Χρειαζόμαστε άλλους κόσμους;

Στα πιο απομακρυσμένα σημεία του Σύμπαντος φαντάζεται τους ήρωές του ο Στάνισλαβ Λεμ, να πασχίζουν να βρουν απαντήσεις στο ανεξήγητο: χιλιάδες έτη φωτός μακριά από τη Γη, πάνω από τον αινιγματικό και παχύρρευστο ωκεανό που καλύπτει τον πλανήτη με τους δύο ήλιους: τον Σολάρις.

Εκεί, στην επιφάνεια του πλανήτη, απομονωμένοι στον διαστημικό σταθμό ερευνών, τρεις επιστήμονες προσπαθούν να κατανοήσουν τις πρώτες μυστηριώδεις ενδείξεις συνειδητής ζωής στο Σύμπαν. Απ’ ό,τι φαίνεται, όμως, γίνονται και οι ίδιοι αντικείμενο μελέτης για τον Σολάρις, τον αθόρυβο και πανταχού παρόντα πρωταγωνιστή του μυθιστορήματος, όταν δέχονται παράξενους επισκέπτες φτιαγμένους με τα υλικά του παρελθόντος τους.

Όλα ξεκινούν όταν ο αφηγητής ψυχολόγος Κρις Κέλβιν καταφθάνει στον Σταθμό του Σολάρις από τη Γη και γρήγορα αντιλαμβάνεται την περίεργη συμπεριφορά των δύο επιστημόνων, αλλά και την απουσία ενός βασικού μέλους της αποστολής.

Με έναν ανεξήγητο για τους ανθρώπους τρόπο, ο Σολάρις έχει την ικανότητα να διεισδύει, σαν ένας «εγκέφαλος» πλανητικών διαστάσεων, στα τρίσβαθα της συνείδησης και των αναμνήσεων των επιστημόνων και να κατασκευάζει, ως πιστά αντίγραφα, ανθρώπους και πράγματα που έχουν στοιχειώσει τη μνήμη των ερευνητών. Το κλειστοφοβικό περιβάλλον του διαστημικού σταθμού ερευνών, όπου αναζητούν απαντήσεις οι ερευνητές, συνδυάζεται με τον φόβο των ανθρώπων μπροστά στους περιορισμούς της νόησης και την αδυναμία τους να κατανοήσουν τις πιθανές λειτουργίες του Σύμπαντος.

Η επαφή του ανθρώπου με την «εκτός ανθρώπινων ορίων νόησης» οντότητα του ωκεανού στον Σολάρις, αντικατοπτρίζει για τον Λεμ το αδιέξοδο του να σκεφτόμαστε αποκλειστικά με βάση τους κανόνες του δικού μας κόσμου. Αυτή η προσέγγιση είναι η πιο ρεαλιστική και κυρίως η πιο ανθρώπινη που έχω διαβάσει.

Μπορείτε όμως και μόνοι σας να διαβάσετε με πόση διαύγεια και καθαρότητα το γράφει ο ίδιος ο Λεμ, όταν κάποια στιγμή βάζει στα χείλη του ήρωα - ερευνητή Σνάουτ να λέει στον αφηγητή τα εξής:

«Το μόνο για το οποίο ψάχνουμε είναι ο Άνθρωπος. Δεν χρειαζόμαστε άλλους κόσμους. Καθρέφτες χρειαζόμαστε. Τους άλλους κόσμους δεν ξέρουμε τι να τους κάνουμε. Με λίγα λόγια, ο δικός μας κόσμος μάς είναι αρκετός· δεν μπορούμε όμως να τον δεχτούμε όπως έχει. Αυτό που αναζητούμε είναι μια ιδανική εικόνα του δικού μας κόσμου: ξεκινάμε ν’ ανακαλύψουμε έναν πλανήτη, έναν πολιτισμό ανώτερο από τον δικό μας, ανεπτυγμένο όμως με βάση ένα αρχέτυπο από την δική μας προϊστορία».

Με το «Σολάρις» ο Λεμ, υπό τον μανδύα της επιστημονικής φαντασίας, έγραψε το 1961 ένα διαχρονικά υπαρξιακό και φιλοσοφικό μυθιστόρημα, που γίνεται όλο και πιο επίκαιρο όσο περνούν τα χρόνια. Με διαυγή ματιά «ξεκινά να εξερευνήσει άλλους κόσμους και άλλους πολιτισμούς», στρέφοντας όμως παράλληλα το βλέμμα του «στους λαβύρινθους με τους σκοτεινούς διαδρόμους και τα μυστικά δωμάτια» των ανθρώπινων ορίων. Το 1972 ο Ταρκόφσκι μετέφερε με μεγάλη επιτυχία στον κινηματογράφο το μυθιστόρημα του Λεμ και παρότι αγαπήθηκε από κοινό και κριτικούς, ο συγγραφέας δεν έμεινε ικανοποιημένος.

Ένας αξεπέραστος και ταυτόχρονα συναρπαστικός στοχασμός πάνω στην επαφή του Ανθρώπου με το Άγνωστο: το ανεξερεύνητο εκείνο σημάδι ζωής που πρέπει να υπάρχει κάπου εκεί έξω, στο αχανές Σύμπαν, και οι επιπτώσεις σε μια πιθανότητα εξερεύνησης και αποκωδικοποίησής του.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει μία οπτική ανάγνωσης όπου θα τοποθετείται στο κέντρο του μυθιστορήματος ως πρωταγωνιστής, όχι ο αφηγητής Κέλβιν, αλλά ο ίδιος ο πλανήτης Σολάρις και τα αποτελέσματα πάνω στη μελέτη του ανθρώπινου είδους που πραγματοποιεί, να εξάγονται μέσω των σκέψεων, των ονείρων, των επιθυμιών και των οραμάτων του βασικού αφηγητή.

Το Σολάρις επανακυκλοφορεί στα βιβλιοπωλεία από τις εκδόσεις Ποταμός, με τη θαυμαστή μετάφραση από τα πολωνικά να ανήκει στον Γιώργο Τσακνιά. Το «Σολάρις» μαζί με τα «Ημερολόγια των Άστρων» είναι από εκείνα τα κλασικά έργα που δεν πρέπει να λείπουν από τη βιβλιοθήκη ανθρώπων που αγαπούν την ανάγνωση.

* Αναγνώστης λογοτεχνίας, πτυχιούχος τμήματος Μηχανικών Πληροφορικής

O Στάνισλαβ Λεμ ήταν Πολωνός, από την πόλη-στολίδι Λβιβ, που την πήρε η σοβιετική Ρωσία, την «έδωσε» στους Ουκρανούς και τώρα η Ρωσία (σκέτη) τη θέλει πίσω και τη διεκδικεί ισοπεδωτικά… Το «Σoλάρις» κυκλοφόρησε το 1961, μεταφέρθηκε στη μεγάλη οθόνη το 1972 από τον Αντρέι Ταρκόφσκι και το 2002 από τον Στίβεν Σόντερμπεργκ.

Τη σελίδα αυτήν δεν τη φτιάχνουν επαγγελματίες κριτικοί βιβλίου. Γράφεται από αναγνώστες που απευθύνονται σε αναγνώστες, για να τους μιλήσουν για κάποιο βιβλίο που τους συνεπήρε. Αν θέλετε να μοιραστείτε όσα νιώσατε διαβάζοντας ένα βιβλίο, στείλτε το κείμενό σας (το πολύ 700 λέξεις) στο smatzorou @efsyn.gr