«Σηκώνω τα χέρια ψηλά μήπως κάποιος ύψιστος σωτήρας βρέξει μυαλό»

Παναγιώτης Ευαγγελίδης. Να ένα πολυδιάστατο πρόσωπο της Τέχνης, διακριτικό και μάλλον λιγότερο γνωστό από τις δημιουργίες του. Είναι άλλωστε «καλειδοσκοπικός» ο Ευαγγελίδης. Σεναριογράφος, συνεργάτης μεταξύ άλλων του Πάνου Κούτρα, με τον οποίο έχει συνυπογράψει τις ταινίες «Αληθινή ζωή», «Στρέλλα» και «Ξενία». Συγγραφέας των μυθιστορημάτων «Το χέρι κάτω απ’ το ρούχο» (Καστανιώτης, 1993), «Κωνσταντίνος» (Καστανιώτης, 1997), «Τα γυρίσματα του κεραυνού» (Κέδρος, 2001), «Αρρωστος σε ταξίδι» (Πολύχρωμος Πλανήτης, 2016).

Ο βασικότερος Ελληνας μεταφραστής ιαπωνικής λογοτεχνίας αφού πρώτα υπήρξε κατ’ επιλογήν «flâneur» στην Ιαπωνία επί μία 4ετία. Οξυδερκής παρατηρητής μικρών ηρώων μίας καθημερινότητας που εξελίσσεται δίπλα μας, κάποτε αθέατης επειδή έτσι επιλέγουμε. Και βέβαια σκηνοθέτης, που οι ταινίες του, με μοναδικό ιδίωμα τη γλώσσα του ντοκιμαντέρ αλλά και μία αφηγηματικότητα που ξετυλίγει ιστορίες οι οποίες μοιάζουν να είναι έργα μυθοπλασίας (αλλά δεν είναι), φέρνουν στο επίκεντρο τέτοιες ιστορίες στην καλύτερη περίπτωση κοινωνικά (και πολιτικά) αθέατες.

Από αυτές ας σταθούμε στις τρεις που συνιστούν και το αφιέρωμα το οποίο συνδιοργανώνoυν την ερχόμενη Παρασκευή και το Σαββατοκύριακο η ελληνική streaming πλατφόρμα Cinobo και το Αλεξάνδρα Europa Cinemas Πατησίων, με κεντρικό τίτλο «Εκκεντρικοί Ηρωες: Το σινεμά του Παναγιώτη Ευαγγελίδη», δηλαδή στις: α) «Λάμπουν στο σκοτάδι» (2013) με ήρωες δύο μεσήλικες γκέι φίλους και πρώην εραστές, απένταρους και φορείς του ιού του AIDS, που ξαναβρίσκονται ύστερα από είκοσι χρόνια, ταξιδεύουν μαζί στη Νέα Ορλεάνη αμέσως μετά τον τυφώνα Κατρίνα και προσπαθούν να επιβιώσουν φτιάχνοντας και πουλώντας κουκλάκια, β) Irving Park (2019) που παρακολουθεί την καθημερινότητα τεσσάρων γκέι αντρών 60-70 ετών, που συμβιώνουν στο σημερινό Σικάγο, ως Κύριοι και Σκλάβοι, επιλέγοντας ελεύθερα να σεβαστούν τη σεξουαλική τους προδιάθεση αλλά και συναινώντας στην απώλεια της προσωπικής ελευθερίας προς χάριν της επιθυμίας του Αλλου, γ) «Οι γάμοι της Τήλου» (2022), ίσως το γνωστότερο φιλμ του Ευαγγελίδη για όσα συνέβησαν το 2008 και αφότου ο -αείμνηστος πια- δήμαρχος της Τήλου Τάσος Αλιφέρης συμφώνησε να τελέσει τους πρώτους γκέι και λεσβιακούς γάμους στην Ελλάδα.

Το σινεμά του Ευαγγελίδη εκπροσωπεί μια όψη του κόσμου που ακόμα ζητά ανοιχτό μυαλό και θέληση για πραγματική πρόοδο, ευαισθησία, τρυφερότητα, αντίληψη και συμπερίληψη. Ενός κόσμου, επίσης, που υπερασπίζεται το δικαίωμά του να ζει ελεύθερα, ισότιμα και με συνέπεια στον εαυτό του.

● Οι «Γάμοι της Τήλου» γυρίστηκαν σε μία συνθήκη δύσκολη μεν, που φαινόταν όμως να έχει έναν πιο ανοικτό ορίζοντα στον τομέα των διεκδικήσεων. Δεκαπέντε χρόνια μετά παραμένει αυτή η προοπτική εξίσου αισιόδοξη;

Από τη σημερινή κυβέρνηση υπάρχει ένα κρυφτούλι, ένα διφορούμενο μήνυμα, σαφώς για να μη χαθεί κανένας ψηφοφόρος από καμία πλευρά, ένα «τα θέλω όλα δικά μου» και βέβαια αυτό είναι κάτι πολύ ψυχοφθόρο για τη ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα και για μια ταλαιπωρημένη δημοκρατία όπως η ελληνική, που γίνεται παιχνίδι και όπλο πολιτικής κερδοφορίας. Γιατί κανένα πραγματικό ενδιαφέρον δεν υπάρχει για τη βελτίωση της θέσης των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων, δυστυχώς, συχνά, το αντίθετο μάλιστα.

● Η φιλμογραφία σας και δη οι τρεις μεγάλου μήκους ταινίες σας στρέφονται σε μία θεματολογία που ζητά ανοιχτό μυαλό και θέληση για πραγματική πρόοδο, ευαισθησία, τρυφερότητα, αντίληψη και συμπερίληψη. Την έχετε συναντήσει στο ελληνικό κοινό ή αντιμετωπίζεστε ως «off Broadway»;

Ναι, είναι αυτά τα πράγματα μαζί και με πολλά ακόμα που με κινητοποιούν και στη ζωή μου. Στις ταινίες μου απλά συνεχίζω να ζω με μία κάμερα στο χέρι. Αν είχα την άδεια από τους ανθρώπους να τους κινηματογραφώ θα περνούσα τη μισή μου μέρα καταγράφοντας και απαθανατίζοντας ό,τι μου φαίνεται άξιο. Ο,τι τραβάει το βλέμμα μου, ό,τι κάνει το στόμα μου να υγραίνεται, ό,τι αιφνίδια, για να μιλήσω με γλώσσα της ανατολής, ενεργοποιεί τα κέντρα μου, το μυαλό, την καρδιά, τα γεννητικά μου όργανα, όλα απόλυτα συνδεδεμένα το κάθε ένα με τα υπόλοιπα.

Θα ήθελα έναν άλλο κόσμο, αυτό είναι σίγουρο, ποιος δεν θα ήθελε, ο καθένας με τα δικά του μέτρα και σταθμά, με τις δικές του αξίες και επιθυμίες. Το μικρό κοινό που έρχεται στις ταινίες μου -και τη λέξη «μικρό» τη λέω με μεγάλη ικανοποίηση, καθόλου αρνητικά, γιατί με τιμάνε και τους τιμάω κι εγώ από τη μεριά μου απέραντα- είναι ο κόσμος μου, οι συγγενείς μου, οι υποψήφιοι φίλοι μου και συνταξιδιώτες.

Ο τρόπος που κάνω τις ταινίες μου, χωρίς παραγωγή, χωρίς χρήματα από κανέναν, χωρίς συνεργείο και με απουσία «προηγμένης» τεχνολογίας, με κάνει λίγο αόρατο όσον αφορά θεσμούς και δομές. Επί πλέον η θεματολογία των ταινιών μου τις κρατάει κι αυτή από μόνη της στο περιθώριο απ’ όπου δύσκολα μπορούν να βγουν και να αποκτήσουν βήμα και ακροατήριο. Βάλτε σ’ αυτό και τον δικό μου χαρακτήρα που δεν είναι καθόλου επίμονος στο να προσπαθήσω να γίνω ορατός και να κάνω τις αντίστοιχες ενέργειες ή δημόσιες σχέσεις και έχετε το «off Broadway» που λέτε. Και δεν το λέω αυτό αυτοκολακευόμενος, είναι θέμα καθαρά αδυναμίας χαρακτήρα και τεμπελιάς. Οταν μια ταινία μου, ένα βιβλίο κτλ. έχει τελειώσει, αντί ν’ ασχοληθώ με την προώθησή τους προχωρώ σε κάτι που σίγουρα περιμένει ήδη στη σειρά και που είναι αυτό που πλέον με παθιάζει. Εν τούτοις, όπως βλέπετε, υπάρχει ένα τριήμερο αφιέρωμα στις ταινίες μου που διαψεύδει τα λεγόμενά μου. Ο,τι έχω καταφέρει μέχρι σήμερα έχει γίνει μέσα σε βάθος χρόνου, αποτέλεσμα της ενασχόλησής μου με τους «ιδιαίτερους», ας πούμε, ήρωές μου, καθρέφτης δικός μου κι αυτοί, και επειδή το ενδιαφέρον μου να μοιραστώ με τους άλλους ανθρώπους τους χαρακτήρες που με παθιάζουν δεν στερεύει ποτέ.

● Η ελληνική κοινωνία έκανε βήματα οπισθοδρόμησης ή ήταν πάντα έτσι;

Η ελληνική κοινωνία σε μεγάλο μέρος της πάσχει από τεράστιο έλλειμμα παιδείας, κοινωνικής συνείδησης και επιστημονικής θεώρησης των πραγμάτων, ενώ αντίθετα υπερέχει σε δεισιδαιμονία, σκοταδισμό, θρησκοληψία, φοβικότητα και οπαδικό πνεύμα. Ετσι γίνεται εύκολα υποχείριο των ενίοτε εξουσιών που τη χειρίζονται ανάλογα. Ετσι το ότι κάποιες φορές η ελληνική κοινωνία είναι μπροστά και κάποιες πίσω ή πολύ πιο πίσω είναι φαινόμενο κατά πολύ συμπτωματικό. Σήμερα είμαστε -φευ- σε μεγάλη οπισθοχώρηση.

● Η καταδίκη της Χρυσής Αυγής έπαιξε κάποιο ρόλο ή αντίθετα εξακολούθησαν να είναι «νομιμοποιημένες» και διάχυτες οι ακροδεξιές κι αντιδραστικές απόψεις και για τα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ+;

Χαίρομαι πολύ που επιτεύχθηκε -έτρεμα πολύ για το αντίθετο, πράγμα που δεν θα με εξέπληττε καθόλου εάν συνέβαινε- αλλά μια καταδίκη σαν αυτή της Χρυσής Αυγής εάν δεν συνοδεύεται από ριζικές συνειδητοποιήσεις και αναλυτικές συνδέσεις δεν νομίζω ότι μπορεί να παίξει σπουδαίο ρόλο σε κάτι.

● Οταν διαβάζετε ότι ακόμα και πολιτικοί «εξανίστανται» για μία σκηνή στο «Milky Way» του Κεκάτου ή με τα «Αγόρια στο ντους» τι σκέφτεστε; Πόσο μόνη σκέφτεστε ότι είναι η φιλμογραφία σας; Και πόση επιπλέον ευθύνη σας φορτώνει ενδεχομένως αυτό;

Θα το πω πάλι. Ζω σ’ αυτή τη χώρα μεγάλο μέρος της ζωής μου ώστε να μην εκπλήσσομαι με την καφρίλα και την ασυδοσία γνώμης και δηλώσεων. Εχουν υπάρξει ανάλογες στο παρελθόν εξ ίσου σκοταδιστικές και αλλοπρόσαλλες. Τη σειρά του Βασίλη δεν την έχω ακόμα δει, αλλά φαντάζομαι ότι γαργαλάει και ξυπνάει τα χυδαιότερα αντανακλαστικά μεγάλου κομματιού του μέσου Ελληνα. Η φιλμογραφία μου ξέρω εξ αρχής ότι όσο συμπεριληπτική είναι σε σχέση με τους ήρωές μου, άλλο τόσο αόρατη είναι ως μία σύνθετη καταγραφή πραγματικοτήτων. Το αποδέχομαι, η μοναξιά της δεν μου προξενεί πόνο, αντίθετα θα έλεγα. Δεν νιώθω καμία ευθύνη γιατί δεν κάνω έναν στρατευμένο κινηματογράφο που να έχει βάλει καθήκον του να αλλάξει τον κόσμο.

● Γιατί στράφηκατε σε μία συναφή, «ταυτοτική» σχεδόν πια θεματολογία είτε ως σεναριογράφος είτε ως σκηνοθέτης; Ή είστε ένας καλλιτέχνης που λέει απλά μία ιστορία, όπως την αντιλαμβάνεται κι αυτή η ερώτηση που σας κάνω είναι μία άλλη όψη του γεγονότος ότι αντιμετωπίζουμε τους ΛΟΑΤΚΙ+ συμπολίτες μας ακόμα ως κάτι «εξωτικό»;

Ασχολούμαι με πράγματα που έχουν μία εκλεκτική συνάφεια με αυτό που είμαι, με τη ζωή μου και με τον σεξουαλικό μου προσανατολισμό, με τις ιδέες, τις αρχές και τις ευαισθησίες μου. Με ανθρώπους και πράγματα που τραβάνε το ενδιαφέρον μου και με παθιάζουν. Δεν είναι μία επιλογή ακτιβιστική αλλά συγγένειας. Η κοινωνική αποστολή δεν είναι κάτι που αναγκαστικά χρειάζεται στράτευση και ανήκειν και τάξιμο στην υπηρεσία ιδεών μέσα από απαρέγκλιτες γραμμές. Ασφαλώς θα ταχθώ με πλευρές που συμφωνούν με τις ιδέες και τις ευαισθησίες μου και αυτό από μόνο του θα γεννήσει ανάλογα έργα.

Για πάρα πολύ κόσμο ό,τι δεν μοιάζει με αυτό που τους έχουν μάθει ότι πρέπει να είμαστε εμείς οι άνθρωποι ανήκει στη σφαίρα του «εξωτικού». Εγώ παρατηρώ και αφηγούμαι ιστορίες ανθρώπων που θέλω να μοιραστώ με την ανθρωπότητα που λέγεται «κοινό μιας ταινίας». Αν αυτό ανοίξει λίγο περισσότερο τα μάτια κάποιων και τα κάνει να χωρέσουν περισσότερη πραγματικότητα θα είμαι ιδιαίτερα ευτυχής. Δεν με διακατέχει όμως, στ’ αλήθεια, κάποια τέτοια ιδιαίτερη αισιοδοξία.

● Εχουν έρθει θεατές να σας πουν ότι τους ανοίξατε τα μάτια;

Ναι, σε θέματα όμως κυρίως γνώσης και πληροφόρησης. Α, μας έμαθες κάτι για τους ανάπηρους που δεν ξέραμε. Α, ώστε έτσι είναι σ’ αυτή τη χώρα τα πράγματα; Ευχαριστούμε, μάθαμε πιο πολλά για το ΑΙDS, για τους Αφέντες και τους Σκλάβους, γκρεμίσαμε στερεότυπα, είδαμε ότι αυτοί οι άνθρωποι είναι πολύ πιο όμοιοι με μας απ’ ό,τι πιστεύαμε, είμαστε όλοι όμοιοι μέσα στη διαφορετικότητά μας και διαφορετικοί μέσα στην ομοιότητα κτλ. κτλ. Σ’ αυτό το επίπεδο, ναι, πολλοί άνθρωποι μου είπαν ότι τους άνοιξα τα μάτια. Και είναι πολύ ωραία πράγματα αυτά, αναμφισβήτητα. Οτι κάποιον όμως τον βοήθησε να αλλάξει τη ζωή του και να γίνει αυτό που ήθελε να γίνει, όχι. Αυτό μου συνέβη μόνο μία φορά όταν ένα νέο γκέι παιδί με πλησίασε στο τέλος μιας ομιλίας μου κάποτε και μου είπε ότι όταν ήταν 14-15 ετών είχε βρει και είχε διαβάσει το πρώτο μου μυθιστόρημα, στη δημοτική βιβλιοθήκη κάποιας μακρινής αθηναϊκής συνοικίας όπου έμενε, και αυτό του είχε αλλάξει τη ζωή ως ακόμα ασυνειδητοποίητου και κρυφού γκέι αγοριού. Αυτό με είχε πραγματικά χαροποιήσει. Ενιωσα ότι το βιβλίο είχε σε κάποιον χρησιμέψει με τρόπο απελευθερωτικό και πάντα αυτό είναι κάτι πολύ ωραίο.

● Και επιθετικότητα έχετε συναντήσει;

Οχι πραγματικά. Οι ταινίες μου είναι τόσο αόρατες συνήθως σε ένα πιο πλατύ κοινό, που σπάνια έρχονται απληροφόρητοι θεατές στις προβολές μου και αυτοί βέβαια έρχονται γιατί ανήκουν στην ίδια μεριά του ποταμού με μένα και την ταινία. Δεν ξέρω τι θα γινόταν εάν κάποια ταινία μου αποκτούσε κάποτε δημοτικότητα. Για να δούμε, για παράδειγμα, αν συμβεί κάτι με κάποιους απ’ αυτούς που αναφέρονται πολύ αρνητικά μέσα στους «Γάμους της Τήλου».

● Βρισκόμαστε αυτό τον καιρό στην ατελείωτη δίνη του περιβόητου και αργοπορημένου νομοσχεδίου για τους ομόφυλους γάμους. Τι σκέφτεστε με όλα τα κεφάλαια αυτής της περιπέτειας (εξαγγελίες κι αναβολές, απειλές για παραιτήσεις κ.λπ.);

Δεν έχω να σκεφτώ κάτι. Δυστυχώς στη χώρα μας, για να μιλήσω μόνο για τα καθ’ ημάς, τέτοια φαινόμενα και αντιδράσεις τα ξέρουμε απ’ έξω κι ανακατωτά. Παπάδες, ακροδεξιός συρφετός, οπισθοδρόμηση. Εμείς τα λέμε, εμείς τ’ ακούμε βέβαια. Η άλλη πλευρά δεν είναι επιδεκτική επιμόρφωσης.

● Τι θα απαντούσατε στο κλασικό επιχείρημα «Εντάξει με τον γάμο, αλλά όχι και τεκνοθεσία» και στο κλασικότερο ακόμα «παιδιά που μεγαλώνουν με ομόφυλους γονείς μεγαλώνουν με αυξημένες πιθανότητες να γίνουν ομοφυλόφιλα ή να μεγαλώσουν στρεβλά»;

Σηκώνω τα χέρια ψηλά μήπως κάποιος ύψιστος σωτήρας βρέξει μυαλό.

● Η Αριστερά ήταν και είναι όσο θα της άρμοζε αποφασιστική έναντι των ΛΟΑΤΚΙ+ διεκδικήσεων;

Οχι και ποτέ πραγματικά δεν υπήρξε όσο θα έπρεπε. Ημίμετρα συνήθως, αποσιώπηση, υπεκφυγές, ενίοτε κάποια σωστά βήματα. Ωραία λόγια, αλλά λίγες πράξεις. Ο διαχωρισμός Κράτους και Εκκλησίας είναι ακόμα αδιανόητος στη χώρα μας κι αυτό τα λέει όλα.

● Η δημόσια εικόνα του Στέφανου Κασσελάκη και οι δηλώσεις του βοηθούν στο ζήτημα των διεκδικήσεων;

Για κάποια μερίδα του πληθυσμού είναι φαντάζομαι ένα παράδειγμα που δεν έχουν ξαναδεί και αυτό από μόνο του δεν είναι άσχημο, μιλώντας για αποδοχή κάποιων αυτονόητων πραγμάτων. Περιορίζεται δυστυχώς από το γεγονός μιας καθωσπρέπει αναγνωρίσιμης εικόνας.

● Κάντε μία ευχή για την ταινία που θα θέλατε να γυρίσετε στο μέλλον.

Οι ταινίες μου και οι χαρακτήρες τους έρχονται και με βρίσκουν. Δεν ψάχνω ποτέ ποια θα είναι η επόμενή μου ταινία ούτε αγωνιώ αν ποτέ υπάρξει. Δεν είμαι επαγγελματίας σκηνοθέτης. Ευτυχώς ο κόσμος και η ζωή δεν επιτρέπουν ούτε μία στιγμή πλήξης. Οπότε δεν μπορώ να σκεφτώ κάτι. Ή, μάλλον, μια στιγμή, ναι, θα ήθελα να κάνω μια ταινία για έναν αόρατο άνθρωπο.

♦ Πληροφορίες: Αλεξάνδρα Europa Cinemas Πατησίων Πατησίων 77 & Αλεξάνδρας.

Αναλυτικά το πρόγραμμα του αφιερώματος:

Παρασκευή 15/12

19:00 Οι Γάμοι της Τήλου

20:20 – 21:30 Πάνελ – συζήτηση: «15 χρόνια μετά τους ομόφυλους Γάμους στην Τήλο: διαρκής αγώνας για ισότητα»: Το Cinobo, σε συνεργασία με την Interferences AμΚΕ και την «Εφημερίδα των Συντακτών», συνδιοργανώνουν συζήτηση γύρω από το θέμα του ισότιμου δικαιώματος στον γάμο σήμερα.

Στο πάνελ της συμμετέχουν οι Βαγγέλης Μάλλιος (διδάκτωρ Νομικής, δικηγόρος), Ελενα – Ολγα Χρηστιδη (επιστημονικά συνυπεύθυνη, Orlando LGBT),

Στέλλα Μπελιά (πρόεδρος της συλλογικότητας «Οικογένειες Ουράνιο Τόξο»), καθώς και ο ίδιος ο Παναγιώτης Ευαγγελίδης. Συντονίζει ο δημοσιογράφος της «Εφ.Συν.» Δημήτρης Αγγελίδης και η υπογράφουσα.

Σάββατο 16/12

20:45 Οι Γάμοι της Τήλου

22:30 Irving Park

Κυριακή 17/12

17:00 They glow in the dark

22:30 Οι Γάμοι της Τήλου

Ειδικό εισιτήριο 3 ευρώ για κάθε προβολή. Ισχύουν Cinobo Pass.

«Οι γάμοι της Τήλου» και στην κορυφή του τραπεζιού ο δήμαρχος Τάσος Αλιφέρης

«Λάμπουν στο σκοτάδι»

«Irving Park»

→ Η «Εφημερίδα της Συντακτών» είναι χορηγός επικοινωνίας.