Η συνομιλία με το βραβευμένο δημιουργό και μία κακή έκπληξη

«Δεν ξέρω τι είναι η τρέλα - ξέρω τι σημαίνει για μένα “τρέλα”: απολύτως τίποτα! Αυτή η «άγρια» για τον πολιτισμό μας λέξη κανένα νόημα δεν έχει από μόνη της: παίρνει νόημα από το πλαίσιο μέσα στο οποίο θα ενταχθεί», μας λέει ο βραβευμένος με Χρυσή Αρκτο, Σεζάρ και το μεγάλο βραβείο της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Κινηματογράφου, Νικολά Φιλιμπέρ, ενώ καθόμαστε και συνομιλούμε μαζί του, την τρίτη μέρα του 27ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης. Ο ίδιος βραβεύτηκε προχθές με τιμητικό Χρυσό Αλέξανδρο για τη συνολική προσφορά του στον χώρο του σινεμά και χθες έδωσε masterclass με τίτλο «Αυτοσχεδιασμός, μια ηθική αναγκαιότητα», όπου μοιράστηκε πτυχές της δημιουργικής του διαδικασίας, καθώς και τη σημασία της ανθρώπινης πλευράς στις ταινίες παρατήρησης. Εξάλλου, και γι’ αυτό έχει ξεχωρίσει: για το πόσο το προσωπικό του βλέμμα «υπογράφει» τις ταινίες του, δίχως να δηλώνεται ρητά. Και αυτό το κάνει με συγκεκριμένη χρήση της κάμερας, ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του 1970 που ξεκίνησε. Στο 27ο ΦΝΘ παίζεται η τριλογία του ίδιου, για την οποία συνεργάστηκε με τη σύντροφό του και ψυχαναλύτρια Λίντα ντε Ζίτερ, «Στο ποταμόπλοιο» (2023) - «Στο Averroès και στο Rosa Parks» (2024) και «Περί γραφομηχανής και άλλων πονοκεφάλων» (2024). Και τα τρία γύρω από την ψυχική ασθένεια. «Οπως ακριβώς συμβαίνει με τις λέξεις, το ίδιο συμβαίνει και με τους ανθρώπους: για κάποιους είμαι ένας υπέροχα τρελός καλλιτέχνης, που δημιουργεί ντοκιμαντέρ που αφορούν το κοινό. Για άλλους θα μπορούσα να είμαι ένας τρελός που κουβαλάει διάφορα περίεργα και τρελά αντικείμενα -όπως ακριβώς συνέβη στο αεροδρόμιο του Βερολίνου», συνεχίζει την κουβέντα μας ο ίδιος, ενώ μας περιέγραψε την ίδια σκηνή που είπε και κατά την απονομή του βραβείου του προχθές: «Επέστρεφα από το Φεστιβάλ του Βερολίνου, έχοντας τη Χρυσή Αρκτο στη βαλίτσα μου (σ.σ. την κέρδισε για το φιλμ “Στο ποταμόπλοιο”) και με σταματάνε στον έλεγχο: βλέπουν το χρυσό αγαλματίδιο σε σχήμα αρκούδας μέσα και με κοιτάζουν καταρχάς λες και ήμουν τρελός για δέσιμο και μετά με ένα υποψιασμένο βλέμμα. Ο υπάλληλος καλεί τον ανώτερό του, ο ανώτερος την ασφάλεια και μετά κάλεσαν την αστυνομία - για να καταλάβουν τι ήταν αυτό που είχα μαζί μου. Τελικά, ο αρχηγός τους με αναγνώρισε, μου έσφιξε το χέρι, δίνοντάς μου συγχαρητήρια. Και έτσι μπόρεσα να φύγω με το βραβείο της Μπερλινάλε από τη Γερμανία!», μας λέει χαμογελώντας. «Το σήμα της Χρυσής Αρκτου ήταν παντού στο Βερολίνο. Σε αφίσες, σε διαφημίσεις -κι όμως! Οι υπάλληλοι στο αεροδρόμιο προφανώς δεν το είχαν δει ποτέ. Και με υποπτεύθηκαν για τρελό και μετά για πιθανό κι εγώ δεν ξέρω τι... εγκληματία ίσως, επειδή είχα μία χρυσή αρκουδίτσα στην τσάντα μου. Γι’ αυτό σάς λέω: το ίδιο πράγμα που για κάποιον θεωρείται κάτι υπέροχο και μοναδικό, για κάποιον άλλο μπορεί να είναι απλά το σύμβολο της τρέλας του! Οι λέξεις, τα νοήματα και τα ίδια τα αντικείμενα ακόμα, και φυσικά οι πράξεις δεν έχουν αξία, παρά μόνο μέσα στο πλαίσιο που εμείς αποφασίζουμε να τα βάλουμε -γι’ αυτό ο πολιτισμός έχει τόση δύναμη: γιατί μας οδηγεί στην κατασκευή υγιών και ηθικών τέτοιων πλαισίων», κατέληξε.

Η συνομιλία μας έγινε δίπλα στη θάλασσα, στις αίθουσες του Λιμανιού, καθώς αυτές τις μέρες ο καιρός είναι υπέροχος στη Θεσσαλονίκη. «Είναι πανέμορφο να έρχεσαι σε ένα τέτοιο Φεστιβάλ, σε μία τέτοια πόλη, σε μία τέτοια χώρα», μας είπε ο Ν. Φιλιμπέρ. Μας είχε πει, ήδη, πόσο πολύ του λείπουν τόσο ο Μισέλ Δημόπουλος όσο και ο Δημήτρης Εϊπίδης, που τον πρωτοπαρουσίασαν στο συγκεκριμένο Φεστιβάλ πριν από χρόνια: «Είναι σπουδαίο ένας τέτοιος θεσμός να έχει τα θεμέλιά του σε τόσο φωτεινούς ανθρώπους». Και έχει δίκιο, καθώς το 27ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, που ξεκίνησε πριν από τέσσερις μέρες (6-16/03), έχει σωστά θεμέλια και πολλά να μας φανερώσει ακόμη, στη φετινή του διοργάνωση (τόσο από τις αίθουσες όσο και online). Απ’ όσα είδαμε έως ώρας, θα προτείναμε να μη χάσετε τις ταινίες: «Τα μάτια της Γάζας», «Ρέπλικα», «Λευτεριά στον Λεοναρντ Πελτιέ», «Κάτω από τις σημαίες ο ήλιος», ενώ δυστυχώς ανήκουμε στην πλειοψηφία που, βλέποντας το σκηνοθετικό εγχείρημα της σπουδαίας Τίλντα Σουίντον «Η εξαγωγική κυψέλη και ένα ποντίκι στον λαβύρινθο», θεωρήσαμε πως πρόκειται για μία πολύ μπερδεμένη ταινία για το AI, που εν τέλει δεν είχε κανένα νόημα (ή δεν έβγαζε κανένα νόημα). Κι επειδή και η ταινία έναρξης του Φεστιβάλ, «Σχετικά με έναν ήρωα», είχε φτιαχτεί με Τεχνητή Νοημοσύνη και επίσης δεν μας έδωσε κάτι, αναρωτιόμαστε τελικά κατά πόσο αυτό το νέο εργαλείο ταιριάζει στο σινεμά. Πάντως, το Φεστιβάλ έχει αφιέρωμα στο νέο αυτό είδος και οι απαντήσεις θα δοθούν... επί της οθόνης.