Μια έξοχη έκδοση της μετάφρασης του «Aμλετ» από τον Κοσμά Πολίτη, τον οποίο έπαιξε το 1971 η Μαριέττα Ριάλδη, είδε το φως της δημοσιότητας από τη νεοελληνίστρια φιλόλογο και κριτικό Σταυρούλα Γ. Τσούπρου. Συνοδεύεται από έναν ιδιαίτερα μεγάλο αριθμό (340) σημειώσεων, που έχουν κυρίως μεταφραστικό ενδιαφέρον, γιατί σ’ αυτές συγκρίνεται η απόδοση περισσότερο ή λιγότερο δύσκολων χωρίων μεταξύ δώδεκα ελληνικών μεταφράσεων και αυτής του Πολίτη, ενώ λαμβάνεται υπόψη και η σχολιασμένη Arden Edition των σεξπιρικών έργων (1989). Σχηματίζεται έτσι, θα έλεγα, ένας πρωτότυπος ερμηνευτικός apparatus criticus.
Υπάρχουν και δύο παραρτήματα. Στο πρώτο δημοσιεύεται Εκδοτικό Σημείωμα της κυρίας Τσούπρου, σχετικό με προβλήματα που δημιουργούν μεταξύ τους τέσσερα δακτυλόγραφα της μετάφρασης που εντόπισε, ένα έξοχα τεκμηριωμένο δοκίμιό της με τον τίτλο «Ο Σέξπιρ στον Κοσμά Πολίτη» (ο Κοσμάς Πολίτης είχε αφομοιώσει δημιουργικά το όλο έργο του μεγάλου δραματουργού) και Κατάλογος Μεταφράσεων του «Αμλετ» στην ελληνική γλώσσα. Στο δεύτερο παράρτημα αναδημοσιεύεται το κείμενο που είχε γράψει η Ριάλδη για την παράσταση στο Πειραματικό Θέατρό της και κριτικές που είχαν γραφεί για αυτήν (της Ειρήνης Καλκάνη και των Μπάμπη Κλάρα, Κώστα Γεωργουσόπουλου, Αγγελου Δόξα και Γιώργου Κάρτερ).
Με την πρώτη ματιά στο κείμενο γίνεται φανερή η (πανθομολογούμενη άλλωστε) σχέση του Σέξπιρ με το αρχαίο ελληνικό δράμα, επίσης άψογα τεκμηριωμένη. Στα συγγενικά στοιχεία θα πρόσθετα τον γνωμολογικό εμπλουτισμό των δύο αυτών ανυπέρβλητων μνημείων, αρχαίου δράματος και Σέξπιρ, πέρα από την πλούσια παρουσία της αρχαίας ελληνικής (και ρωμαϊκής) μυθολογίας και ιστορίας στα σεξπιρικά έργα. Χαρακτηριστική είναι η φράση της Οφηλίας στον Αμλετ, η οποία σχολιάζει την παράσταση των Θεατρίνων, που υπαινίσσονται με το παίξιμό τους τη δολοφονία του πατέρα του: «Ωραία τα εξηγείς, αφέντη μου, σαν Χορός σε αρχαία τραγωδία».
«Ο συνδυασμός [αρχαίων κλασικών και σεξπιρικών αναφορών] δεν συνιστούσε, βέβαια, ούτε πρωτοτυπία, ούτε και ιδιαιτερότητα του Κοσμά Πολίτη· οι τραγικοί και ο Σέξπιρ έχουν αποτελέσει τους άξονες για τη θεατρική αναγέννηση του Νέου Ελληνισμού ήδη κατά τον 19ο αιώνα», υποσημειώνει η κυρία Τσούπρου, με αφορμή αναφορές αυτού του είδους στο «εμβληματικό» «Λεμονοδάσος» του Πολίτη, παραπέμποντας στον Αλκη Αγγέλου. Ο Αμλετ «κυριάρχησε επί χρόνια στους συνειρμούς του πεζογράφου [Κοσμά Πολίτη]».
Ακόμα ένα στοιχείο κοινό ανάμεσα στον Σέξπιρ και στο αρχαίο δράμα θεωρώ την πλατιά χρήση στοιχείων από τον σύγχρονό τους λαϊκό πολιτισμό. Οπως είναι το φάντασμα του πατέρα τού Αμλετ και το «είδωλον» του Πολυδώρου στην «Εκάβη».
Η παρεμβολή της ομάδας των Θεατρίνων είναι από τα πιο επιτυχημένα ευρήματα στον αριστουργηματικό «Αμλετ». Ο Σέξπιρ, με το στόμα του ήρωά του διδάσκει, θα έλεγα, πώς να εκφέρουν τον λόγο τους οι ηθοποιοί και με ποιες χειρονομίες, για να παίξουν σωστά τον ρόλο τους. Αξιοπρόσεκτο είναι και κάτι άλλο που λέει ο Αμλετ: «Με την παράσταση θα δοκιμάσω/ τη συνείδηση του βασιλιά στα δίχτυα μου να πιάσω», εννοώντας τη σκηνή του φόνου του πατέρα του από τον Κλαύδιο: «Θα βάλω αυτούς τους θεατρίνους/ να παίξουν κάτι σαν τη δολοφονία του πατέρα μου μπροστά στον θείο μου», λέει, ενώ ο ίδιος θα παρακολουθεί τις αντιδράσεις του θείου του. Η θεατρική απόδοση ενός συμβάντος μπορεί, πιστεύω, να μεταδώσει μεγαλύτερη συγκίνηση παρά η απλή πληροφορία γι’ αυτό. Ο Πλούταρχος αναφέρει την περίπτωση ενός τυράννου, φονιά πολλών ανθρώπων, που έφυγε από μια δραματική παράσταση πριν τελειώσει, γιατί ήταν έτοιμος να δακρύσει απ’ τη συγκίνηση (και το θεωρούσε ατιμωτικό…). Αυτή η τρόπον τινά αστυνομική «αναπαράσταση» έχει μια τέτοια βαθύτερη θεατρολογική σημασία.
Από το τολμηρό και γενναίο, για τον καιρό στον οποίο γράφτηκε, κείμενο της Ριάλδη, που είχε τυπωθεί στο Πρόγραμμα της παράστασης, αντιγράφω ένα μικρό απόσπασμα: «Στο πρόσωπο του Αμλετ ερμηνεύω την επανάσταση κάθε νέου της εποχής μας εναντίον της βίας. Η βία συνθλίβει τον Αμλετ. Ασυμβίβαστος, παράφορος, ευαίσθητος, θα διδάξει στους Παλατιανούς την αλήθεια. Επειδή, όμως, κάθε λογικός άνθρωπος αποφεύγει την αλήθεια, όταν αυτή μπορεί να τον φέρει σε δύσκολη θέση, γι’ αυτό ονομάζουν τον Αμλετ τρελό ή λένε ότι προσποιείται τον τρελό. Δεν τον νομίζω ούτε περίπλοκο, ούτε γοητευτικό, αλλά έναν οποιονδήποτε σημερινό νέο, που εναντιώνεται στη βία, με τα δικά του μέσα. Ο Αμλετ με τα δικά του μέσα φθείρει τα κατεστημένο. Χωρίς κανέναν ηρωισμό –σαφώς είναι αντιήρωας– αναστατώνει τον κρατικό μηχανισμό της Δανίας, που είναι σάπιος και που στον θρόνο του κάθεται ένας αιμοσταγής δικτάτορας». Επραξε άριστα η κυρία Τσούπρου που αναδημοσίευσε και το κείμενο της Ριάλδη.
Το βιβλίο της Σταυρούλας Γ. Τσούπρου «Αμλετ-William Shakespeare-Κοσμάς Πολίτης» (εκδόσεις Νεφέλη) τιμήθηκε πρόσφατα με έπαινο στα Βραβεία Κριτικών Θεάτρου και Χορού 2014, «ιδία δε για την ενδελεχή έρευνα θεατρικού, φιλολογικού και λογοτεχνικού ενδιαφέροντος με αφορμή τη μετάφραση του Κοσμά Πολίτη για τον “Αμλετ” του Σέξπιρ».
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας