Ολες οι ανθρώπινες ενέργειες έχουν πολιτικό χαρακτήρα

Δέκα ερωτήσεις, περισσότερο αφορμές και σπινθήρες για μια συνομιλία, ανάμεσα σ’ έναν επίμονο αναγνώστη κι ένα πρόσωπο της γραφής. Σήμερα ο Κώστας Λογαράς απέναντι σ’ ένα ερωτηματολόγιο που επιχειρεί να ψηλαφίσει, εντός κι εκτός αφηγηματικής επιφάνειας, διαθέσεις, εμμονές, αναγωγές.

● Γράφετε συνεχώς το ίδιο βιβλίο ή στο έργο σας εντοπίζετε τομές και ασυνέχειες;

Ξεκίνησα με ποίηση, πέρασα στο διήγημα και από το 2000 στο μυθιστόρημα. Αυτά όσον αφορά τη διαφοροποίηση της φόρμας στη γραφή μου. Θεματικά, όμως, με απασχολούν οι ανθρώπινες σχέσεις, το απύθμενο βάθος της ανθρώπινης ψυχής· η αγωνία –και ο αγώνας– του ανθρώπου που πασχίζει να ολοκληρώσει τον εαυτό του ισορροπώντας ανάμεσα στις κοινωνικές νόρμες και στην προσωπική του ελευθερία. Ωστόσο, η επεξεργασμένη γλώσσα και ο ρυθμός της είναι ο συνεκτικός ιστός όλων των έργων μου.

● Εκτός από τη λογοτεχνία, τι άλλο καθορίζει και φωτίζει το έργο σας;

Η εκπαιδευτική μου ιδιότητα και οι σχέσεις μου με τα νέα παιδιά, τα διαβάσματά μου, η πολιτική ζωή. Το γεγονός ότι μεγάλωσα ανάμεσα σε λαϊκούς ανθρώπους καθόρισε τη γλώσσα μου.

● Υπάρχει κάποιο βιβλίο που βιαστήκατε να το παραδώσετε στον εκδότη σας και κάποιο άλλο που το απωθείτε, το «φοβάστε» μέχρι σήμερα;

Για κανένα βιβλίο δεν βιάστηκα, παρά τη σφοδρή επιθυμία μου να φτάσει στον αναγνώστη και να το δω στις βιτρίνες των βιβλιοπωλείων – θα το είχα κάνει, αλλά είχα την τύχη να με αποτρέψουν οι συμβουλές δύο βετεράνων συγγραφέων. Ο Γιώργος Ιωάννου και ο Κώστας Ταχτσής μού επεσήμαναν και οι δύο, σε διαφορετικούς χρόνους, τις ολέθριες συνέπειες από μια βιαστική έκδοση: «Κράτα στο συρτάρι τα γραπτά που τελειώνεις και ξαναδές τα μετά από κάποιους μήνες», με συμβούλεψαν εκ πείρας, κι αυτό έκανα.

● Τρεις τίτλοι βιβλίων που σας σφράγισαν, στο πέρασμα του χρόνου, εντός κι εκτός κειμένου…

«Αδριανού απομνημονεύματα» της Γιουρσενάρ, «Ο έφηβος» του Ντοστογιέφκι, «Ο βίος του Ισμαήλ Φερίκ Πασά» της Ρέας Γαλανάκη.

● Υπάρχουν αρνητικές κριτικές που σας βοήθησαν και θετικές που υπομειδιάσατε;

Ενστάσεις και αντιρρήσεις καλοπροαίρετης κριτικής, παρότι με στενοχώρησαν, τις έλαβα σοβαρά υπόψη, αυτές με ωφέλησαν. Οι θετικές κριτικές με τεκμηρίωση με στήριξαν πολύ – ενώ τις χωρίς τεκμηρίωση, θετικές ή αρνητικές, τις προσπέρασα.

● Υπάρχει κάποιος παλαιότερος και κάποιος νεότερος Ελληνας συγγραφέας που σας έλκει η γραφή του;

Από τους παλιότερους, η γραφή του Γιώργου Ιωάννου εξίσου με την «Ιστορία ενός αιχμαλώτου» του Στρατή Δούκα. Από τους νεότερους, διαβάζω συγγραφείς που η γλώσσα τους είναι «κέντημα» και μου προκαλούν αναγνωστική απόλαυση.

● Σήμερα, υπάρχουν λογοτεχνικές συντροφιές που διαμορφώνουν το πνευματικό κλίμα της εποχής;

Υπάρχουν λογοτεχνικές παρέες –ευτυχώς– διευρυμένες ή και πιο κλειστές. Συγκροτούνται από ανθρώπους που ταιριάζουν τα χνώτα τους σε αντιλήψεις και τρόπο ζωής, κι όχι με κριτήριο τη λογοτεχνική ομοιογένεια. Το λογοτεχνικό κλίμα της σημερινής εποχής, φοβάμαι, διαμορφώνεται από τον χυλό των social media – ούτε καν από τα διαδικτυακά λογοτεχνικά περιοδικά.

● Για ποιο λόγο η παρουσία της ελληνικής λογοτεχνίας, εκτός συνόρων, είναι τόσο νωθρή και αποσπασματική;

Η ελληνική δεν είναι γλώσσα ευρέως διαδεδομένη κι αυτό αποτελεί τεράστιο εμπόδιο. Αλλά δεν βλέπω να υπάρχει και κρατικό ενδιαφέρον. Χρειάζονται οικονομικοί πόροι, οργάνωση από κρατικούς φορείς για την προώθηση της ελληνικής λογοτεχνίας στις έξω αγορές. Κυρίως αγάπη για τη λογοτεχνία και το βιβλίο καθώς και προγράμματα που αφορούν τη μετάφραση λογοτεχνικών έργων και την προώθησή τους σε αλλόγλωσσο κοινό.

● Η πολιτική συγκυρία, εντός και εκτός της χώρας, αλλά και η γλώσσα και ο τρόπος της ενημέρωσης αγγίζουν το συγγραφικό εργαστήρι σας;

Τα θέματα που με απασχολούν έχουν να κάνουν με την πολιτική, με τον τρόπο που η εξουσία διαμορφώνει τις μάζες, με τον σεβασμό στις ελευθερίες του ατόμου, με τον διαβρωτικό χειριστικό λόγο του λαϊκισμού. Τα τρία τελευταία μου μυθιστορήματα εμπλέκουν τους μυθιστορηματικούς μου ήρωες με τον εκμαυλισμό που υφίσταται ο πολίτης στην πραγματική ζωή. Αλλωστε, όλες οι ανθρώπινες ενέργειες έχουν πολιτικό χαρακτήρα. Ακόμα και ο τρόπος που ερωτευόμαστε –εξουσιαστικός ή αντιθέτως με σεβασμό στην προσωπικότητα του άλλου– φανερώνει απολυταρχικές αντιλήψεις ή βαθιά δημοκρατικές αρχές, τον εγωκεντρικό μας χαρακτήρα ή τον σεβασμό στην ανθρώπινη προσωπικότητα.

● Σας απασχολεί αν, μετά θάνατον, θα σας θυμούνται μέσα από το έργο σας;

Ενας βασικός στόχος της συγγραφής είναι να αντιταχθεί κάποιος –κατά το ανθρωπίνως δυνατό– στην αδήριτη πραγματικότητα του θανάτου, στο ακατανόητο γεγονός της ανυπαρξίας. Δύο τρόπους ξέρω για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος: αφενός μεν, μέσα από τη γέννηση των παιδιών που εξασφαλίζουν τη βιολογική συνέχεια, και αφετέρου μέσα από την κάθε μορφής τέχνη που είναι προνόμιο του δημιουργού (ακόμα και αν η προσπάθεια αυτή αποδειχτεί, μελλοντικά, μια ματαιοπονία).

♦ Ο Κώστας Λογαράς γεννήθηκε στην Πάτρα. Εχει εκδώσει τέσσερις ποιητικές συλλογές, τρεις με διηγήματα, πέντε μυθιστορήματα, ένα οδοιπορικό στην Τουρκία με φωτογραφίες του Νίκου Οικονομόπουλου κ.ά. Το μυθιστόρημα Τα πουλιά με το μαύρο κολάρο τιμήθηκε με το βραβείο The Athens Prize for Literature. Το λιμπρέτο του Σπίτια της Μνήμης, Σπίτια της Σιωπής παρουσιάστηκε σε μουσική-σκηνοθεσία Θάνου Μικρούτσικου. Το θεατρικό έργο Η τελευταία μάσκα - fallimento ανεβάστηκε από τον Θόδωρο Τερζόπουλο.