. καθηγητής Ιστορίας στο Αυτόνομο Πανεπιστήμιο της Μαδρίτης, Κώστας Κορνέτης (είσοδος ελεύθερη).